دربارۀ محمد قاضی

محـمد قاضـی

محـمد قاضـی در 12 مـرداد 1292ش در شـهر مهـاباد استـان آذربایجان غربی دیده به جهان گشود. پدر او، ‏میرزاعبدالخالق، امام جمعۀ مهاباد بود. قاضی آموختن زبان فرانسه را در مهاباد زیر نظـر حسیـن حزنی ‏مکـریانی‎،‎‏ ملقـب به گیو مکـریانی، آغاز کرد. در 1308ش، با کمک عموی خود، میرزاجواد قاضی، که از ‏آلمان دیپلم حقوق گرفته بود و در وزارت دادگستری کار می‌کرد، به تهران آمد و در 1315ش، از ‏دارالفنون در رشتۀ ادبی دیپلم گرفت. در 1318ش، دورۀ دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران را در رشتۀ قضایی ‏به پایان برد و در 1320ش، به استخدام وزارت دارایی درآمد و تا 1355ش، که از خدمت دولتی بازنشسته ‏شد، در این وزارتخانه کار کرد.‏[1] وی از اعضای‎ ‎حزب تودۀ ایران‎ ‎بود و تا آخر عمر به عقاید خویش وفادار ماند.‏ [2]

کلود ولگرد، اثر ویکتور هوگو و دن  کیشوت، نوشتۀ سروانتس، نخستین آثاری بودند که این مترجم، در ‏جوانی، از زبان فرانسه به فارسی برگرداند. پس از آن، به مدت ده سال کار ترجمه را رها کرد.‏

محمد قاضی در زندگی  نامۀ خود به نام‎ ‎‏خاطرات یک مترجم ‎می  نویسد: «پدر و مادرم ابتدا صاحب یک فرزند پسر به نام محمد شدند که فوت کرد. سپس، خداوند پسر دیگری به آنها داد و به دلیل اینکه پدرم به نام محمد علاقه داشت نام او را نیز ‏محمد گذاشت، اما این محمد ثانی هم بعد از مدتی درگذشت. سپس، صاحب دختری شدند که او هم فوت کرد، ‏اما پدرم دست از تلاش برنداشت و آنها دوباره ‏صاحب فرزند پسری شدند. پدرم نام او را نیز محمد گذاشت. این محمد ثالث من هستم و خدا رحم کرد ‏که شهید ثالث نشدم».‏[3]

در 1329ش، پس از صرف یک سال ‌و نیم وقت برای ترجمۀ کتابجزیرۀ پنگوئن  ها‏‎،‎ اثر‎ ‎آناتول فرانس، ‏به‌زحمت توانست ناشری برای چاپ این کتاب پیدا کند اما سه سال بعد، که این اثر انتشار یافت،‎  کتاب با استقبال خوبی روبه  رو شد که  دلیل آن شیوایی ‏و روانی ترجمه و موضوع متفاوت کتاب بود. ‏

در 1333ش، کتاب شازده کوچولو،‏‎ ‎نوشتۀ‎ ‎سنت اگزوپری،‎ ‎را ترجمه کرد که بارها تجدید چاپ شد. ‏او با ترجمۀ دورۀ کامل دن  کیشوت، ‎در 1336ـ 1337ش جایزۀ بهترین ‏ترجمۀ سال را از دانشگاه تهران دریافت داشت. [4]  ‎ ‎

قاضی پس از بازنشستگی مدتی با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تهران همکاری کرد. ‏حاصل این همکاری ترجمۀ‌ باخانمان، اثر هکتور مالو؛ ماجراجوی جوان، اثر ژاک ژروند؛ و زوربای ‏یونانی، نوشتۀ‌ نیکوس کازانتزاکیس، بود‎.‎

وی در 1354ش به بیماری‎ ‎سرطان حنجره‎ ‎دچار شد. هنگامی که برای معالجه به آلمان رفت این ‏بیماری تارهای صوتی و نای او را درگیر ساخته بود. پس از جراحی، به‌علت از دست دادن تارهای صوتی، دیگر ‏نمی‌توانست سخن بگوید و به کمک دستگاهی حرف می  زد که صدایی خاص تولید می‌کرد. با این حال، کار ‏ترجمه را ادامه داد و ترجمه ‌های جدیدی از او تا آخرین سال حیاتش انتشار  ‌یافت.‏ قاضی در مقدمۀ کتاب  های خود تحلیل  های عالی و عقایدی جالب گنجانده که ترجمه  های ‏او را بسیار جذاب  تر می‌کند. او در مقدمۀ کتاب‎ ‎زوربای یونانی خود را «زوربای ایرانی» نامیده‌است‎.‎

او دوبار ازدواج کرد. ‏پس از درگذشت همسر نخست، که ایران نام داشت، با خواهر وی، کشور، ازدواج کرد. وقتی علت و چگونگی ازدواج با خواهر همسرش ‏را از او پرسیدند وی به شوخی جواب داد:‏ ‏«به منظور صرفه جویی در مادر زن!»‏.

محمد قاضی در سحرگاه چهارشنبه 24 دی 1376ش در 84 سالگی در‎ ‎تهران‎ ‎درگذشت و در زادگاه خود،‎ ‎مهاباد،‎ ‎به خاک سپرده شد.‏

محمد قاضی به روایت نجف دریابندری

اگرچه شهرت محمد قاضی برآمده از ترجمه  های ادبی اوست نجف دریابندری نیز نقشی بی  بدیل در کسب ‏زود هنگام این شهرت دارد. شهرت قاضی، به منزلۀ مترجم، با ترجمۀ کتابجزیرۀ پنگوئن  ها‏‎ در اوایل دهۀ 1330ش آغاز شد. البته، او تا آن زمان سه کتاب دن کیشوت، ‏‏کلود ولگرد، و سپیددندان را نیز ترجمه کرده بود. استقبال ‏خوانندگان از ترجمۀ جزیرۀ پنگوئن ها‏‎‎ موجب شد تا نجف دریابندری، در روزنامۀ اطلاعات، مقاله‌ای در ستایش آن بنویسد با عنوان «مترجمی که آناتول فرانس را نجات داد». ‏آناتول فرانس در آن زمان از نویسندگان بی‌بازاری بود که آثارشان در انبار کتاب‌فروشی‌های ایران خاک ‏می‌خورد. با انتشار این اثر، قاضی به شهرت رسید و پس از آن، کار ترجمه را به صورت حرفه  ای ادامه داد‎.‎

نجف دریابندری، که خود از مترجمان هم‌نسل قاضی است، او را تنها مترجم ‏خوب ایران می‌داند و می‌گوید:‏ ‏

«قاضی در واقع کاری که کرده این است که رمانس‌های فارسی مثل امیرارسلان نامدار را خوانده و یک ‏همچین لحنی را به ترجمه داده و کیفیت خاص رمان را هم رعایت کرده است. خلاصه اینکه اثری به ‏وجود آورده به زبان فارسی که من خیال می‌کنم می‌ماند و مانده است»‏.[5]

دریابندری، که در آثاری چون گور به گور و بازماندۀ روز از لحن‌هایی خاص برای ترجمه استفاده ‏کرده است، پیدا کردن زبان خاص برای هر کتاب را شیوۀ قاضی می‌داند و می‌گوید:‏ ‏«باید بگویم که [این کار را] از قاضی یاد گرفتم».‏[6]

محمد قاضی به روایت سیف الله گلکار[7]

«چگونه قاضی یک تنه دست به محاصرۀ دولت ترکیه زد»[8]

شما در تاریخ از محاصره  های نظامی و اقتصادی بسیار شنیده  اید. اکنون، یک محاصرۀ فرهنگی ویژه ‏را به شما نشان می  دهم که استاد قاضی، با نوک قلم خود، به آن دست زد و در کار خود، موفق نیز بود. می  خواهم از کتاب  هایی خاص برای شما بگویم که استاد قاضی با ترجمۀ آنها نشان داد که دولت عثمانی ‏نماد بی  خردی و بیدادگری است. این کتاب  ها کار نویسندگان یک ملت و شرح ستمگری  هایی که بر ‏یک ملت رفته نیست بلکه نویسندگان بسیاری از کشور های مختلف در این باره قلم زده و فریاد برآورده  ‏اند.‏

• 

  غروب فرشتگان

• 

  تاریخ ارمنستان

• 

  جووانی بوکاچیو دکامرون

• 

  ده شب

• 
• 

  چهل روز موسی داغ

• 

  کرد و کردستان

• 

  در زیر یوغ

• 

  آزادی یا مرگ

• 

  دن کیشوت

• 

  نان و شراب

• 

  خاطرات یک مترجم

1.آزادی یا مرگ

محاصرۀ فرهنگی ترکیه با قلم قاضی در 1348ش با ترجـمۀ کتاب آزادی یا مرگ، نوشتۀ نیکوس کازانتزاکیس، آغاز ‏شـد. در این کتاب، می بینیـم که ترکان عثمانی مرتکب چه فجـایعی در کِرت شدند و چه خون ها که بر ‏زمین نریختند. اما آدمی گوسفند نیست و ترکان هرگز نتوانستند در کِرت با آرامش حکومت کنند.‏

‏2. در زیر یوغ

از کِرت و مقدونیه و یونان می  گذریم و به بلغارستان می  رسیم که سال  ها زیر چکمۀ بیداد دولت عثمانی ‏دست و پا زد. ایوان وازوف، شاعر و نویسندۀ چیره  دست بلغاری، بیشتر دوران زندگی خود را به ‏دور از میهنش در روسیه گذراند. او همواره آرزوی آزادی بلغارستان را از زیر یوغ ترکان عثمانی داشت. از این رو، کتـاب در زیر یوغ را، با مضمون میهن  پرستانه و قهرمان  پرورانه، برای مردم ‏بلغارستان به یادگار گذاشت که نغـمۀ دلنشیـن آزادی از سرتاسر آن به ‏گـوش می  رسد. قهـرمانان داستان او در راه آرمانی والا از نثار جان خویش نیز دریغ ندارند. این کتـاب از شاهکارهای ادبیات معاصر بلغارستـان و دربارۀ قیام نافـرجام ‏بلغارها در سال 1876م است. این قیام بی  رحمانه سرکوب شد و شمار بسیاری از میهن  پرستان آواره شدند و به ‏رومانی پناه بردند.

3.کرد و کردستان

کتاب کرد و کردستان، کار تحقیقی ارزندۀ واسیلی نیکیتین، در ‏‏1366ش با ترجمۀ استاد قاضی به بازار آمد. در زیر چند سطری از این کتاب را می  آوریم‎:‎

‏« از واقعیت  های مهمی که به طور کلی مردم از آن بی  خبر مانده  اند تبعید  های دسته  جمعی کردان در دوران ‏جنگ 1914ـ  1918م است. این تبعیدها به بهانۀ تخلیۀ اماکن در برابر پیشروی روس  ها صورت می  گرفت و ‏منظور از آن سلب مالکیت از کرد  هایی بود که در دهات ترک  نشین پراکنده می  شدند. از هفتصد هزار ‏نفری که این اقدام در موردشان به عمل آمده بود عدۀ زیادی قربانی شدند … . به هنگام شکست ترکان ‏رؤسای کرد در ماه مه 1919م در محلی موسوم به کهتا، واقع در نزدیکی ملاطیه، به دور هم گرد آمدند تا ‏طرح دست زدن به یک اقدام ضد آتاترک را بریزند. سرهنگ بل، رئیس اینتلیجنت سرویس انگلیس در ‏حلب، آمد تا به نام دولت متبوع خود ایشان را از این اقدام منصرف کند و از طرف متفقین به آنان قول داد ‏که آرمان  ها و خواسته  های ملی کردان در نظر گرفته خواهد شد»‏.‏[9]

‏4. تاریخ ارمنستان

با ترجمۀ تاریخ ارمنستان استاد قاضی وارد ارمنستان می  شود و نیـش قلم او، بیـش از پیـش، حلقۀ محاصرۀ ‏ترکان را تنگ  تر می  کند. هراند پاسدرماجیان، استاد دانشگاه ژنو و نویسندۀ این کتاب، با کار تحقیقی و ارزندۀ ‏خود تاریخ ملتی به قدمت تاریخ را نگاشت. او در این باره می  نویسد‎:‎

‏«من نیز یکی از کسانی بوده  ام و هستـم که به زعـم خودشان، تقـدیر سرنوشت  شتان را تعییـن کـرده، از مـادر ‏زادنشان اتفـاقـی، موقعیـت  های زندگـی  شان اتفاقـی و همچنین، احساس یک تعـهد خاص اخلاقی در ایشان ‏اتفاقی بوده است. من با نوشتن همین کتاب تاریخ ارمنستان است که کوشیده  ام به کار پدرم ادامه بدهم و ‏تلاشی را که او با شمشیر آغاز کرده بود با قلم به انجام برسانم».‏[10]

‏5.غروب فرشتگان

‎ غروب فرشتگان، نوشتۀ پاسکال چکماکیان، یک رمان زیبای تاریخی است. شخصیت  های آن همه ‏واقعی هستند. آنان با ستم و آزار ترک  ها از سرزمین خویش آواره و به کشورهای گوناگون در آسیا و اروپا و امریکا پناهنده می  شوند. این کتاب در 1984م برندۀ جایزۀ ادبیشارل اولمون فرانسه شد. ‏

