|
دربارۀ نویسنده واهه خوجایان(1308 ـ 1394ش) در 28 آبان 1308ش، در تهران متولد شد. خوجایان نواختن ویولن را از خردسالی با روبن گریگوریان شروع کرد. سپس، تحصیلات خود را در هنرستان عالی موسیقی ادامه داد. او همراه روبن گریگوریان، روبن صافاریان و دیمیتری کاراپتیان عضو کوارتت زهی تهران بود. خوجایان در 21 سالگی عازم رم شد و در کنسرواتوار موسیقی سانتا چچیلیا به ادامۀ تحصیل پرداخت. وی پس از فارغ التحصیل شدن در سمت نوازندۀ ویولن به استخدام ارکستر مجلسی سوسییتا کورلی[3] درآمد و سال های متمادی همراه این گروه به اجرای کنسرت در ایتالیا و سایر نقاط جهان پرداخت.  واهه خوجایان خوجایان در بازگشت به ایران، در 1339ش، به عنوان استاد ویولن و مدرس کلاس آنسامبل در هنرستان عالی موسیقی مشغول به کار شد و بعد از چندی سرپرستی و رهبری ارکستر هنرستان را نیز بر عهده گرفت. واهه خوجایان اولین رهبر ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران بود که در 1345ش تأسیس شد. وی چندین سال در این سمت خدمت کرد و به جز رهبری ارکستر، نوازندگی نیز می کرد. بخش افتتاحیۀ اولین جشن هنر شیراز، در 20 شهریور1346ش، با اجرای این ارکستر، که رهبری آن را واهه خوجایان به عهده داشت، شروع شد. در کنسرت دوم، در همین جشن، یهودی منوهین[4] تکنواز گروه ارکستر خوجایان بود. واهه خوجایان طی یکی از تورهای بین المللی خود با ارکستر مجلسی سوسییتا کورلی ـ پس از کنسرتی در سان فرانسیسکو ـ به دیدار برادرش، که مدت ها مقیم شهر رینو در ایالت نوادا بود، رفت و از همان زمان به این شهر دل بست. وی در 1350ش، به ایالات متحدۀ امریکا مهاجرت کرد و در رینو اقامت گزید. او در1353ش، ارکستر مجلسی رینو را در این شهر تأسیس کرد و قریب به سی سال رهبری و مدیریت هنری آن را عهده دار بود. وی در سفری به ایران در زمستان 1356ش، مجدداً ارکستر مجلسی رادیو تلویزیون ملی ایران را در دو کنسرت رهبری کرد. صفات خوجایان بر همه مشهود بود. او انسانی استثنایی و در حرفه اش هنرمندی استاد، تحسین آمیز و رهبری عالی قدر و به لحاظ اخلاقی فردی شریف، متواضع، مهربان و دوست داشتنی بود. واهه خوجایان در26 شهریور 1394ش، در شهر رینو دیده از جهان فرو بست. روحش شاد و یادش گرامی باد. |
|
اولین مؤسسۀ تدریس موسیقی کلاسیک که از بدو شروع وابسته به وزارت معارف بود در سال 1313 ش/ 1934م در تهران افتتاح شد. این مؤسسه یا کنسرواتوار در همسایگی وزارت معارف در میدان بهارستان قرار داشت و اولین مدیر آن سرهنگ غلامحسین مین باشیان بود. مین باشیان تحصیل کردۀ برلین در رشتۀ ویولن بود و به دستور رضا شاه وظیفه داشت که چند نوازنده صلاحیت دار از آلمان و اروپای شرقی برای تدریس در کنسرواتوار تهران استخدام کند. او با فراستی قابل تقدیر استادانی را انتخاب کرد که بتوانند کمبود نوازندۀ سازهای اولیه ارکستر سمفونیک آینده را نیز جبران کنند.  واهه خوجایان اسامی استادان انتخاب شده که تا خاتمۀ جنگ جهانی دوم در ایران ماندند: آقای کارل زوبِک،[5] ویولن (از چکسلواکی) آقای پترولگی دُولگوف،[6] فلوت (از مجارستان) آقای ویدِر،[7] کلارینت (از مجارستان) آقای سُوکُولوو،[8] ترومپت (از رومانی) ارکستر سمفونیک تهران به صورت مدرن آن در 1317ش/1938م تشکیل شد. قبل از تأسیس کنسرواتوار و ارکستر سمفونیک تهران تدریس سازهای زهی در تبریز رواج قابل توجهی داشت. لِوُن گریگوریان (پدر روبن گریگوریان) نوازندگی ویولن را در بروکسل فرا گرفته بود و پس از باز گشت به ایران شاگردان متعددی در تبریز تربیت کرد. بعضی از این افراد منجمله روبن گریگوریان و برادرش هانری، بعد از آمدن به تهران در ارکستر سمفونیک شرکت می کردند و پس از مدت نسبتاً کوتاهی اول روبن و بعد هانری هر دو به سمت استاد تدریس ویولن استخدام شدند. بودجه دولتی برای کنسرواتوار که هنرستان عالی موسیقی نامیده می شد تصویب شده بود ولی شرکت در ارکستر سمفونیک افتخاری بود. اکثر نوازندگان ارکستر سمفونیک، که در هنرستان موسیقی سمتی نداشتند، برای امرار معاش در کافه رستوران ها نوازندگی می کردند و عدۀ معدودی در کلاس های خصوصی درس می دادند و چند نفر از آنها که با زبان های خارجی آشنا