 نسل کشی ارمنیان،ریشه ها و پیامدها (1915-1923م) مروری بر کتاب نسل کشی ارمنیان ریشه ها و پیامدها (1915ـ 1923) نام کتاب: نسل کشی ارمنیان ریشه ها و پیامدها (1915ـ1923م) به کوشش: ایساک یونانسیان مشخصات نشر: تهران، نشر ثالث سال نشر: 1395 تعداد صفحات: 383 شمارگان: 1100 نسخه |
|
در یکصد و دومین سال نژادکشی بزرگ ارمنیان (در 24 آوریل 1915م)، به دست دولت عثمانی، کتاب ها و مقاله های بسیاری دربارۀ این فاجعۀ بزرگ بشری به نگارش در آمـد که متأسفانه تنها شمار اندکی از آنها به فارسی ترجمه و منتشر شده است. کتـاب نسـل کشی ارمنیـان، ریشه ها و پیامدها پژوهـشی ارزشمنـد در زمینـۀ نژادکـشی ارمنیـان محـسوب می شود که توسط ایـساک یونانـسیان، پژوهشگـر مسائل قفقـاز و ترکیـه نگاشتـه شده است. نویسنـده، علاوه بر گـردآوری و ترجمـۀ اسناد و مـدارک مستـند، نوشتـه های پژوهشگران و مورخان ایرانی، اروپایی و امریکایی؛ شهادت شاهدان عینی ترک و سایر ملیت ها؛ اعترافات عاملان جنایت؛ و موضع روشنفکران و متفکران ترکیه در مورد نژادکشی ارمنیان و پیامدهای حاصل از آن را، که تاکنون از آنها کمتر سخن به میان آمده، بررسی کرده است. در 1915م، کمیتۀ مرکزی”حزب اتحاد و ترقی“ (ترک های جوان) در امپراتوری عثمانی فرمان ریشه کنی عنصر ارمنی از ارمنستان غربی را صادر کرد. این کار با بهره گیری از آشفتگی های آغاز جنگ جهانی اول و با یاری گروهی از مجرمان سابقه دار آغاز شد. این افراد در تشکیلاتی ویژه به نام “تشکیلات مخصوصه” به ریاست پزشکی به نام بها الدین شکیر سازماندهی شده بودند. ریشه کنی ارمنیان از ارمنستان غربی در چارچوب برنامه ای با عنوان “تهجیر” صورت پذیرفت. هدف اصلی این برنامه کوچاندن، دورکردن و نابودی بی سروصدای ارمنیان برای سهولت در چپاول دارایی های آنان و چیره ساختن ” عنصر ترک” در منطقه بود. نژادکشی ارمنیان به دست ترک های عثمانی نه نخستین کشتار ارمنیان به دست عثمانی ها بود و نه واپسین آنها، اما گسترده ترین آنها بود. در طی این نژادکشی، پس از دستگیری و اعدام روشنفکران و بزرگان جامعۀ ارمنی در عثمانی، کشتاری آغاز شد که یک و نیم میلیون تن از ارمنیان ساکن شهرها و روستاهای عثمانی را به کام مرگ فرستاد. گزارش های تکان دهندۀ شاهدان عینی، جهانگردان، سیاست مداران و مسافرانی که در آن سال ها از سرزمین عثمانی دیدار کرده یا در آنجا بوده اند، از مرگ دردناک صدها هزار زن و کودک و مردان پیر و جوان در اردوگاه های مرگ خبر می دهد . نویسنده، کتاب را به ده فصل تقسیم کرده است. در فصل اول به اختصار به تاریخ پر فراز و نشیب ارمنستان، چگونگی تشکیل امپراتوری عثمانی، ریشۀ نظریۀ پان ترکیسم و پان تورانیسم، تقابل ارمنیان ارمنستان غربی با حکومت عثمانی و نقش ارمنیان در این کشور پرداخته است. در فصل دوم، سر آغاز خصومت ها نسبت به ارمنیان و منشأ مسئلۀ ارمنی و عهدنامه های گوناگونی بررسی شده که به