|
اشاره یکی از رسالت‌های مهم فصلنامۀ پیمان معرفی چهره‌های ادبی، علمی، هنری و فنی ارمنیان ایران و بیان تأثیرگذاری آنان در روند پیشرفت‌های علمی و فنی کشورمان بوده است. در همین راستا، در این شماره از فصلنامه به بررسی زندگی و آثار علمی دکتر مانوئل بربریان، زمین‌شناس و نخستین پایه گذار پژوهش‌های زمین ساخت،[1] نو زمین ساخت،[2] زمین ساخت برگه‌ای[3] و لرزه شناسی زمین‌لرزه‌ها،[4] در کشور و خاورمیانه می‌پردازیم. |
|
دکتر مانوئل بربریان در آبان 1324ش، در تهران، چشم به جهان گشود. پدرش، قازار، از بازماندگان کشتـار 1915م ارمنـیان بود که در دوازده سالگی پـدر؛ مـادر؛ بـرادر یک سالـه‌اش، بنیامیـن؛ اقـوام و نزدیکانـش در دیاربـکر،[6] در بـرابـر چشمـان او و خواهرش، به دست جلادان ترکیۀ عثمانی قتل عام شده بودند. پـس از این واقعه، قازار به همراه دیگر بازماندگان این جنایت هولناک با پای پیاده و طی صدهـا کیلومتـر به اردوگـاه پناهنـدگان ارمنـی در شهر حـلب[7] رسیده و تا هجـده سالگی در یتیم‌خانۀ ارمنیان این شهر، به نام لانـۀ پرنـدگان،[8] به سر برده بودند. در 1310ش، دست سرنوشت قازار را به همراه تنها بازمانده خانواده‌اش، ماریتسا، به ایران کشاند. او در 1321ش در تهران با نارگیز هاکوب ازدواج کرد و صاحب دو فرزند پسر به نام‌های مانوئل و ساموئل و یک دختر به نام ماریام شد. قازار در 1342ش به علت بیماری کلیوی در شصت سالگی و در حالی که مانوئل تنها هجده سال داشت درگذشت. در نتیجه، سرپرستی فرزندان بر عهدۀ مادر قرار گرفت.  مانوئل بربریان مانوئـل دوران کودکستـان را در کودکستان ارامنۀ کوشش، گـذراند. دورۀ ابتـدایـی را در دبستـان فـردوسی و دبیرستان را در گروه فرهنگی خوارزمی، با کسب رتبـۀ نخـست در امتحـانات نـهایی سـال تـحصیـلی 1342 ـ 1343ش، به پایان رساند. سپس، تحصیلات خود را در رشتۀ زمیـن شناسـی در دانشـگاه تهران ادامـه داد و در 1347ش با کسـب رتبـۀ نخـست دورۀ کارشنـاسی از ایـن دانشگـاه فارغ التحصیل شد. در 1350ش، پـس از اتمام دوران سربازی، به استخـدام سازمـان زمیـن شناسـی کشور درآمـد. وی پـس از مدتـی بخش جـدید پژوهشی زمین ساخت و لرزه زمین ساخت این سازمان را برای نخستین بار در کشور و خاورمیانه پایه گذاری کرد. بربریـان در دو سال نخست کار در سازمان به پژوهش های ارزنده ای در زمینه های زیر دست زد: زمین‌شناسی سنـگ‌های دگرگونـه و آذریـن، برداشت‌های پیچیدۀ دگرگونه در مقیاس 1:250000 بـر روی زمـین، بـررسـی میـکروسکوپـی سنـگ‌هـا، زمیـن ساختـی و ریززمیـن ساختـی و روشن ساخـتن زمان‌های کوهزایی و دگرگونی. دکتـر بربریان در 1352ش بخـش های پژوهـشی بـسیار مهـم زیر را در سازمـان زمیـن‌شناسـی کـشور پایه‌گذاری کرد: 1. زمین‌ساخت 2. لرزه‌شناسی زمین‌لرزه‌ها 3. نو زمین ساخت 4. زمین ساخت برگه‌ای لازم به ذکـر است کـه پیش از آن، مرکزی برای مطالعـۀ این موارد در کشور و خاورمیانه وجود نداشت و مطالعـات این حـوزه به دست کارشناسان خـارجـی صورت می پذیرفت. بربریان در 1353ش در نخـستین دورۀ آموزش بیـن‌المـللی کاربـرد نگاره‌هـای ماهـواره‌ای[9] سازمـان زمین‌شناسی امریکا شرکـت کرد و موفـق به دریافـت گواهی نامه از این سازمان شد. او نخستین کتاب پژوهشی خود را با نام پژوهش و بررسی لرزه زمین ساخت ایران زمین[10] در 1355ش، در سی سالگی، در 518 صفحه به زبان انگلیسی به چاپ رساند.  