|
مراسم یادبود یکصد و سومین سالگرد نژادکشی ارمنیان در روز یکشنبه 2 اردیبهشت 1397ش، با حضور شماری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ آرتاشس تومانیان،سفیر جمهوری ارمنستان در ایران؛ نمایندگان وزارت ارشاد؛ مورخان ایرانی؛ و نمایندگان اصحاب رسانه به همت مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور، در باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات تهران برگزار شد.
در این مراسم،دکتر محمد رضا عظیمی، وکیل دادگستری و استاد دانشگاه؛ دکتر محمد جواد فتحی، نمایندۀ تهران در مجلس شورای اسلامی؛ دکتر ضیا صبوری، مدیرعامل انجمن ایرانی روابط بین الملل؛ و ایساک یونانسیان، رئیس هیئت مدیرۀ مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور به سخنرانی پرداختند.همچنین، نمایشگاه عکسی دربارۀ پیامدهای نژادکشی ارمنیان برگزار شد و فیلمی نیز با همین مضمون به نمایش در آمد. دکتر محمد رضا عظیمی، سخنران اصلی مراسم، گفتند: «در تاریخ ملت ها، گاه زخم هایی هست که هرگز مداوا نخواهد شد و نسل به نسل آثار دردناک خود را برجای خواهد گذاشت. 24 آوریل 1915م، یادآور جراحتی التیامناپذیر برای ملت ارمنی و یکی دهشتناک ترین جنایت ها در تاریخ بشریت است، یادآور نسل کشی و کشتار جمعی حدود 1/5 میلیون ارمنی ساکن در قلمرو دولت عثمانی به دست حکومت ترکان جوان. اگرچه، این تاریخ، نمادین است و پیشینۀ این جنایت به پیش از این تاریخ و دست کم، دوران سلطان سفاک عثمانی، عبدالحمید دوم، می رسد. برگزاری مستمر یادبودهایی این چنینی، برای ستمدیدگان و محنتکشیدگان تاریخ، حامل این پیام ستمستیزانه برای همۀ عصرها و نسلهاست که ,به خاطر داشته باشیم و فراموش نکنیم، و ,به خاطر داشته باشیم و حق را بطلبیم، ما با برگزاری چنین یادبودهایی همواره به قدر توان می کوشیم تا احتمال تکرار چنین جنایاتی را تحت‌الشعاع قرار دهیم. امروز، در این مکان گرد آمده ایم تا به جای همۀ محرومان و مغضوبان زمین، به جای همۀ ستمدیدگان تاریخ و به جای همه کسانی که تباه شدند بگرییم و برای تحقق آرزوی جهانی رها از هراس و نیاز و حذف و بیداد بکوشیم، برای جهانی آزاد و امن و برابر برای تمام انسان ها فارغ از همۀ تمایزات و تبعیضاتی که در طول تاریخ موجب تحقیر انسانیت انسان و ارتکاب اعمال وحشیانه علیه او شده است. در عین حال، چنین یادبودی نیشتری بر وجدان اخلاقی دولت هایی است که به خاطر منافع سیاسی خود از شناسایی و تأیید رسمی این واقعیت هولناک امتناع کرده اند. به رسمیت نشناختنِ این نسل کشی از طرف میراثداران عثمانی، تقلیل تحریفآمیز آن به یک ”تراژدی بزرگ” و وانمود کردن به اینکه این فاجعه ناشی از سویۀ نظام مند دولت عثمانی برای کشتار ارمنیان نبوده، البته که تاریخ تاریک این کشتار جمعی را تغییر نمی دهد و آبرویی برای منکران بازخرید نمی کند. دولتی که برخلاف نظام حقوق بین الملل از پذیرش مسئولیت و عذرخواهی رسمی بابت جنایات اسلاف خود و پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان ابا دارد و گزارش های موثق گزارشگران تاریخ را در این خصوص در حکم خیانت به هویت و تاریخ و تبار خود قلمداد می کند، البته، که شجاعت اخلاقی و سیاسی ندارد و به قول فریدون مشیری ,دست خون آلود را در پیش چشم خلق پنهان می کند، ! می دانید که حدود سی کشور جهان به وقوع این واقعه اذعان رسمی کرده اند. ایران البته در میان این کشورها نیست، اگرچه رئیس جمهور اسبق، جناب خاتمی، در 9 سپتامبر 2004م (یعنی تقریباً چهارده سال پیش) با نثار گل از بنای یادمان کشته شدگان نسل کشی ارمنیان بازدید کرد و اگرچه دولت ایران در 30 آذر 1334ش (1955م) کنوانسیون منع و مجازات جرم نسل کشی را امضا کرده است. با وجود این، ملت ایران در طول تاریخ و تمدن عظیم خود همواره مأمنی برای پذیرش مهاجران و پناه جویان ستمدیده بوده است و همزیستی مسالمتآمیز و دوستانۀ ایرانیان اعم از مسلمان و ارمنی و سایر اقلیت های قومی و دینی گواه این ادعاست. باری، اجازه دهید سخن را به عنوان مراسم امروز، که ,عواقب و پیامدهای نسل کشی بر جوامع بشری، است، معطوف کنم. در نگاه نخست، می توان این پیامدها را به موارد خاص از جمله نسل کشی ارمنیان، به منزلۀ اولین نسل کشی سدۀ بیستم میلادی، محدود کرد که پیامدهای مستقیم آن برای جامعۀ ارمنیان عبارت بوده از: 1. کشتار و نابودسازی حدود 1/5 میلیون ارمنی ساکن در وطن تاریخی خود (ارمنستان غربی) 2. مهاجرت اجباری بیش از ششصد هزار ارمنی از ارمنستان غربی و پراکنده شدن ارمنیان در سرتاسر دنیا 3. تصاحب کامل سرزمین ارمنستان غربی به دست دولت عثمانی 4. غارت و مصادرۀ کلیۀ اموال و املاک کشتهشدگان و رانده شدگان 5. برجای ماندنِ جمعیت انبوه کودکان یتیم
اما اگر به مسئلۀ نسل کشی در درازنای تاریخ نگاه کنیم، می بینیم که نسل کشی ارمنیان در خلال جنگ جهانی اول و سپس، نسل کشی یهودیان در خلال جنگ جهانی دوم و به طور کلی، مسئلۀ اقلیت ها پیامدهای سیاسی و حقوقی بسیار وسیع و دورانسازی را برای جامعۀ جهانی داشته است».
سخنران بعدی مراسم، آقای آرتاشس تومانیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران، گفتند: «هر زمان که می‌خواهم دربارۀ نسل کشی صحبت کنم حسی توأم با تضاد در من ایجاد می‌شود، اینکه چگونه باید برخورد کنم و دربارۀ این امر چه رویکردی داشته باشم؟ البته، این مسئله برای تمام ارمنیان در همه جای دنیا حساس است و مسئله‌ای است که دیدگاه‌های نوینی را می‌طلبد چون در بیش از یکصد سال گذشته صحبت‌های بسیاری دربارۀ اوضاع حساس آن موقع مطرح شده است». ایشان تصریح کردند: «صحبت از اوضاع آن زمان قابل درک است و صحبت از این است که مقامات ترکیه واقعیات نسل کشی ارمنیان را دگرگون مطرح می‌کنند و اوضاع را آن گونه که دوست دارند بیان می‌کنند. البته، تاریخ نشان داده که در وضعیت های دشوار جهانی ابرقدرت ها می‌خواستند کشور‌های ضعیف را قربانی و همه چیز را در راستای منافع خود قرار دهند. اولین نکته ای که نقش آفرینان امروز جهان باید در نظر داشته باشند این است که خطر نسل کشی هنوز وجود دارد و باید با دقت بسیاری با آن برخورد کرد. آقای تومانیان، با بیان اینکه باید سیاست خارجی، سیاست داخلی و سیاست اقتصادی را به خوبی تحلیل کرد، افزودند: «در پانزده سال اخیر، مسئلۀ نسل کشی در سیاست دولتی ارمنستان گنجانده شده است. در سالیان گذشته، برای شناسایی نسل کشی رژه ای از طرف دولت‌ها برگزار شد. این نتیجۀ سیاست‌هایی است که به دست ارمنستان اعمال شده و ملت‌های دوست ما در خارج از ارمنستان هم به اقداماتی دست زده‌اند و شناسایی و پذیرش نسل کشی در طیف وسیعی مورد توجه قرار گرفته است». سفیر جمهوری ارمنستان در ادامۀ سخنان خود گفتند: « دولت ها را برحسب آنکه نسل کشی را پذیرفته یا نپذیرفته اند به دو دسته تقسیم نمی‌کنیم چرا که روابط بین الملل عرصۀ دشواری است که شاخص‌های خاصی دارد و طبق آن باید عمل کرد». ایشان، با بیان اینکه روابط ایران و ارمنستان در سطح بسیار بالایی است و این روابط دارای اهمیتی خاص است، اظهار کردند: « در مقام یک دیپلمات مىتوانم ناملایماتى را که در روابط ایران و ترکیه وجود دارد درک کنم و باید بگویم که ایران قدرت سیاسی تأثیرگذاری در منطقه و جهان است و در مسئلۀ قراباغ یک عامل بازدارنده بوده است.« آقای تومانیان ادامه دادند: « از نظر بین المللی ارمنستان تبدیل به مرکز و بانی مبارزه با نسل کشی شده است و در مجمع عمومی سازمان ملل به ابتکار ارمنستان این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است اما این سیاست‌ها تنها زمانی به نتیجه می‌رسد که دولت ترکیه اعمالی را که امپراتوری عثمانی در قبال ارمنیان انجام داده بپذیرد و برای پرداخت غرامت اقدام کند. آن زمان است که روابط دو کشور وارد مرحله ای جدید می‌شود. البته، چند سال پیش با تشویق دولت‌های بزرگ و جوامع بین المللی گام هایی برای عادی سازی روابط برداشته شد که به نتیجه نرسید اما به طور یقین آینده نویدبخش صلح و دوستی بین ارمنستان و تمام همسایگانش خواهد بود».