بودند در سفارتخانه ها شغل ثابت داشتند. پرویز محمود، که در بلژیک در زمینه های آهنگ سازی و رهبری ارکستر تحصیل کرده بود در سال 1322ش/1942ـ1943م به ایران بازگشت. او در هنرستان عالی موسیقی، استاد هارمونی و کنترپوان بود و در 1325ش/ 1946م ریاست هنرستان و رهبری ارکستر سمفونیک تهران به او واگذار شد. پرویز محمود با روبن گریگوریان همکاری فوق العاده نزدیکی داشت و کنسرتوی او برای ویولن و ارکستر برای بار اول در تالار کالج امریکایی (دبیرستان البرز بعدی) در 1326ش/ 1947م و بعد از آن در تالار دانشگاه تهران و برای بار سوم با یک اجرای واقعاً فراموش نشدنی در تالار انجمن روابط فرهنگی ایران و انگلیس توسط روبن گریگوریان و به رهبری خود آهنگ ساز اجرا شد. پس از کنسرتو ویولن، پرویز محمود اثر با ارزش دیگری به خصوص برای کوارتت زهی تهران ساخت که در می مینور بود. این اثر ذی قیمت برای اولین بار در 1328ش/1949م، در کلوب ارامنه اجرا و یک یا دو ماه بعد در کنسرت های کوارتت زهی تهران در آبادان و مسجد سلیمان تکرار شد. پس از انقلاب 1917م روسیه و وقایع وحشتناک پیش از جنگ جهانی دوم، پناهندگان و مهاجران متعددی از روسیه، گرجستان، لهستان و برخی دیگر ممالک اروپای شرقی به ایران آمدند. نوازندگان و موسیقی دانان واقعاً صلاحیت داری میان این پناهندگان بودند که کار تدریس آنها در هنرستان عالی موسیقی بسیار ثمربخش شد. به غیر از مهاجران از ممالک دور و نزدیک، مابین سال های 1304ـ1314ش/ 1925 ـ 1935م تعدادی ایرانی نیز بعد از تحصیل در رشتۀ موسیقی در کشور های اروپایی به ایران باز گشتند.
اسامی استادانی که از 1320 ـ 1329ش/1940ـ 1950م در هنرستان عالی موسیقی واقع در خیابان ارفع تدریس می کردند از قرار زیر است: خانم گیتی امیر خسروی (کاتیا پوگینا)، پیانو (از روسیه؛ همسر رضاقلی خان امیرخسروی) خانم تاتیانا خاراتیان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل) خانم آروسیاک حق نظریان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل) خانم فخری دولت آبادی؛ ویولن و تاریخ موسیقی آقای عطا الله خادم میثاق، ویولن آقای روبن گریگوریان، ویولن آقای روبن صافاروف، ویولن و آلتو (از روسیه، ارمنی الاصل، نامش را به صافاریان تغییر داد) آقای سرژ خوتسیف، ویولن (از روسیه) آقای میشل خوتسیف، ویولن سل (از روسیه، برادر سرژ) آقای لوئیجی پاساناری، ویولن (از ایتالیا) خانم لیلی بارا، آواز (از ایتالیا) آقای دیمیتری کاراپتیان، ویولن سل (از روسیه، ارمنی الاصل) آقای ویدِر،کلارینت (از مجارستان) آقای دُولگوف، فلوت (از مجارستان، نام مقدم را پس از ازدواج به نام خود اضافه کرد) آقای سُوکُولوو، ترومپت (از رومانی ) آقای علی محمد خادم میثاق، کنترباس آقای مصطفی کسروی، باسون آقای مصطفی پورتراب، فاگوت آقای حسین حسینی، اُبوا و دیکته موسیقی آقای احمد فروتن راد، تئوری موسیقی آقای مهدی فروغ، تاریخ موسیقی آقای فریدون فرزانه، هارمونی آقای یوسف یوسف زاده، سُلفژ آقای جواد معروفی، سُلفژ شاگردان دورۀ عالی هنرستان به غیر از هنرستان عالی موسیقی در کلاس های خصوصی متفرقه شاگردانی متعدد تربیت شدند. از جملۀ این استادان: آقای آساطور ملیک آبراهامیان، ویولن خانوم لوسی پیلوسیان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل) آقای آدام کاپوچینسکی،[9] پیانو (از لهستان) آقای شیمکِویچ،[10] پیانو (از لهستان) آقای زاره گریگوریان، پیانو ( کوچک ترین برادر روبن و هانری) سه پیانیستی که در آخر نام برده شدند (کاپوچینسکی، شیمکِویچ و گریگوریان) اغلب اوقات همراهی پیانو کنسرت های دانشجویان هنرستان عالی موسیقی را به عهده داشتند. پی‌نوشت‌ها: 1- مقالۀ حاضر (به جز بخش «دربارۀ نویسنده») پیش‌تر در فصلنامۀ موسیقی ماهور، ش70، س18 (زمستان 1394) به چاپ رسیده است. 2- استاد واهه خوجایان این مقاله را در ژوئن 2015م، تنها چند ماه پیش از درگذشتشان در سپتامبر2015م، به رشتۀ تحریر درآورده اند. 3- Società Corelli 4- Yehudi Menuhin 5- Karl Zoubek 6- Petrolegi Dolgoff 7- Vider 8- Sokolov 9- Kapuchinski 10- Shimkevich |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 76
|