طور مستقیم نقش دولت های خارجی را در سرنوشت آتی و غم بار ملت ارمنی ترسیم می کند. در فصل سوم، اوضاع ارمنستان غربی در اوایل قرن بیستم میلادی و آغاز کشتارها، انگیزه های نژادکشی و ساز و کار آن به همراه گواهی دیپلمات های خارجی و شاهدان عینی شاغل در عثمانی تشریح شده است. فصل چهارم کتاب، به نقش کشور و دولت آلمان، متحد راهبردی ترکیه در جنگ جهانی اول و گزارش های دیپلمات های آلمانی از آن وقایع اختصاص دارد، که یکی از ناگفته های نژادکشی ارمنیان است. این گزارش ها به این دلیل حائز اهمیت است که دیپلمات های آلمانی در گزارش های خود ادعای ترک ها را در خصوص خیانت ارمنیان به امپراتوری عثمانی کاملاً رد می کنند و اهداف پان ترکیستی سران اتحاد و ترقی را در کشتار ارمنیان نمایان می سازند. فصل پنجم، که یکی از مهم ترین فصل های کتاب است، به اسناد و مدارکی اشاره می کند که به طور عمده از بایگانی های ترکیه به دست آمده و از زبان دولتمردان آن کشور بیان می شود. مطالعه و بررسی این اسناد و مدارک می تواند هرگونه شک و شبهۀ موجود در خصوص نژادکشی؛ کوچاندن ارمنیان به دلیل ضرورت جنگی؛ کشته شدن آنان به دلیل جنگ، بیماری و قحطی را مردود سازد، شبهاتی که از سوی برخی دولتمردان و مورخان ترک بیان می شود. فصل ششم، گواهی شاهدان عینی و بیانات منتخب کارشناسان اروپایی و امریکایی و گزارش های مطبوعات معتبر جهان را در بر می گیرد. فصل هفتم، پیامدهای حاصل از نژادکشی و زیان های مادی و معنوی این فاجعه برای ارمنیان و سرنوشت آتی ملت ارمنی را بررسی و بازگو می کند. فصل های هشتم و نهم، به بررسی روند شناسایی و محکومیت نژادکشی از سوی جوامع بین المللی و نظرات و عقاید روشنفکران و متفکران ترک در مورد نژادکشی ارمنیان اختصاص دارد. در فصل انتهایی، نیز نویسنده در مقام یک ایرانی ارمنی به بررسی سیاست های جمهوری اسلامی ایران در قبال موضوع نژادکشی ارمنیان پرداخته. وی در ادامه برخی از نوشته ها و مشاهدات شاهدان عینی ایرانی و اظهارات برخی از سیاستمداران ایرانی را قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بازگو کرده است. در ادامه فهرست مطالب کتاب را به نظر خوانندگان می رسانیم. فهرست مطالب کتاب پیشگفتار فصل اول: ارمنستان غربی و امپراتوری عثمانی ـ مختصری دربارۀ تاریخ ارمنستان ـ ظهور ترکمنان و تشکیل حکومت عثمانی ـ ارمنستان غربی یا شش ولایت ارمنی نشین ترکیه ـ مناسبات اولیۀ ارمنیان با حکومت عثمانی ـ بافت جامعۀ عثمانی و دورۀ تنظیمات عثمانی ـ ذهنیت جمعی نسبت به مسیحیان و ارمنیان ـ سیاست عثمانی ـ تقلب های آماری حکومت عثمانی ـ ترکیسم و پان ترکیسم ـ نظریه ها و سیاست های اقتصادی پان ترکیسم ـ منافع و کاربردهای نژادپرستی و پان ترکیسم ـ خدمات و نقش ارمنیان در امپراتوری عثمانی. فصل دوم: حکومت عثمانی و مسئلۀ ارمنی ـ منشأ مسئلۀ ارمنی ـ پیمان سن استفانو ـ خیانت انگلستان ـ کنگرۀ برلین ـ آغاز خصومت و کشتارهای ارمنیان توسط حکومت عثمانی ـ کشتار ارمنیان در طول سال های 1890 (کشتار حمیدیه) ـ تسخیر بانک عثمانی ـ گزارش های دیپلمات ها و خبرنگاران خارجی از کشتارهای ارمنیان در دهۀ 1890. فصل سوم: نسل کشی ارمنیان ـ اوضاع ارمنستان غربی و مسئلۀ ارمنی در اوایل قرن بیستم ـ به سوی انقلاب و خلع سلطان عبدالحمید ـ آغاز حکومت ترک های جوان ـ ترک های جوان و اولین کشتار ارمنیان در آدانا، سال 1909 ـ جنگ بالکان ـ تشکیلات مخصوص ترک های جوان ـ آغاز جنگ جهانی اول ـ آغاز برنامه و طرح نسل کشی ارمنیان، 1914 ـ قانون تهجیر ـ نقش یهودیان و محافل فراماسونری در نسل کشی ارمنیان ـ طرح و روش اجرایی نسل کشی ارمنیان ـ رد ادعای ترک ها در تبعید ارمنیان به دلیل وقوع جنگ و مسائل امنیتی ـ کشتارهای هم زمان ارمنیان در طرابوزان ـ انهدام کامل یک ملت ـ انگیزه های نسل کشی سران اتحاد و ترقی ـ اتهام و ادعای واهی ترک های جوان درخصوص خیانت ارمنیان به امپراتوری عثمانی ـ ادامۀ کشتارها ـ پایان جنگ و شکست ترکیۀ عثمانی ـ معاهدۀ سور ـ حکم داوری وودرو ویلسون، رئیس جمهور ایالات متحدۀ امریکا ـ اوضاع ارمنستان و ارمنیان پس از معاهدۀ سور. فصل چهارم: آلمان و نسل کشی ارمنیان ـ بایگانی های وزارت امور خارجۀ آلمان ـ نسل کشی ارمنیان و نقش دولت آلمان ـ گزارش های آلمانی ها در تأیید کذب بودن ادعای خیانت ارمنیان به امپراتوری عثمانی. فصل پنجم: اسناد، مدارک، تلگرام ها و اعترافات طراحان نسل کشی ارمنیان ـ تلگرام های محرمانۀ طلعت پاشا دربارۀ نابودی ارمنیان ـ تلگرام های برگزیده از اسناد کمیسیون تحقیق مظهر ـ نمونۀ تلگرام های به دست آمده در باشگاه نوری عثمانیه، مقر کمیتۀ مرکزی اتحاد و ترقی ـ ابلاغیۀ تبعید اجباری و نسل کشی ارمنیان چاپ شده در روزنامۀ استانبول 1919 ـ اعترافات طلعت پاشا در نابودی و تبعید اجباری ارمنیان ـ گزارش طلعت پاشا دربارۀنسل کشی ارمنیان، 1917 ـ اعترافات برخی مقامات دولتی ترکیه ـ دادگاه و محاکمۀ ترک های جوان و اعضای حزب اتحاد و ترقی ـ کیفرخواست متهمان اصلی دادگاه 12 آوریل 1919 ـ احکام دادگاه ـ دادگاه 1926 ـ سرنوشت متهمان اصلی نسل کشی ارمنیان. فصل ششم: افکار عمومی، بیانات جهانیان و مطبوعات جهانی ـ نسل کشی ارمنیان و شاهدان عینی ـ اظهارات برخی سیاستمداران درخصوص نسل کشی ارمنیان ـ اظهارات برخی اشخاص حقیقی درخصوص نسل کشی ارمنیان ـ نسل کشی ارمنیان در مطبوعات معتبر جهانی. فصل هفتم: عواقب و پیامدهای نسل کشی ارمنیان ـ غارت و مصادرۀ اموال و دارایی های ارمنیان ـ میزان مصادرۀ اموال ارمنیان در امپراتوری عثمانی ـ یتیمان و بازماندگان حاصل از نسل کشی ارمنیان ـ ارمنیان کریپتو « پنهان » ـ ارمنیان مسلمان شده یا ارمنیان حامشن ـ نسل کشی فرهنگی و تاریخی ـ وضعیت بناهای مربوط به ارمنیان در ترکیۀ کنونی ـ روش های به کارگرفته شده برای تخریب بناهای تاریخی ارمنیان ـ نمونه هایی ازعکس های بناهای تاریخی، قبل و بعد از تخریب ـ تغییر اسامی، جعل و تحریف تاریخ آثار فرهنگی و تاریخی ارمنیان. فصل هشتم: شناسایی، محکومیت و جبران خسارت ـ روند شناسایی نسل کشی ارمنیان در مراجع بین المللی ـ کشورهایی که نسل کشی ارمنیان را به رسمیت شناخته اند ـ نهادها و مجامع بین المللی که نسل کشی ارمنیان را به رسمیت شناخته اند. فصل نهم: روشنفکران ترکیه و نسل کشی ارمنیان ـ پیشینۀ سیاست نفی و انکار نسل کشی ارمنیان در دولت های ترکیه ـ دلایل انکار نسل کشی از سوی دولت های متوالی ترکیه ـ دیدگاه افکار عمومی و روشنفکران ترکیه در قبال نسل کشی ارمنیان ـ اظهارات برخی سیاستمداران، روشنفکران و متفکران ترک ـ روشنفکران کرد و نسل کشی ارمنیان. فصل دهم: ایران و نسل کشی ارمنیان ـ مشاهدات و نوشته های شاهدان عینی ایرانی از نسل کشی ارمنیان ـ دانشنامۀ ایران و نسل کشی ارمنیان ـ جمهوری اسلامی ایران و نسل کشی ارمنیان ـ اظهارات برخی دولتمردان جمهوری اسلامی ایران. پیوست: تعاریف و قوانین مرتبط با نسل کشی ـ مقدمه ـ تعریف نسل کشی ـ چگونگی تصویب کنوانسیون منع و مجازات نسل کشی ـ رافائل لمکین و نسل کشی ارمنیان ـ سازمان ملل متحد و نسل کشی ارمنیان. |
 مساله آرتساخ،قره باغ (مجموعه مقالات) مروری بر کتاب مسألۀ آرتساخ قراباغ (مجموعه مقالات) نام کتاب: مسألۀ آرتساخ قراباغ (مجموعه مقالات) به کوشش: ایساک یونانسیان مشخصات نشر: تهران، نشر هَزار کرمان سال نشر: 1396 تعداد صفحات: 399 شمارگان: 1500 نسخه |
|
بنابـر نگاشتـه های تاریخ نگاران و جغرافـی دانان ایرانی و ارمنـی و دیگر کشورهای جهان، پهنه ای که امروزه «آرتساخ» (قراباغ) نامیـده می شود در دوران باستان بخـشی از ارمنستان باستـان بود. در دورۀ فـرمانروایی شاهنـشاهان هخـامنشی و با پیـوند و همبستگی ملـت های منطقۀ ایران این پهنه بخشی از یک ساتراپ هخامنشی شد. پیوندهای ژرف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ارمنستان با ایران در دوران پادشاهان اشکانی و ساسانی نیز ادامه یافت و ژرف تر شد. پس از یورش عرب ها، برای مدتی، چندین حاکم عرب از سوی خلفای اسلامی بر این کشور حکم راندند. یورش ترک تباران از شرق آسیا نیز، که در چند نوبت روی داد، بارها پهنۀ ارمنستان را صحنۀ نبردهای خونینی کرد که در آنها صدها هزار ارمنی کشته و آواره شدند. با این همه زندگی ملت ها در قفقاز جدا از هم نبود و آتشکده و کنیسه و کلیسا و مسجد هریک پیروان خود را داشت. با تأسیس دولت عثمانی، که با اشغال لیدیۀ باستان به دست نورسیدگان ترک تبار آسیای میانه صورت گرفت، دورانی دردناک در تاریخ ملت های منطقۀ ایران در شرق و ملت های اروپایی در غرب آغاز شد. توسعه طلبی و تجاوزگری دولت عثمانی، که به همسایگان دور و نزدیک آن آسیب های فراوان رساند، بارها ارمنیان ساکن لیدیه و کشورهای همسایه را طعمۀ نژادکشی های خود کرد. این شیوه در دوره