دکتر محمد جواد فتحی، نمایندۀ مردم تهـران در مجلس شورای اسلامی و عضـو کمیسـیون قضـایی مجـلس، سخنران بعدی مراسم بودند. ایشان در سخنانی گفتند: « قبـل از هرچیز وظیفـۀ خـود می دانم به روح پاک 1/5 میلیون ارمنی، کـه جانشان را در این نسـل کشـی از دسـت دادند، ادای احـترام کنـم. من به دلیل شغلم، که در زمینۀ حقوق است، به خـوبی این مسائل را درک می کنم و چون از مباحث دینی نیز آگاه هستم می توانم بگویم که در همۀ ادیان ابراهیمی شأن و منزلت انسان بسیار با ارزش است و ریختن خون حتی یک نفر عملی ناپسند و قبیح به شمار می رود». دکتر ضیاء صبوری، مدیر عامل انجمن ایرانی روابط بین الملل، سخنران بعدی مراسم، در سخنانی گفتند: «من هیچ شکی ندارم که جامعۀ بشری از تمام وقایع اتفاق افتاده برای ارمنیان به خوبی آگاهی دارد و شک ندارم که جامعۀ ترکیه و دولتمردان آن نیز این موضوع را درک می کنند اما چرا دولت های ترکیه تاکنون اقدام به شناسایی رسمی نسل کشی ارمنیان نکرده اند؟ زیرا به خوبی می دانند که به دنبال شناسایی این واقعه بحث پرداخت غرامت پیش خواهد آمد. از این رو، دولت ترکیه تاکنون از شناسایی رسمی این موضوع سرباز زده است». آقای ایساک یونانسیان، رئیس هیئت مدیرۀ مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور، سخنران پایانی مراسم، گفتند: «جناب آقای تومانیان، سفیر محترم جمهوری ارمنستان در ایران، در انتهای سخنان خود فرمودند که پس از برگزاری جهانی یکصدمین سالگرد نسل کشی ارمنیان، که انعکاس خبری گسترده ای یافت، روند شناسایی نسل کشی ارمنیان به هدف منطقی خود دست یافته است. من می خواهم اضافه کنم که جامعۀ امروز ترکیه نیز پس از برگزاری مراسم یکصدمین سال دچار تغییر و تحول بسیار شده است. اگر در گذشته در ترکیه سخن گفتن از نسل کشی ارمنیان تابو و جرم محسوب می شد، امروز در جامعۀ ترکیه به راحتی در خصوص این مسئله صحبت می کنند». آقای یونانسیان دربارۀ تغییرات بنیادین در جامعۀ ترکیه گفتند: « شاید، جالب باشد بدانید در طی سه سال گذشته بیش از هفتصد عنوان مقاله در روزنامه ها و نزدیک به شصت کتاب به زبان ترکی در خصوص نسل کشی ارمنیان در ترکیه به چاپ رسیده است. هر ساله مراسم گوناگونی در شهرهای ترکیه، به خصوص در میدان تقسیم استانبول، برگزار می شود. در برخی از این مراسم برخی از وزرای کابینۀ آقای اردوغان نیز شرکت می کنند. همچنین، تا کنون بیش از پانزده هم اندیشی با موضوع نسل کشی ارمنیان از سوی متفکران و روشنفکران ترکیه در داخل ترکیه برگزار شده است». آقای یونانسیان در پایان، ضمن انتقاد از رویۀ مطبوعات ایران در برخورد با این موضوع، گفتند: « زمانی که من به منزلۀ یک ایرانی چنین اخبار و رویدادهایی را از داخل ترکیه پیگیری می کنم از یک طرف خوشحال می شوم که جامعۀ ترکیه از خواب غفلت بیدار شده و روز به روز آگاه تر و با تاریخ خود روبه رو می شود و از طرف دیگر، افسوس می خورم و گاه، متعجب می شوم از اینکه می بینم در ایران به این قضیه پرداخته نمی‌شود. متفکران، نویسندگان و مورخان ایرانی از کنار این موضوع به سادگی گذر می کنند و روزنامه های ما نیز این اخبار و واقعیات را پوشش نمی دهند. باور دارم که آگاه ساختن جوامع از حوادثی این چنینی وظیفۀ مطبوعات است. مطبوعات ایران باید این واقعیات را به سمع و نظر خوانندگان خود برسانند. همچنین، نویسندگان و مورخان ایرانی باید این تابو را بشکنند و به ترجمه و تألیف کتاب هایی با این موضوع بپردازند».
در پایان مراسم،گروه موسیقی و کرُ فولکلوریک دولتی آلتونیان از جمهوری ارمنستان، به رهبری استاد ژیرایر آلتونیان، به اجرای قطعاتی از آهنگ سازان برجستۀ ارمنی چون آرام خاچاطوریان و کومیتاس پرداختند. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 83
|