پروفسور بربریان و اعضای انجمن زمین شناسان آمریکا در هم اندیشی (تکامل تتیسی و لرزه زمین ساخت جنوب غرب آسیا) لکتبر 2013م در 1354ش، بربریان برای تحصیل در مقطع دکتری در دانشگاه گرِنوبل[11] فرانسه پذیرفته شد اما تحصیل در دانشگاه کمبریج را ترجیح داد و در 1356ش به دعوت گروه ژئوفیزیک[12] (زمین فیزیک) دانشگاه کمبریج انگلستان برای گذراندن دورۀ دکترا رهسپار این کشور شد. او پس از چهارسال پژوهش و گذراندن دورۀ دکترا، با وجود امکان اقامت و تدریس در انگلستان و دانشگاه های معتبر اروپایی و امریکایی، در 1360ش به ایران بازگشت و تا 1369ش در سمت پژوهشگر، کارشناس ارشد زمین شناسی و رئیس بخش پژوهش های صحرایی زمین لرزه به فعالیت پرداخت. وی ضمن اشتغال به کارهای پژوهشی در سازمان زمین‌شناسی کشور به تدریس دو مادۀ جدید درسی به نام‌های زمین ساخت برگه ای و لرزه زمین ساخت جوان در دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس پرداخت که پیش تر در این دانشگاه های ایران تدریس نمی شد. پروفسور بربریان در 1359ش مشاور علمی سازمان ملل متحد و مسئول بررسی های صحرایی و علمی لرزه شناسی و خطر زمین لرزه ـ گسلش در گسترۀ طرح کارخانه ها و شهرک مسکونی معدن مس پورخیری سعیندک پاکستان بود و در1361ش، سرپرستی طرح اکتشافات زمین شناسی و معدنی ناحیۀ 2 جنوب خاوری ایران (بم، زاهدان، میرجاوه) در سازمان زمین شناسی کشور را برعهده داشت. دکتر بربریان در مقام مشاور علمی در طرح های بزرگ عمرانی بسیاری شرکت داشته است. از جملۀ این طرح ها می توان از نیروگاه هسته ای بوشهر(1353ش)؛ خط لولۀ گاز پارس(1357ش)؛ بررسی زمین لرزه و خط زمین لرزه ـ گسلش[13] در تهران و حومه، قزوین و حومه، همدان، قم و زنجان (1362و1363ش)؛ حوضۀ آبریز شمال بندر عباس (1362ش)؛ حوضۀ آبریز باختر جازموریان (1363ش) و پالایشگاه گاز سرخون در شمال بندر عباس (1363ش) نام برد. مانوئل بربریان تا به امروز خدمات ارزندۀ فراوانی در زمینۀ پژوهش های لرزه شناسی، زمین لرزه ها، زمین ساخت و زمین شناسی انجام داده و در طول سابقۀ پژوهشی خویش تاکنون نوشتارهای علمی متعددی به زبان های انگلیسی و فارسی نگاشته است که تعدادی از آنها در کتاب ها و نشریه های معتبر علمی انگلستان، کانادا، امریکا، شوروی، هلند، فرانسه و ایتالیا به چاپ رسیده و سهم بسزایی در معرفی زمین شناسی و لرزه خیزی ایران به جهانیان داشته است. کتاب دگرریختی قاره ای در فلات ایران زمین وی، که آن را به زبان انگلیسی نگاشته، در دورۀ دوم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، در 1363ش، به عنوان کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شد. در 1369ش دکتر بربریان از سوی وزارت مسکن و شهرسازی به عضویت کمیتۀ ایمنی ساختمان در برابر زمین لرزه درآمد تا به بررسی‌های فنی بازسازی مناطق زلزله‌زده و بررسی‌ها و پژوهش‌ها در زمان وقوع زمین‌لرزه و ایجاد ایمنی و وضع مقررات ویژه در طراحی ساختمان‌ها و