های بعد، به وارثان عثمانی ها در ترکیۀ امروزی و اران به ارث رسید. به دنبال کشتارهای دهشتناکی که دولت عثمانی به هر بهانه ای راه می انداخت و دست به قتل عام ارمنیان، یهودیان، ایرانیان آذری،کردها، یهودی ها و آسوری های ساکن در پهنۀ عثمانی می زد، نژادکشی هایی نیز در اندازه های کوچک تر در جمهوری اران و در مورد ملت های دیگر روی داده، که مسببان آن خود را فرزند معنوی عثمانی ها می دانند. به قدرت رسیدن بلشویک ها در روسیه و گسترده شدن قلمرو آنها تا مرزهای کشوری به نام «اتحاد جماهیر شوروی»، که با معامله های ضدایرانی و ضدارمنی زمامداران اتحاد شوروی با ترک تباران ترکیه و تاتارهای قفقازی همراه شد، برای بیش از هفت دهه کشتارهای گهگاه ارمنیان و ایرانی تباران را در پهنۀ قفقاز متوقف ساخت. البته، این امر قربانیان ایرانی و ارمنی سرکوب های استالینی را در بر نمی گیرد. با اعلام استقلال جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی و بر اساس حقی که قانون اساسی اتحاد جماهیر شوروی به منطقه های خودمختار داده بود منطقۀ خودمختار قراباغ (آرتساخ) با برگزاری همه پرسی و با اکثریت قریب به اتفاق آرا به جدایی از جمهوری آذربایجان رأی داد. اما دولت آذربایجان نتیجۀ همه پرسی را نپذیرفت. بنابراین، از سپتامبر1991م به محاصرۀ قراباغ پرداخت. با قطع خطوط راه آهن، راه ارتباطی قراباغ (آرتساخ) با جهان خارج و ارمنستان قطع شد. از اوایل نوامبر همان سال دولت آذربایجان خطوط تلفن و تلگراف را نیز قطع کرد. در نهایت، با یورش نظامی نیروهای آذربایجانی به خاک قراباغ (آرتساخ) جنگی میان جمهوری آذربایجان و جمهوری خود خواندۀ قراباغ آغاز شد که خیلی زود به یکی از بحران های منطقۀ قفقاز تبدیل شد. نکته ای که لازم به یادآوری است اینکه در ایجاد این بحران جدای از نقش درگیری های قدیمی تاتارها و ارمنی ها در منطقۀ قفقاز، عامل دیگری نیز نقش داشت. این عامل زمینه ای بود که با آغاز دوران پرسترویکا (اصلاحات اقتصادی) و گلاسنوست ( فضای باز سیاسی) درجمهوری های عضو اتحاد جماهیر شوروی و با آغاز درگیری های قومی فراهم آمده بود. بحران قراباغ (آرتساخ) نیز همانند جنگ اول چچن و جنگ داخلی تاجیکستان از پیامدهای اجرای سیاست هایی بود که با بی پروایی در یک «جامعۀ بسته» به کار گرفته شده بودند و در ادامه، منجر به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شد. در واقع، پیش از آغاز جنگ در قراباغ (آرتساخ)، دولت آذربایجان دست به کار سرکوب و کشتار ارمنیان ساکن در آن جمهوری شده بود. کشتار برنامه ریزی شدۀ ارمنیان در سومگائیت (26 فوریه 1988م)؛ شوشی (مه 1988م)؛ باکو، گنجه، شماخی، شمخور، مینگه چائور و نخجوان (دسامبر 1988م) و در باکو (ژانویۀ 1990م) و سندهای برجای مانده از شیوۀ سرکوب و کشتار ارمنیان در این رویدادها، شواهدی انکارناپذیر از سیاست های ضد ارمنی دولت آذربایجان است. این سیاست ها در پدیدار شدن بحران در قراباغ (آرتساخ) نقشی اساسی داشت. ایساک یونانسیان، پژوهشگر ارمنی، که پیش از این کتاب نسل کـشی ارمنیان، ریشه ها و پیامـدها از او منتشر شـده است، در کتاب مسألـۀ آرتساخ (قراباغ) به روشنگری در باب سه موضوع عمده پرداخته و در این راه از آثار پژوهشـگران ارمنی بهـره برده. این سـه موضوع عبارت است از : ـ قراباغ (آرتساخ) کجاست؟ ـ بحران آرتساخ چگونه پدیدار شد؟ ـ نقـش دستـگاه تبلیـغاتـی جـمهـوری اران (جمهوری خودخواندۀ آذربایجان ) در وارونه جلوه دادن رویداد های دردناک و کشتار غیرنظامیان و جعل تاریخ قراباغ و انکار نقش و حقوق تاریخی ایرانیان و ارمنیان در قفقاز تا چه اندازه بوده است؟  ایساک یونانسیان کتـاب، بـر پـایۀ پـژوهـش های قابل تأمـل و با بهره گیری از سندها و نقشه ها و مدارک تاریخی معتبر نگاشته شده. خواننده در این اثر با تاریخ منطقۀ نخجوان، روند شکل گیری جمهوری آذربایجان، ریشـه های درگیـری بین ارمنستـان و آذربایجـان، جنگ قراباغ، وقایعی نظیر حادثۀ خوجالی و نقش ترکیه در آن و سیاست های ارمنی ستیزی مقامات جمهوری آذربایجان آشنا می شود که از نکات بارز و برجستۀ این کتاب محسوب می شود. بررسی نوشته ها و نقشه های تاریخی در منابع ایرانی، اسلامی و عثمانی در باب تعلق قراباغ (آرتساخ) به ارمنستان از دیگر مطالب مهم کتاب است. نـگارنـدۀ کتـاب در فـصل هـای پـایانـی آن علاوه بر مـوارد ذکـر شده به بررسـی درگیـری های حـل نشده ای می پـردازد که به صورت یک جنـگ رسانه ای، در قالب تاریخ سازی و هویت سازی تصنعی از سوی جـمهوری آذربایجان، در منطقـه در حـال وقـوع است. از نظر نویسنـده این موارد حـل نشـده سبب شده تا امروزه مقامات و تاریخ دانان جمهوری آذربایجان با وجود بیش از 1600 بنا، سنگ نبشته، کتیبه، کلیسا، چلیپا سنگ و گورستان مسیحی ثبت شده در منطقۀ قراباغ (آرتساخ)، وجود نقشه های تاریخی بسیار، نوشته های تاریخ دانان مشهور و حاکمیت چند صد سالۀ ایران در منطقۀ قفقاز با صرف هزینه های میلیاردی دست به تحریف های گستردۀ تاریخی زند و کلیۀ شواهد، مدارک و نقشه های تاریخی برجای مانده از تاریخ نگاران و جغرافی دانان بنام ایرانی، روسی، اروپایی و ارمنی را در خصوص تاریخ ایران، ارمنستان و قراباغ (آرتساخ) وارونه جلوه دهد. نویسندۀ کتاب امیدوار است که این اثر گوشه هایی از حقایق و تاریخ منطقه قفقاز را روشن سازد و گامی در جهت جلوگیری از تحریف تاریخ ملل باستانی و بزرگی چون ایران و ارمنستان باشد. در این کتاب، مقالاتی از دکتر کارن خانلری، شاهن هوسپیان، روبن گالیچیان، آنوشیک ملکی، هایک دمویان و روبرت مارکاریان به همراه مقالاتی از ایساک یونانسیان با استفاده از نوشته های دکتر عنایت الله رضا، کاوه بیات و تاتول هاکوپیان و همچنین، مقالاتی از فصلنامۀ فرهنگی و اجتماعی پیمان گرد آمده است. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 79
|