‏6.چهل روز موسی داغ

قاضی کتاب چهل روز موسی داغ را در 1374ش ترجمه کرد. کتاب اثر نویسنـده و شاعـر اتریشی،  فرانتـس وِرفِل (1890 ـ 1945م) و از شاهکارهـای رمان تاریخی مدرن است که تاکنـون به بیش از سی زبان زندۀ ‏دنیا ترجمه شده. نسخۀ فرانسوی آن را آقای دکتـر باغدیانتس، استاد فقید دانشگاه تهران، از فرانسه ‏برای استاد قاضی فرستادند. ایشان، پس از مطالعۀ کتاب، بی  درنگ کار ترجمۀ آن را آغاز کرد و کار ‏محاصرۀ فرهنگی ترکیه از سوی ایشان با ترجمۀ این کتاب به پایان رسید.‏

اکنون، باور می  کنید که استاد قاضی یک تنه با بیدادگری ترک  ها و ترک  باوری وترک  پروری آنان به نبرد ‏برخاسته بود. از هر فرصتی استفاده می  کرد تا نابخردی و عقب  ماندگی فکری بزرگان ترک را آشکار سازد و از کشتار انسان  هایی پرده ‏بردارد که گناهشان ترک نبودن بود. این محاصرۀ فرهنگی با ترجمه و ‏پخش هزاران نسخه کتاب پرارزش کاری بی نظیر است که ‏تنها از استاد قاضی بر می  آمد‎.‎ هریک از این کتاب  ها ادعا  نامه  ای است علیه ستمکاری و نژادکشی در دوران ‏معاصر، دورانی که همه دم از بشریت می  زنند اما چشم به روی حقیقت می  بندند.

دربارۀ رمان چهل روز موسی داغ

وِرفِل ‏این رمان حماسی را با الهام از واقعیتی تاریخی نگاشته. این داستان شرح مبارزه و پایداری ساکنان چند آبادی ارمنی  نشین در بخش سوئدیۀ ‏استان حلب در امپراتوری عثمانی، در برابر سپاهیان منظم دولتی است. سوئدیه در ساحل شرقی ‏دریای مدیترانه واقع شده و مشرف بر خلیج اسکندرون است که پس از فروپاشی حکومت عثمانی در قلمرو ‏سوریه قرار گرفت. در 1915م، هنگامی که موج خشونت و کشتار سراسر شهرها و روستاهای ارمنی  ‏نشین امپراتوری عثمانی را فراگرفته بود، اهالی آبادی  های سوئدیه، با آگاهی از سرنوشت ناگزیر خود، ‏خانه  ها و روستاهای خویش را رها کردند و در بلندی  های کوه موسی داغ پناه گرفتند. آنان، با بهره  گیری ‏از موقعیت مناسب کوه، چندین هفته در برابر حملات نیروهای عثمانی مقاومت کردند. سرانجام، دو کشتی ‏جنگی فرانسوی، که برحسب اتفاق در خلیج دور افتادۀ اسکندرون ظاهر شده بودند، به یاری آنان شتافتند. ‏چهل روز موسی داغ در مدتی کوتاه به زبان  های انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، ارمنی و چندین زبان دیگر ‏ترجمه شد و بازتابی گسترده   یافت. فرانتس وِرفِل با آفرینش این اثر توانست نژادکشی ارمنیان را، که ‏نزدیک به دو دهه پس از وقوع آن، از سوی قدرتمندان جهان مسکوت مانده و به فراموشی سپرده شده بود، ‏بار دیگر مطرح سازد و عمق فاجعه را در برابر دیدگان جهانیان آشکار کند‎.‎

محمد قاضی از نگاه عبدالله کوثری ‏

عبدالله ‌کوثری[11]  معتقد است:‏

‏«یکی از مهم‌ترین کارهای قاضی این بوده که چند نسل را با کتاب آشنا و کتاب‌خوان کرد. در زمانی که ‏قاضی ترجمه می‌کرد از نقد ترجمه و شیوه‌ها و تئوری‌های ترجمه خبری نبود اما او با شمی که داشت ‏به خوبی می‌توانست زبان ترجمه را پیدا کند. این در ترجمۀ دن کیشوت، که شاهکار اوست، تا ترجمه‌هایش ‏از ماکسیم گورکی و نیکوس کازانتزاکیس وجود دارد»‏. [12]

او می  گوید:‏

‏«از جمله علت‌های استقبال مخاطبان از ترجمه‌های قاضی همخوانی زبان او با متن اصلی است. قاضی نه ‏تنها زبان فارسی را به‌خوبی می‌دانست بلکه شم نویسندگی هم داشت. او زبانی داشت که زبان آفرینش ‏بود. زبان خشکی نبود و خیلی راحت خودش را از تأثیر نحو زبان مبدأ رها می‌کرد و فارسی می‌شد.»‏. [13]

کوثری یکی دیگر از ویژگی‌های قاضی و مترجمان هم  نسل او را فارسی‌دانی و فارسی‌خوانی، به دلیل تربیت ‏سنتی، می‌داند و می‌گوید:‏

‏«همۀ آنها فارسی را به‌خوبی می‌دانستند. بدیهی است که مترجم باید زبان خارجی را خوب بداند اما آنچه ‏در آفرینش ترجمه اثر دارد و ترجمه را از کاری مکانیکی به هنر تبدیل می‌کند این است که مترجم بتواند ‏در زبان خودش آفرینش کند. این عنصر اصلی ـ یعنی احاطه به زبان فارسی و توانایی آفرینش زبان که ‏ترجمه را از سایۀ زبان مبدأ بیرون بیاورد و در زبان مقصد، به آن هویت ببخشد ـ در اکثر کارهای جوانان ما ‏غایب است و این راز موفقیت قاضی بود.»‏. [14]

کوثری می‌گوید که قاضی با انتخاب دایرۀ وسیعی از نویسندگان و آثار برای ترجمه به طور مستقیم بر ادبیات ایران تأثیر گذاشته است. او دربارۀ اثرگذاری قاضی بر شیوۀ کاری برخی از مترجمان، از جمله خود وی، ‏می‌گوید: ‏‏«وقتی شما کار درجه دو بخوانید کارتان افت می‌کند و من خوشبخت هستم که بگویم در شانزده‌سالگی ‏می‌فهمیدم اثری در ترجمه خوب است یا نه. اینها به برکت نوشته‌های قاضی و به‌آذین بود»‏.[15]

ویژگی  های ترجمۀ محمد قاضی و راز ماندگاری آثار او از نگاه مهدی غبرایی[16]  ‏ ‏

عصر روز‎ ‎دوشنبه،‎ 21 اسفند1396ش،‎ ‎سیصد و سی و ‏هفتمین‎ ‎شب از مجموعه‎ ‎شب  های مجلۀ بخارا‎ ‎با همراهی انتشارات کتاب پنجره و خانۀ اندیشمندان علوم ‏انسانی به شب‎ ‎‏«محمد قاضی» اختصاص داشت. در این مراسم، مهدی غبرایی[17] در خصوص راز ‏ماندگاری آثار قاضی چنین گفت:‏