طراحی شهری بپردازد. هم زمان، در اَمرداد 1369ش، مرکز تحقیقات و معیارهای فنی سازمان برنامه و بودجه نیز از وی برای برنامه ریزی ملی بررسی‌های زمین‌لرزه در ایران و سازماندهی اصولی برای کاهش خطرات ناشی از آن، دعوت به همکاری کرد. در همین سال شورای پژوهش های علمی کشور، مستقر در دفتر ریاست جمهوری، وی را به عضویت کمیتۀ زلزله و وزارت فرهنگ و آموزش عالی به عضویت هیئت امنای مؤسسۀ بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله برگزیدند. بربریان در پاییز 1369ش/ 1990م به همراه خانواده به ایالات متحده امریکا مهاجرت کرد و در این کشور، به فعالیت‌های خود در زمینه‌های تخصصی و پژوهش ادامه داد. او در دو سال نخست اقامت در امریکا در گروه صحرایی مطالعۀ دیرینه لرزه شناسی گسل سن آندریاس در مؤسسۀ فناوری کالیفرنیا وهمچنین، در تدوین نخستین فهرست زمین لرزۀ ایران در یونسکو شرکت داشت. در1995م، فرهنگستان علوم نیویورک[14] به پاس پژوهش‌های گسترده در لرزه زمین ساختی و زمین ساخت برگه‌ای دکتر مانوئل بربریان را پژوهشگری خودساخته، پرکار و آشنا به دانش زمین شناسی پیشرفته شناخت و از وی برای عضویت در این فرهنگستان دعوت به عمل آورد. پیش از آن در1993م نیز جامعۀ زمین شناسان حرفه‌ای امریکا دکتر بربریان را به عنوان زمین‌شناس حرفه‌ای این کشور برگزیده بود. بربریان در 2001م نیز به عنوان زمین‌شناس شناخته شدۀ کاربردی در ایالت نیوهمپشایر برگزیده شده بود. در 1377ش به پاس 25 سال پژوهش مستمر در زمینۀ لرزه خیزی ایران و نقش ارزندۀ وی در پیشرفت دانش زمین‌شناسی کشور، انجمن زمین‌شناسان ایران دکتر بربریان را به عنوان زمین‌شناس برجستۀ سال انتخاب کرد. در 1387ش، به پاس خدمات برجستۀ پژوهشی دکتر بربریان در زمینۀ زمین ساختی ایران، سنگوارۀ کشف شدۀ ماهی، که مربوط به 383 میلیون سال پیش است، به نام وی مان برادوس[15] (برگرفته از سه حرف نخست نام و نام خانوادگی وی) نام‌گذاری شد. در اکتبر 2013م انجمن زمین‌شناسان امریکا[16] در کنفرانس سالانۀ صد و بیست و پنجمین سال تأسیس انجمن، به پاس بیش از چهل سال خدمات پژوهشی و علمی دکتر بربریان هم اندیشی ویژه‌ای با نام «تکامل تتیسی و لرزه زمین‌ساخت جنوب غرب آسیا»، در شهر دنور[17] ایالات کلرادو،[18] برگزار کرد. در این نشست علمی ـ پژوهشی، دانشمندان مختلفی از کشورهای امریکایی، اروپایی و آسیایی شرکت داشتند و مقالات خود را ارائه کردند. دکتر بربریان نخستین دانشمند زمین‌شناس ایرانی و اولین زمین‌شناس در خاورمیانه است که به چنین افتخاری نائل آمده است. انجمن زمین شناسی امریکا نوزده مقالۀ پژوهشی ارائه شده در این نشست علمی را در کتابی گردآوری کرد و در آوریل 2017 با عنوان تکامل زمین ساختی، برخورد قاره ها و لرزه شناختی جنوب باختری آسیا: بزرگداشت 45 سال خدمات پژوهشی مانوئل بربریان[19] به چاپ رساند. دکتر بربریان، در مقام یکی از دانشمندان بزرگ لرزه زمین‌ساخت و زمین لرزۀ جهان و یکی از چهره‌های علمی درخشان عصر حاضر، در بسیاری از مجله‌های علمی معتبر جهان داوری مقالات را بر عهده داشته و عضو مؤسسه‌ها و انجمن‌های بسیاری همچون فرهنگستان علوم نیویورک، مؤسسۀ زمین‌شناسان