فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 78

نهضت مشروطیت ایران نتیجۀ تأثیر اندیشه ها و حرکت گروه ها و نیروهایی بود که در مسیر اعتلای مبانی اجتماعی و ‏سیاسی این سرزمین گام بر می داشتند. در طی سالیان متمادی، جزئیات و ابعاد این نهضت، به مثابۀ یکی از حساس ترین ‏رویدادهای تاریخ کشور، از سوی مورخان و محققان بسیاری بررسی و ثبت شده است. هریک از این کتاب ها، متن ها و اسناد ‏افزون بر اینکه بخش هایی ازاین رخداد تاریخی را روایت می کنند به شرح مبارزات مشروطه خواهانی نیز پرداخته اند که به نوعی در به ‏سرانجام رسیدن این رویداد نقش داشته اند.

مشارکت ارمنیان با این نهضت و همکاری آگاهانه و فعال آنان، در کنار دیگر مبارزان مشروطه خواه، یکی از مباحث تاریخ مشروطیت است که نیاز به پژوهش های دقیق تر دارد. البته، ‏در شماری از منابع و مآخذ فارسی به این موضوع اشاره هایی شده و تعداد انگشت شماری کتاب نیز وجود دارد که در آنها به این ‏مسئله پرداخته شده اما سبب اصلی این نیاز وجود منابع، اسناد، مدارک، متون، گزارش ها، خاطرات و نامه هایی به زبان ارمنی و مربوط به دورۀ همکاری ‏ارمنیان با نهضت مشروطه خواهی ایران است که به یقین بخش اعظمی از رویدادها، شرح جنگ ها و معرفی اندیشه ها ‏وچهره های مبارز در آنها مطرح شده است. ‏

گروه فکر فصلنامۀ فرهنگی پیمان، در یکصد و دهمین سالگرد نهضت مشروطه، تصمیم گرفته است تا براساس رسالت نخستین خود، یعنی معرفی ‏اشتراکات تاریخی ایرانیان و ارمنیان، فرصت را مغتنم شمارد و این شماره را به بازگویی تاریخ ارمنیان در ایران در برهۀ ‏تاریخی نهضت مشروطیت اختصاص دهد. در شمارۀ پیش رو، برآن شده ایم تا چگونگی ورود به این نهضت وهمکاری مبارزان ارمنی با آن را به قلم توانای پژوهشگران ‏فرهیخته ای روایت کنیم که همواره در فرایند پژوهش های علمی پیمان همراه ما بوده اند.‏

این نوشته ها یا متعلق به تاریخ نگاران و نویسندگانی است که به نوعی خود شاهد ‏عینی حوادث بوده و دیده های خود را نوشته اند و یا شامل آثاری است به قلم پژوهشگران متأخر که با تکیه ‏بر مجموعه ای از اسناد و مدارک گوناگون نگاشته شده. اسناد، مدارک، اخبار و تحلیل های روزنامه های دورۀ ‏مشروطیت، که از ارزش مطالعاتی خاصی برخوردار بوده اند، در اولویت پژوهش های حاضر قرار گرفته است. ‏

دلایل ورود ارمنیان به نهضت مشروطه خواهی ایران؛ مذاکرات مقدماتی شکل گرفته؛ میزان و چگونگی همکاری ‏اندیشمندان، فعالان سیاسی و رزمندگان ارمنی؛ جریانات سیاسی ارمنی که با این نهضت همکاری مستمر داشته اند؛ ارائۀ اسناد ‏نو و بررسی آنها؛ و معرفی شماری از شخصیت های نظامی، سیاسی و متفکران ارمنی حاضر در مبارزات مشروطیت ‏ایران از جمله مباحثی است که در این شماره از پیمان می توان مطالبی در خصوص آنها یافت.‏

آنچه در این شماره می خوانید به واقع پژوهش و تلاشی علمی است که نیت اصلی آن بازگویی بخش هایی از این رویداد بر ‏پایۀ منابعی است که می توانند در جهت روشن شدن هرچه بیشتر ابعاد تاریخ مشروطیت یاری رسان باشند.‏

بهره گیری نویسندگان این شماره از منابع متعدد بی تردید روایت های گوناگونی را از رویدادها به تصویر کشیده است. اگرچه این روایت ها به شیوه هایی متفاوت نقل شده، گویای بخش هایی از این ‏واقعۀ مهم تاریخی است که با اندکی تأمل درک درست و دقیقی از آنها حاصل خواهد شد. ‏

در جای جای این نوشته ها به نقش آفرینی چهره هایی برمی خوریم که هر یک در مقام و مرتبت تاریخی خویش در روند این واقعه مؤثر بوده اند. آنچه مسلم است اینکه قصد نویسندگان از توصیف این شخصیت ها بیان شرح حال و سرگذشت آنان نبوده بلکه هدف ‏شناسایی هویت و ریشه های بنیادین اندیشه ای است که این افراد را به مبارزه در مسیر اثبات مشروطیت تا پای جان ترغیب کرده ‏است. ‏

پی‌نوشت:

1- سر مقالۀ این شماره به قلم خانم آرپی مانوکیان نگاشته شده است. ‏