« با سقوط و تبعید رضاشاه و بر تخت نشستن فرزند او به یاری متفقین، در جنگ جهانی دوم، در اوضاع ‏آشفتۀ سیاسی و اجتماعی آن روزگار، یعنی دهۀ 20 تا 30 شمسی، فضای سیاسی به ناگزیر باز شد و ‏دولت های وقت تسلط چندانی بر اوضاع نداشتند. در این میانه، احزاب گونه گون پا گرفتند که ‏معروف  ترین و گسترده  ترینشان حزب توده بود. این حزب، گذشته از فعالیت  های سیاسی، فعالیت  های فرهنگی و ‏هنری و ادبی را با گوشۀ چشمی به کشور بزرگ سوسیالیستی آن زمان، یعنی اتحاد جماهیر شوروی ‏سابق، ترویج کرد. در نتیجه، مترجمانی که بعدها صاحب نام شدند چون محمد قاضی، محمود اعتمادزاده (به ‏آذین)، جهانگیر افکاری، کریم کشاورز و ابراهیم یونسی بانه  ای در دامان حزب و آموزه  های حزبی ‏پرورش یافتند. البته، در این میانه ابراهیم یونسی با تحصیل در انگلستان قدری استثناست که بیشتر ترجمه  ‏هایش از ادبیات انگلیسی است‎.‎

دو تن دیگر نیز هستند که ربطی به حزب ندارند. هر دو همشهری اهل اردبیل  اند با تفاوت سنی یک ‏سال: رضا سیدحسینی و عبدالله توکل. بعدها، ابوالحسن نجفی هم، که تحصیل  کردۀ فرانسه بود،  به اینها ‏پیوست، همچنین، پرویز داریوش مترجم انگلیسی. البته، توجه می  فرمایید که در اینجا مقصود ما بیشتر ‏مترجمان ادبیات و عمدتاً، رمان و داستان کوتاه  است و لاغیر، نامدارانی درجۀ اول که بیشتر عمرشان ‏را صرف ترجمۀ ادبی کرده  اند. حتی، خانم  های مترجم را که دیرتر به این جریان پیوستند، نظیر مهری ‏آهی(مترجم ادبیات روس) و فرنگیس شادمان و دیگران را استثنا  می  کنیم‎.‎

اما در این بین درخشان  ترین نام محمد قاضی است که هنوز هم ترجمه  هایش به ویژه ترجمه  های ادبی  ‏اش را چون شکر پاره می  برند. چرا؟ اول‏ اینکه پیش  تر از همه به دنیا آمده بود. با نگاهی گذرا به نامبردگان معلوم می  شود که همۀ آنها (به ‏استثنای جهانگیر افکاری، 1296ش) بعد از 1300ش به دنیا آمده  اند در صورتی که محمد ‏قاضی در سال 1292 خورشیدی زاده شد و در نتیجه، زودتر بالید و به عرصه رسید؛ مثلاً، ابوالحسن نجفی شانزده سال و رضا سید حسینی و عبدالله توکل دوازده، سیزده سال از محمد قاضی کوچک  تر بودند‎.‎

تا آنجا که جست وجو کرده  ام اولین ترجمۀ محمد قاضی‎ ‎کلود ولگرد‎ ‎داستان کم  حجمی از ویکتور هوگوست که در 1319ش منتشر شد و پس از آن، او پیوسته کار  ترجمه کرد. خودش در مصاحبه  ای گفته است ‏که بیش از هفتاد عنوان ترجمه کرده است. با یک حساب سرانگشتی بیش از چهل عنوان اینها رمان و ‏داستان کوتاه است و شاید، برایتان جالب باشد که نصفش از زبان دوم ترجمه شده است. نظیر پرآوازه  ‏ترین ترجمۀ او‎ ‎دن کیشوت‎ ‎که اصلش را سروانتس به اسپانیایی نوشته یا آثار‎ ‎کازانتزاکیس‎ ‎که اصل آن ‏یونانی است و ایشان از زبان فرانسوی ترجمه کرده یا‎ ‎سپید دندان‎ ‎جک لندن و‎ ‎شاهزاده و ‏گدای‎ ‎مارک تواین که هر دو انگلیسی است، یا نیه توچکا از داستایوفسکی که روسی است و …‎

در آن روزگار، بسیاری از مترجمان نامبرده، با استثناهایی چون ابوالحسن نجفی، از زبان دوم ترجمه کرده  ‏اند و کسی آن را عیب نمی  دانسته و طبعاً، بی دسترسی به وسایل مدرن امروزی، یعنی اینترنت، گاهی ‏برخی اسامی درست ضبط نشده و همان طور رواج یافته است، از جمله خود نام دن  کیشوت و شجرۀ ‏نسب او و نام برخی پهلوانان اسپانیایی که فعلاً از آن می  گذریم»‎.‎

غبرایی در ادامه افزود‎:‎ « با نگاه کوتاهی به زندگی و آثار هریک از نامبردگان به این نتیجه می  رسیم که تعداد ترجمه  هایشان ‏معمولاً کمتر از چهل عنوان بوده است و برخی از این عنوان  ها  رمان نیستند. پس، پاسخ اول پیوستگی و ‏تداوم در کار و تعدد آثار ترجمه شده است به نحوی که من علاقه  مند به رمان دست  کم بیست و چند ‏عنوان از ترجمه  های محمد قاضی را خوانده  ام‎.‎

دوم، ‏ اغلب بزرگان نام برده پروردۀ مکتب قدیم  اند که ادبیات کهن پارسی از نظم و نثر در آن جایگاه خاصی ‏داشته و چون وسایل ارتباطی امروز از تلویزیون و ماهواره و اینترنت و غیره وجود نداشته حتی تفنن ‏ایشان از برکردن و تسلط به شعر و مثلاً نثر مسجع گلستان سعدی و چهار مقالۀ نظامی عروضی و … ‏بوده است. می  گویند و خودش هم گفته که بیست هزار بیت شعر از بر بوده. کاری نداریم که چقدر ‏افسانه است و چقدر واقعیت. به هر حال، آشنایی ایشان با شعر و نثر خودش را در کار ایشان به وضوح نشان ‏داده است. مترجمانی چون او اگر هم در درک اصل مشکلی یا لنگشی داشته  اند با تسلط به ظرایف زبان ‏پارسی و صرافت طبع آن نقص را پوشانده  اند و متنی شیرین و روان و خواندنی به دست داده  اند که ‏خواننده را جذب می  کند. قسمت کوتاهی از دن  کیشوت ، شاهکار ترجمۀ او را برای مثال اینجا نقل می  ‏کنم:‏

, ای یار غدار ناپایدار و ای دلبر جفاکار مکار، من از دست سبک سری و بی  خبری تو چنان هم سفر در به ‏دری و هم بستر خون  جگری شده  ام که زلازل به ارکان مدرکاتم افتاده و هلاهل به کام فراخ حیاتم ‏ریخته. باشد که به حق و بی  طعن و دق دفتر شکایت از جور بی  نهایت تو را ورق به ورق بگشایم و فریاد ‏ناشکیبایی از غربت و تنهایی و از بیداد و بی  وفایی تو را به گوش فلک مینا برآورم،…‏».