حرفه‌ای امریکا، اتحادیۀ پیشبرد علوم امریکا، مؤسسۀ پژوهش‌های مهندسی زلزلۀ امریکا، انجمن فلسفۀ کمبریج، انجمن زمین‌شناسی لندن، انجمن زمین‌شناسی امریکا، اتحادیـۀ ژئوفیزیـک امریکا، مـؤسسـۀ زمـین‌شنـاسـی امریـکا، انجمـن لرزه شناسی امریکا و مؤسسۀ بیـن‌المـلـلی پیـشگیـری و کاهـش خـطرهـای طـبیـعی اسـت. پروفـسور بربریـان با بیـش از 45 سال تجربـۀ دانشگاهی، صحرایـی و پژوهشی در علوم مرتبط با زمین لرزه و هشـت سـال تجربـه توأم در علـوم مهندسی محـیط زیست و خـطرهای زمین‌ساخـتی، یازده کتـاب و بیش از سیصد مقالۀ علمی و نقشۀ زمین‌شناسی تألیف و تهیـه کرده که حوزه های زیر را دربر می گیرد: لرزه شناسی، لرزه زمین‌ساخت، زمین‌شناسی زمین لرزه‌ها، ارزیابی خطر لرزه‌ای، زمین‌ساخت، زمین‌شناسی ناحیه‌ای، زمین‌شناسی ساختاری، زمین‌شناسی صحرایی، نقشه‌های زمین‌شناسی و علوم و مهندسی محیط زیست به دو زبان انگلیسی و فارسی. از این میان بیش از 110 مقاله در ماهنامه‌های معتبر اروپا، امریکا و ایران به چاپ رسیده است. مقاله های مهم وی در زمینۀ زمین ساخت ایران همچنان مرجع بسیاری از مطالعات زمین شناسی ایران است و از بسیاری از معضلات زمین شناسی ایران گره گشایی کرده است. به علاوه، وی در بیش از دویست طرح پژوهشی و طرح‌های عمدۀ آبادانی برای پایدارسازی سازه‌های بزرگ از نظر آسیب زمین‌لرزه و گسل‌های آن نیز شرکت داشته است. بخشی از فعالیت‌های عمدۀ دکتر بربریان در ایران عبارت است از: ـ بنیان گذاری گروه پژوهشی زمین‌شناسی و لرزه زمین ساخت. ـ بنیان گذاری بررسی‌های زمین ساخت برگه‌ای، نو زمین ساخت، لرزه زمین ساخت، باستان لرزه شناسی، کاهش خطر زمین‌لرزه، گسل‌ها. ـ آماده‌سازی نخستین نقشه گسل‌ها و نقشۀ گسل‌های لرزه‌زا در کشور. ـ بررسی و شناساندن زمین‌لرزه‌های کشور، گسل‌های لرزه‌زا، جایگاه های لرزه‌خیزی و کاربرد نگاره‌های ماهواره‌ای و دورسنجی در دانش زمین شناسی کشور برای نخستین بار. ـ تجزیه و تحلیل ساختاری بافت پیچیدۀ سنگ‌های دگرگونی کشور و روشن ساختن این موضوع که سنگ‌های دگرگونی کشور همگی متعلق به دورۀ پرکامبرین[20] نیست بلکه به دوره‌های تریاس میانی[21] و کرتاسه[22] نیز تعلق دارد. ـ پایه‌گذاری پارسی‌نویسی علمی واژگان دانش زمین‌شناسی در گزارش‌های زمین‌شناسی که الگوی گزارش های پسین زمین‌شناسی کشور شده است. بربریان، به رغم زندگى در ایالات متحده، همچنان علاقه به زبان فارسى و ایران زمین را حفظ کرده و به پژوهش هایی نیز در متن های کهن فارسى دست زده است. از آثار بسیار ارزشمند و خواندنى وى در این زمینه کتابی است با نام جستارى در پیشینۀ دانش کیهان و زمین در ایران وِیج که نتیجۀ عشق و علاقۀ ناگسستنى وى به زادبوم خود و زبان فارسى است. وى در این کتاب پیدایش انگارۀ رانۀ قاره اى را به ابوریحان بیرونی نسبت مى دهد. آخرین کتاب پژوهشی دکتر بربریان زمین‌لرزه‌ها و گسل‌های هم زمان در پوستۀ ایران زمین (بررسی تاریخی، اجتماعی و فیزیکی) به زبان انگلیسی است که انتشارات السوایر[23] آن را در 2014م در 776 صفحه به چاپ رسانده است. دکتر بربریان در 71 سالگی همچنان به کار پژوهش و تدریس در دانشگاه اشتغال دارد.