مهدی غبرایی در ادامه به ویژگی  های ترجمۀ محمد قاضی اشاره کرد:‏

« نثر مسجع موزون به وضوح از این نمونه و بسیاری نمونه  های دیگر از جملۀ شروع رمان خوانندۀ علاقه  مند و پرحوصله را به وجد می  آورد که چون من دلش می  خواهد بارها محض انبساط خاطر این ‏قسمت  ها را بخواند. البته، همۀ کتاب به این نثر و با این صلابت و مهابت و استواری نیست و چه بسا ‏در اصل نیز چنین بوده است.‏ پس، شیرین زبانی و احاطه و تسلط به نثر پارسی و اجرای دقیق و توأم با حوصلۀ آن و آفرینشگری توأم ‏با ظرافت و صرافت طبع شد اصل دوم.‏

سوم، دقت به داستان و فضا و آنچه در آن می  گذرد. در هنگام بازترجمۀ‎ ‎آوای وحش‎ ‎جک لندن، که 57 سال ‏پیش پرویز داریوش آن را ترجمه کرده، به نکته  ای برخوردم که ذکر آن در اینجا خالی از لطف نیست. ‏همین  جا بگویم که از همۀ آنهایی که نام بردم نکته  ها آموخته  ام و اگر برخی از این ایرادها را این ‏شاگرد متذکر می  شود، دلیل کم اهمیتی کار آن بزرگان نیست که:

بزرگش نخوانند اهل خرد                     که نام ‏بزرگان به زشتی برد‏

باری، من بنا به ضرورتی که احساس کردم سه ترجمه از ترجمه  های پرویز داریوش را مجدداً ترجمه ‏کردم که جهت جلوگیری از اطالۀ کلام جزئیاتش را می  گذارم برای مجالی دیگر.‏

و اما در آوای وحش، که داستان سگی است که از اهلیت به سوی وحشیگری و بدویت می  رود، در ‏اواخر رمان سگ مورد بحث به نام باک‎ ‎در ترجمۀ پرویز داریوش با ده گرگ در می  افتد و لت و ‏پارشان می  کند. خواننده از خود می  پرسد چگونه سگی هرچند به وزن هفتاد کیلو و ورزیده حریف ده ‏گرگ درنده می  شود! در هنگام ترجمه، فهمیدم اینها گرگ‎ (wolf) ‎نیستند، بلکه جانوری هستند که ‏نویسنده از آنها به اسم‎ wolverine ‎نام برده. در مراجعه به اینترنت، معادل و عکس و مشخصات این ‏جانور را دیدم و فهمیدم جانور خرس  سان درندۀ نسبتاً کوچکی است به وزن حداکثر 27 کیلو و به نام ‏دَلّه. خوب، اینجا منطق داستان به دست می  آید. نکتۀ شگفت  انگیز اینکه محمد قاضی در ترجمۀ سپید ‏دندان در همان سال  ها (حتماً از زبان دوم،فرانسوی) این نام را درست معنا کرده. به همین دلیل، وقتی ‏ناشر از من خواست سپید ‏دندان را هم ترجمه کنم قبول نکردم. البته، دلایل دیگر هم بوده از جمله توانایی ‏قاضی در صحنه  های توصیفی فراوان کتاب.‏

من، که پروردۀ مکتب اینان هستم، شاید بتوانم مکالمات را امروزی  تر کنم اما تردید دارم در صحنه های ‏توصیفی و در آفرینشگری، به پای استاد برسم.‏

چهارم، ‏ محمد قاضی در مصاحبه  های خود تأکید کرده است که شعر نو یا شعر آزاد یا شعر نیمایی را قبول ‏ندارد. به زعم ایشان شعر پارسی با پروین اعتصامی و شاید، ملک الشعرای بهار خاتمه یافته است. البته، ‏این نظری است و من در آن بحثی ندارم. نکته  ای که می  خواهم توجهتان را به آن جلب کنم این است ‏که به بینش ایشان اشاره کنم.‏

با این نگاه، ایشان سراغ رمان  های کلاسیک با ساختار محکم و رمان  های روایی و ماجرایی رفته و ‏از اینکه با نویسندگان رمان نو ـ یعنی امثال رب گریه، ناتالی ساروت، مارگریت دوراس و کلود سیمون و ‏‏… ـ سر و کله بزند و سراغشان برود پرهیز داشته. شاید، حتی آنان را رمان  نویس نمی  دانسته.‏

اینجاست که تشخیص توان خود و کلنجار رفتن با رمانی که دوستش می  داریم مطرح می  شود.  در ‏جایی دیگر، نوشته  ام ما شمالی  ها ضرب المثلی داریم به این مضمون:,ماهی زورش را می  سنجد و به ‏دریا می  زند،. پس هر ماهی  ای توان دریا رفتن را ندارد. محمد قاضی به درستی توان خود را تشخیص داده ‏و سراغ رمان  های توصیفی، روایی و ماجرایی رفته و به خوبی از عهده برآمده است. مثال  ها در میان ‏آثارش فراوان است از دن کیشوت گرفته تا جزیرۀ پنگوئن  ها تا زوربای یونانی و آثار دیگر کازانتزاکیس ‏و سپید دندان و شاهزاده و گدا و…‏ .

اما پرویز داریوش (که او هم در قسمت  هایی از ترجمه  ها دقیق و استادانه و حتی، رشک  برانگیز است ‏ولی به همان نسبت خطاهای کلان و شلختگی و بی دقتی در کار واحد از او دیده می  شود) به نظرم این ‏توانایی را نداشته که حوزۀ جولان خود را به درستی بشناسد. به خصوص، بیشتر قسمت  های دو ‏رمان‎ ‎خیزاب  ها‎ ‎، به زعم ایشان و‎ ‎خانم دالووی‎ ‎از ویرجینیا ولف ناقص و دور از فهم از آب درآمده. جای ‏دیگر به تفصیل و با مثال  های متعدد می  نویسم و کلام را به همین جا ختم می  کنم».‏

نظر عرفان رجبی[18]  دربارۀ محمد قاضی

قاضی و بازی ترجمه و قدرت: به در می  گویم،دیوار تو گوش کن[19]

عرفان رجبی، نویسندۀ مقالۀ ‏«قاضی و بازی ترجمه و قدرت»‏،[20]  در ابتدای مقاله دربارۀ نگاه قاضی به کار ترجمه چنین می  نویسد:

« برای محمد قاضی ترجمه نه همچون رابطۀ بین دو فرهنگ همسان بلکه جریان فرهنگی نامتقارن بین دو ‏فرهنگ فرادست و فردوست است که در آن جریان تمدن و پیشرفت یک طرفه بوده و افکار مترقی از سطح ‏فرهنگ قوی، در زبان مبدأ، به سطح زبان مقصد و سپس، فرهنگ ضعیف منتقل می شود. قاضی معتقد بود که ‏از طریق آثاری که ترجمه می  کند به افزایش آگاهی و معلومات خوانندگان کمک می  کند. در حقیقت، ‏ترجمه برای او تبدیل به ابزار مبارزه با قدرت می  شود و ترجمه قرار است نقش براندازانه  ای پنهانی در ‏معادلات سیاسی ـ اجتماعی بازی کند».[21]

او در بخش دیگری از مقالۀ خود از قاضی چنین نقل قول می  کند:

« قاضی می  گوید:‏ ‏,من خودم را روزنه یا پنجره  ای می  دانم … به روی باغ فرهنگ و هنر مغرب زمین و مغزم چراغی است در ‏پس این پنجره که آن را روشن داشته است … . من فانوس افروزم … من فانوس افروزم و کارم این بوده است ‏که در دوران عمر کوتاه خود مغزها را با عرضه کردن آثار آزاداندیشان جهان روشن کنم و حقایق زندگی ‏را، که آزاد زیستن و آزاد اندیشیدن و عشق به همنوع و محبت و انسان  دوستی دموکراسی و کار و کوشش ‏برای بهروزی خود و اجتماع است، به همه ابلاغ می  کنم. من فانوس افروزم،.‏

قاضی در یکی دیگر از مصاحبه هایش می  گوید:‏ ‏,در بین 64 کتابی که تاکنون ترجمه کرده  ام تقریباً همه دارای رسالت اجتماعی و فکری هستند ‏و تعداد انگشت شماری رسالت هنری و فرهنگی دارند،.‏

به نظر می رسد که قاضی خود را بیشتر در نقش یک روشنفکر سیاسی می  دید، زیرا به نوشتۀ فرخ امیر ‏فریار[22]: ,مترجمان دورۀ رضا شاه بیشتر از فضلا و دانشگاهیان و پس از شهریور 1320،مترجمان اغلب از ‏روشنفکران سیاسی بودند. ملاک برخی از مترجمان نام  آور معاصر در انتخاب رمان برای ترجمه بیشتر ‏ارزش های اجتماعی اثر بوده تا ارزش ادبی آن و قاضی یکی از این مترجمان بود،»‏.[23]

رجبی، در پایان مقاله دربارۀ قاضی می  گوید:‏ ‏«برای قاضی ترجمه همچون بازی با قدرت از رهگذر بیان غیر مستقیم است. در این بازی، او غایب حاضر ‏است؛ به عبارت دیگر، قاضی مترجم/ نویسنده  است.»‏. [24]

محمد قاضی شاعری که زیر سایۀ ترجمه گم شد

محمد قاضی استعداد شاعری و نویسندگی هم داشت. اشعار بسیاری نیز سرود اما به گفتـۀ خودش چون ‏استعدادش را در مترجـمی بیشتر ‌دید دنبالۀ شعـر و شاعری را نگرفت. البته، او مطالعات بسیاری در متـون ‏کهـن فارسی و دیـوان شاعـران کرده بود. به گفتـۀ خودش در سال‌هـای 1326 و 1327ش بیـش از پنجاه هزار بیـت را ‏از حفظ داشـت، مهـارتی که تأثیر خود را در ترجمـه‌های قاضی نشان داد.

‎او خود دراین باره ‏می‌گوید:‏

‏«یک شب با عده‌ای از دوستان در سال 1326 شام را در هتل دربند خوردیم و ساعت 9 شب که از هتل ‏بیرون آمدیم تا به شهر برگردیم. به پیشنهاد یکی از دوستان قرار شد پیاده بیاییم. گفتند هرکس حکایت یا ‏قصه‌ای نقل کند تا در حین راه گرم شویم. گفتم که نیازی به این کار نیست چون می‌خواهم برایتان شعر ‏بخوانم. باورشان نمی‌شد، ولی در ساعت 9،که از هتل بیرون آمدیم و پیاده به سمت شهر حرکت کردیم، تا ‏ساعت 12 شب، که به جلوی کاخ مرمر رسیدیم، همچنان از شاعران مختلف شعر خواندم و همه را غرق در ‏تعجب کرده بودم. باری، مطالعۀ آثار کلاسیک فارسی و به ویژه، از  بر کردن اشعار شاعران کلاسیک به ‏تسلط یافتن بر زبان فارسی بسیار کمک می‌کند و مترجم را با ریزه‌کاری‌های زبان آشنا می‌سازد».‏[25]

در بخش دیگری از این گفت و گو، قاضی دربارۀ وضعیت و کیفیت ترجمه در ایران می  گوید:‏

‏«به جز چند تایی از مترجمان خوب، که می‌شود فهمید چه می‌نویسند و چه می‌گویند، نوشته‌های بقیه با ‏مقیاس‌های سنتی و معیارهای اصیل زبان فارسی تطبیق نمی‌کند و به زحمت، می‌توان آنها را درک کرد. ‏علت این امر به نظرم تنها همین آن است که آن چند مترجم معدود و خوب زبان شیرین فارسی را از ‏استادانی چون ابوالفضل بیهقی، نصرالله منشی، فردوسی، عنصری، منوچهری، خیام، سعدی و حافظ ‏آموخته‌اند ولی اکثر مترجمان خلق‌الساعه فارسی نمی‌دانند و می‌نویسند و آن را هم از فرهنگ‌های لغات ‏خارجی به فارسی مانند فرهنگ نفیسی، حییم و… آموخته‌اند و لاجرم، ثمرۀ کارشان همین ترجمه‌های غلط ‏و نامفهوم است که می‌بینیم».[26]

محمد قاضی راز موفقیت خود را در مجموع این‌گونه بیان می‌کند:‏

‏«در ترجمه، رعایت امانت را به مفهوم درست کلمه می‌کنم و هیچ قسمتی از آن را تا مجبور نباشم حذف ‏نمی‌کنم. در نتیجه، نه چیزی از متن کم می‌کنم و نه چیزی به آن می‌افزایم و‌‌ همان مطلب مورد نظر و نوشتۀ ‏مؤلف را به فارسی بر می‌گردانم. سوم، سبک و سیاق نویسنده را به تمام معنی حفظ می‌کنم. در نتیجه، ‏ملاحظه می‌فرمایید که نثر دن‌کیشوت من با نثر رمان‌های اجتماعی‌ام تفاوت دارد. نثر شازده کوچولوی من ‏با نثر کتاب‌های دیگرم فرق دارد. در توصیه‌ای هم که به مترجمان جوان می‌کنم از همه چیز واجب‌تر این ‏است که بکوشند مطلبی را که می‌خواهند ترجمه کنند خوب بفهمند. سپس، آن را به یک فارسی روان و ‏مطلوب درآورند و در این راه، تا می‌توانند از واژه‌های فارسی بیشتر استفاده کنند. دیگر اینکه سبک نویسنده ‏را رعایت کنند و آن حالت روحی او را ،که اگر ظریف یا طنزنویس یا روشن‌بیان است، در ترجمه حفظ ‏کنند‎‏».[27]

آیا محمد قاضی به توصیه‌های خود عمل می‌کرد؟ زرین  کوب و جمالزاده پاسخ می‌دهند.یکی از مهم‌ترین ترجمه‌های محمد قاضی ترجمۀ دن  کیشوت است. او در این ترجمه چیره‌دستی و ‏پشتکاری بی‌نظیر نشان داد. متن اصلی دارای ضرب‌المثل‌ها و اشعار متعدد بود که او برای پیدا کردن ‏معانی آنها بار‌ها به کلیسای کاتولیک‌ها رفت و با مراجعه به کشیش  ها معانی آن اشعار را پیدا کرد. همچنین، ‏برای ترجمۀ ضرب‌المثل‌ها کوشید تا معادل آنها را در زبان فارسی پیدا و اصل آنها را در پای صفحه ‏قید کند‎.‎

دکتر زرین  کوب در مقاله‌ای در مجلۀ سخن دربارۀ  ترجمۀ دن  کیشوت نوشت:‏ ‏ «مترجم زبان مناسب با ترجمۀ این اثر را پیدا کرده است»‏.[28] جمال‌زاده نیز در مجلۀ راهنمای کتاب نوشته:‏ « اگر سروانتس فارسی می‌دانست و می‌خواست دن کیشوت را به فارسی بنویسد از این بهتر نمی‌شد».‏[29]

محمد قاضی از نگاه زمان رضاخانی[30]

قاضی متعلق به نسل طلایی مترجمان ایران بود، نسلی که در آن زنده یاد پرویز مرزبان خود را مقید ‏به ترجمۀ آثار حوزۀ هنر و تمدن می  دانست و کمتر سراغ ترجمۀ داستان می  رفت و قاضی خود را ‏مقید به ترجمۀ داستان می  دانست و کمتر وارد حوزه  های خارج از تخصص خود می  شد. ده  ها اثر از ادبیات ‏فاخر جهان از دن  کیشوت و سپید دندان و شاهزاده و گدا بگیرید تا شازده کوچولو، مادام بواری، ‏باخانمان و زوربای یونانی به همت ترجمه  های خوب قاضی وارد زندگی و خاطرۀ مردم ایران شد.‏

شاید، وضعیت بازار نشر و کتاب عاملی برای آشفتگی ترجمه  های امروزی باشد اما فراموش نکنیم که ‏دلایلی هم وجود دارد که انتظار داشته باشیم ترجمه  های امروزی نسبت به دوران محمد قاضی از کیفیت ‏بالاتری برخوردار باشد: یکی اینکه امروز جمعیت ایران نزدیک به هشتاد میلیون نفر است که بیشتر آنان باسواد ‏هستند. در دوران جوانی محمد قاضی، جمعیت ایران سی میلیون نفر بود که بیشترشان بی  سواد بودند! دیگر ‏اینکه، در دوران جوانی محمد قاضی، مترجمان دانش  آموختۀ رشتۀ مترجمی نبودند. امروزه، تحصیل در ‏رشته  های مترجمی زبان، بنابر قاعده، باید به افزایش کیفیت ترجمه در کشور منجر شود. [31]

نگاهی به کارنامۀ محمد قاضی

اگرچه بیشتر ترجمه‌های محمد قاضی از زبان فرانسه بود اما دنیای ترجمۀ او پراکندگی بسیاری دارد و او از ‏نویسندگانی با ملیت‌های فرانسوی،‌ امریکایی‌، چک‌، ایتالیایی‌، دانمارکی‌، انگلیسی‌، یونانی‌، اسپانیایی‌، ‏اتریشی‌، روس‌، برزیلی و لهستانی آثاری ترجمه کرده است.‏ برخی از درخشان  ترین ترجمه های محمد قاضی به شرح زیر است:‏

‏ ـ دن کیشوت، اثر میگل سروانتس

‏ ـ کلود ولگرد، اثر ویکتور هوگو

‏ ـ سپیددندان، اثر جک لندن

‏ ـ جزیره پنگوئن‌ها، اثر آناتول فرانس

‏ـ شاهزاده و گدا، اثر مارک تواین

‏ ـ شازده کوچولو، اثر آنتوان دو سنت ‌اگزوپری

‏ـ ساده دل، اثر ولتر ‏

‏ـ نیه توچکا، اثر فئودور داستایفسکی

‏ـ مادام بوواری، اثر گوستاو فلوبر

‏ ـ مهاتما گاندی، اثر رومن رولان

‏ـ دوریت کوچک، اثر چارلز دیکنز

‏ـ داستان کودکی من، اثر چارلی چاپلین

‏ـ زوربای یونانی، اثر نیکوس کازانتزاکیس

‏ـ در نبردی مشکوک، اثر جان اشتاین بک ‏

‏ـ مادر، اثر ماکسیم گورکی

‏ـ خداحافظ گاری کوپر، اثر رومن گاری

‏ـ غروب فرشتگان، اثر پاسکال چکماکیان

‏ـ چهل روز موسی داغ، اثر فرانتس وِرفِل

‏ـ تاریخ ارمنستان، اثر هراند پاسدرماجیان

‏ـ نان و شراب، اثر اینیاتسیو سیلونه

‏ـ مسیح باز مصلوب، اثر نیکوس کازانتزاکیس.

سخنرانی محمد قاضی در شب شعر کانون نویسندگان ایران در انستیتو گوته (1356ش) [32]

عزیزان‎!

من هم برنامۀ خاص خود برای صحبت با شما را داشتم اما سروران من رعایت حال مزاجی مرا کرده و با ‏توجه به ناتوانی من در حرف زدن، معافم فرموده و فقط به این قناعت کرده  اند که من چند کلمه  ای با شما ‏صحبت کنم و آن را نیز دخترم، مریم، ازروی نوشتۀ من برای شما ادا می  کند.‏

لابد،کم و بیش اطلاع دارید که من سال  ها پیش بر اثر دچار شدن به بیماری سرطان حنجره درآلمان تحت ‏عمل جراحی قرارگرفتم وچون غدۀ سرطانی کم و بیش پیشرفته بود تارهای صوتی و مجرای تنفسی ‏و قسمتی ازلولۀ مری مرا برداشتند به طوری  که اکنون قادر به حرف زدن نیستم وتنفسم ازراه بینی و دهان انجام ‏پذیر نیست و برای تنفس سوراخی درگلویم تعبیه کرده  اند که تا اندازه  ای کار نفس کشیدن را برایم مشکل ‏کرده است.‏