آثار علمی دکتر مانوئل بربریان را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد: 1.کتاب‌ها و تک نگاری ها، یازده جلد، 4608 صفحه 2. نقشه‌های زمین‌شناسی، زمین لرزه، گسله و خطر زمین لرزه، 32 برگه 3. مقالات علمی و پژوهشی، بیش از 300 مقاله. بدون شک، معرفی کلیۀ آثار علمی و پژوهشی دکتر بربریان در یک شماره از فصلنامه امکان‌پذیر نیست. بنابراین، نگارنده به ارائۀ فهرستی از کتاب‌ها و تک نگاری‌های وی بسنده می‌کند. دسترسی به مقالات علمی دکتر بربریان در پایگاه های اینترنتی زیر امکان پذیر است: manuelberberian.com www.academia.edu www.researchgate.net orcid.org www.growkudos.com www.scopus.com www.mendeley.com فهرست کتاب ها و مونوگراف های(تک نگاری ها) پروفسور مانوئل بربریان ـ M. Berberian, «Earthquakes and Coseismic Surface Faulting on the Iranian Plateau; A Historical, Social, and Physical Approach» Developments in Earth Surface Processes,no.17. (Amsterdam:Elsevier, 2014), 776 p. ـ M. Berberian, M. Qorashi, J. Shoja-Taheri and M. Talebian, «Seismotectonics and Earthquake-Fault Hazard Investigations in the Mashhad-Neyshabur Quadrangle Area», Contribution to the Seismotectonics of Iran , part VIII, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, no. 72,(2000), 233 p, (in Persian). ـ M. Berberian, An Investigation into the History of Cosmology and Earth Science in Ancient Iran (Tehran: Balkh/Neyshabur Foundation Publication 1997), 573 p, (in Persian). ـ M. Berberian, M. Ghorashi, M. Talebian and J. Shoja-Taheri, «Seismotectonic and Earthquake-Fault Hazard Investigations in the Semnan Quadrangle Area» Contribution to the Seismotectonics of Iran, Part VII, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, Tehran, no. 63, (1996), 266 p, (in Persian). ـ M. Berberian, Natural Hazards and the First Earthquake Catalogue of Iran; Vol.1: Historical Hazards in Iran Prior to 1900: A UNESCO/IIEES Publication during UN/IDNDR Period, 649 p (Tehran: International Institute of Earthquake Engineering and Seismology,1995) ـ M. Berberian, M. Ghorashi, B. Arzhangravesh and A. Mohajer-Ashjai, «Recent Tectonics, Seismotectonics, and Earthquake-Fault Hazard Study of the Greater Tehran region, Tehran Quadrangle Area», Contribution to the Seismotectonics of Iran, Part V, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, Tehran, no. 56, (1993), 316p, (in Persian). ـ M. Berberian, M. Ghorashi, B. Arzhangravesh and A. Mohajer-Ashjai,«Recent Tectonics, Seismotectonics, and Earthquake-Fault Hazard Study of the Greater Qazvin region», (1983), Contribution to the Seismotectonics of Iran, part VI, ed: M. Berberian,Geological Survey of Iran, no. 61, (1993), 197 p, (in Persian) ـ M. Berberian, «Continental Deformation in the Iranian Plateau», Contribution to the Seismotectonics of Iran, part IV, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, no. 52,(1983), 625 p (in English) & 74 p (in Persian) ـ M. Berberian, «Contribution to the Seismotectonics of Iran», part III, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, no. 40, (1977), 300 p. ـ M. Berberian, Contribution to the Seismotectonics of Iran, part II, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, no. 39, (1976), 518 p. ـ M. Berberian; J.S. Tchalenko, Contribution to the Seismotectonics of Iran, Part I, ed: M. Berberian, Geological Survey of Iran, no. 29, (1974), 155 p. پی‌نوشت‌ها: 1- Seismo tectonics 2- Recent tectonics 3- Plate tectonics 4- Earthquake seismology 5- ماهنامۀ علوم زمین و معدن، س4، ش39 (تهران: سازمان زمین شناسی کشور، تیر1388)، رویه های 10 ـ 15. 6- Diarbekr ناحیه ای در جنوب شرقی ترکیۀ کنونی و از مناطق عمدۀ ارمنی نشین در ترکیۀ عثمانی. 7- Aleppo 8- Birds Nest 9- Eros data center 10- اطلاعات کتاب شناختی کلیۀ کتاب ها و تک نگاری های دکتر بربریان در پایان مقاله فهرست شده است. 11- Grenoble 12- geophysics 13- اسم مصدر از گسیختن (لغت نامۀ دهخدا). 14- new york academy of sciences 15- Manberadus Fortis 16- Geological Society of America 17- Denver 18- Colorado 19- Tectonic Evolution, Collision, and Seismicity of Southwest Asia: In Honor of Manuel Berberian’s Forty-Five Years of Research Contributions (Geological Society of America, 2017), Special Paper 525. 20- Precambrian 21- Triassic 22- Cretaceous 23- Elsevier |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 77
|