‏ گوشم هم ازابتدای جوانی به عللی سنگین بود واکنون، خوب نمی  شنوم. به این ترتیب، هم ازصحبت ‏کردن با شما با زبان خودم محروم شده  ام وهم شنیدن حرف  های شما برای من مشکل است. لیکن، جای ‏شکرش باقی است که هنوز قلبم درهوای شما می  تپد. ‏چشمم ازدیدن شما محظوظ می  شود، مغزم برای شما می  اندیشد و دستم برای شما می  نویسد. ‏

برفرض که من زبان می  داشتم ازآنجا که شخصاً هیچ  گاه ناطق خوبی نبوده  ام و از طرفی، سخنوران عزیز و ‏دانشمند کانون همۀ مطالب لازم را دراین چند شب فراموش  نشدنی گفته  اند و باز هم خواهند گفت دیگر ‏مطالبی را ناگفته نخواهند گذاشت که نیازی به صحبت من هم باشد. لذا، شماعزیزان برای زبان نداشتن من ‏چیزی از دست نداده  اید.‏

باری، شما خوب می  دانید که هرملتی دارای شیوه و یا به اصطلاح پسیکولوژی مخصوص به خودش است ‏و در همۀ اسطوره  ها، خدایانی وجود دارند که در سیلاب مردم آن ملت حاکم برسرنوشت آدمیان و مدعی ‏معجزه  نمایی هستند و نیزمی  دانید که همۀ اسطوره  ها ریشه در افسانه و پندار دارند و به همین جهت، اسطوره  هایی مرده  اند. اما اسطوره یا میتولوژی دیگری نیز هست که به یک ملت یا به یک قوم و نژاد معینی ‏اختصاص ندارد بلکه به همۀ آدمیان، ازهر نژاد و رنگ، متعلق است؛ به عبارت دیگر، ازآن تمامی عالم بشریت ‏است.‏

این اسطوره، برخلاف میتولوژی  های مردۀ باستانی، برافسانه و پندار مبتنی نیست بلکه ریشه در واقعیاتی ‏مخصوص و ملموس دارد. به همین جهت، اسطوره  ای است که هیچ  گاه کهنه نمی  شود. به موجب اصول این ‏اسطوره‎ ‎دانش‎ ‎و هنردو خدای بزرگ  اند که حاکم برمعنویات ومادیات بشرند وهستی‎ ‎و سرمستی‎ ‎آدمیان ‏ازبرکت وجود آنهاست.‏

‏ این خدایان بزرگ درتلاش خدایان افسانه  ای و پنداری، بی هیچ ادعایی، معجزه می  نمایند و شاهکار می  آفرینند و رسالتشان، با واسطۀ پیامبرانی چون دانشمندان و فیلسوفان و هنرمندان و مخترعان و شاعران و ‏نویسندگان، به عالم ابلاغ می  شود.‏

دانشمنـدانی چون ارشمیـدوس، فیثاغـورث، ابوعلی  سیـنا، زکریای رازی، گالیـله، نیوتن، کپرنیک، اینشتین ‏و فیلسوفانی چون سقراط، افلاطون، ارسطو، فارابی، دکارت، هگل و مارکس و هنرمندانی چون رافائل، میکل ‏آنژ، بتهوون، شوپن، اشتراوس، چایکوفسکی و پیکاسو و شاعران و نویسندگانی چون خیام، سعدی، ‏حافظ، مولانا، شکسپیر، دانته، هوگو، تولستوی و همینگوی ومخترعانی چون گوتنبرگ و لاوازیه و ‏مارکونی و ادیسون و … به یک قوم و ملت خاص تعلق ندارند بلکه ازآن همۀ بشریت  اند.‏

رازی الکل را فقط برای ایرانیان کشف نکرده، گوتنبرگ چاپ را فقط برای آلمان  ها اختراع نکرده و نظر ‏پاستور نیز از کشف میکروب ها فقط برای تأمین سلامتی فرانسوی  ها نبوده است. سعدی تنها برای ما نگفته است ‏که بنی آدم اعضای یکدیگرند و ادیسون برق را فقط برای امریکاییان اختراع نکرده است. فلسفۀ خیام ‏و هگل تنها برای ملت خودشان نیست بلکه بیان واقعیاتی است که همۀ جوامع بشری را دربرمی  گیرد. از ‏موسیقی بتهوون و اشتراوس و نقاشی رافائل و پیکاسو و شعر حافظ و گوته دنیا لذت می  برد چون مظاهری ‏از رسالت آن دو قوای بزرگ، یعنی دانش و هنر، است‎.‎

‎این دو خدای بزرگ درتمام دنیا دارای معابد بی  شماری هستند که مؤمنان و خدمتگزاران و شاگردانشان در ‏آنها به خدمت قلم مشغول  اند، معابدی که هیچ  گاه زوال نمی  پذیرند و از رونق و شکوه نمی  افتند. دانشگاه  ها و ‏مدرسه  ها و آزمایشگاه  های علمی ولابراتوارها و موزه  های هنری و مؤسسات فرهنگی و کانون های هنری تماماً ‏از معابد آن خدایان بزرگ به شمار می  روند و بی  شک‎ ‎کانون نویسندگان ایران‎ ‎نیز یکی ازآن‎ ‎معابد‎ ‎است که ‏اینک شما به زیارت آن آمده  اید.‏

شمایی، که مرجع خروشانی از دریای بزرگ و به ظاهرآرام ملت ما هستید و من، که کمترین‎ ‎کاهن‎ ‎این معبد ‏مقدسم، اینک با قلبی آکنده از وجد و سرور به استقبال شما آمده  ام و با چشمانی نمناک از اشک شوق به ‏شما می  نگرم تا با زبانی که ندارم به شما بگویم و درود بفرستم و با لبانی لرزان از هیجان به دست  های ‏گرم و صمیمی و به چهره های خندان و مهربان شما بوسه بزنم.‏

پیکرۀ محمد قاضی در مهاباد

در 3 اردیبهشت 1386ش، رأس ساعت 11 صبح، طی مراسمی در خیابان دانشگاه شهرستان ‏مهاباد از پیکرۀ استاد محمد قاضی، مرد ترجمۀ ایران، با حضور مسئولان و بستگان آن مرحوم و جمعی از ‏هنرمندان و مردم شهرستان مهاباد پرده برداری شد.

پیکرۀ استاد محمد قاضی را طراح، نقاش و ‏مجسمه ساز کرد، هادی ضیاءالدینی، از هنرمندان سنندجی، طراحی کرده و ساخته است. به گفتۀ ‏ضیاءالدینی پیکرۀ استاد محمد قاضی از بتن مسلح ساخته شده و حدود چهار متر بدون ستون ارتفاع دارد و ‏طراحی و بتن ریزی آن هشت ماه به طول انجامیده است. استاد محمد قاضی شخصیت اصلی کتاب ‏‏زوربای یونانی را بسیار به خود نزدیک می دانست. به همین دلیل، ‏ضیاءالدینی برای طراحی پیکرۀ استاد ترجمۀ زوربای یونانیرا نیز مطالعه کرده بود.‏