اتاقی بزرگ که دورتادور آن را دیوارهایی با تکه سنگ  های مطبق احاطه کرده بودند و سقف آن با ستون  های چوبی باریکی بر زمین استوار شده ‏بود. ‏

‏ پنجرۀ کوچکی به سختی نور خورشید را به داخل هدایت می  کرد و قسمت  هایی از فضای اتاق را روشنایی می  بخشید. در زیر پنجره اجاق ذغالی ‏کوچکی قرار داشت که از خاکستر سرد آن معلوم بود مدت طولانی است روشن نشده. ‏

وارطوهی، عروس خانه، در کنار اجاق خاموش، زانو زده و در حالی که ظرف  ها را جابه  جا می  کرد به فکر فرو رفته بود.‏

در گوشۀ دیگر اتاق مادربزرگ آرشالویس چیزی می  دوخت و تصنیفی قدیمی را به آرامی زمزمه می  کرد و با تکان  های پایش گهوارۀ وارطان را به ‏حرکت وا می  داشت.‏

کمی آن طرف  تر، سیرانوش کوچولو عروسک پارچه  ای و رنگارنگ خود را، که آرشالویس برایش دوخته بود، در بغل گرفته و به تقلید از مادربزرگش ‏آوازی زمزمه می  کرد و با حرکاتی متناوب سعی در خواباندن عروسک داشت.‏

سکوت مرموز وارطوهی، آرشالویس را به سخن آورد و بدون اینکه سرش را بالا بیاورد و به او نگاه کند با صدای بلند گفت:‏

ـ عروس، به جای اینکه آن ظرف  های خالی را بیخودی این ور و آن ور کنی بلند شو و کمی آب به من بده !‏

وارطوهی، که با صدای آرشالویس به خود آمده بود، پرسید:‏

ـ مادر، چیزی گفتید؟

آرشالویس دست از دوختن کشید و نگاه عمیق و معناداری به وارطوهی کرد و گفت:‏

ـ فکر کردن نتیجه  ای ندارد، بلند شو کاری انجام بده.‏

ـ آخه مادر!‏

ـ می  دانم نگران خودت نیستی.

سپس با سر اشاره  ای به وارطان و سیرانوش کرد و گفت:‏

ـ نگران آنهایی.‏

وارطوهی بغض خود را بلعید و گفت:‏

ـ ذخیرۀ گندم قصبه، یک هفته پیش تمام شد. موجودی انگور باغ  ها هم بسیار کم است. میوه  های خشکی هم که زنان ده از مدت  ها پیش در قفسه  ها ‏نگه داشته بودند دیروز بین اهالی تقسیم شد. امروز دیگه چیز زیادی برای خوردن نداریم!‏

آرشالویس سرش را برگرداند و ازلای در نیمه باز اتاق به تاکستان  های انگور در دور دست ها خیره ماند.‏

‏ روز به نیمه رسیده بود که آسادور نفس نفس زنان وارد شد. لباس  هایش خاکی بود و عرق پیشانی  اش نشان از کار سخت روزانه و خستگی داشت. ‏همان  جا در چهارچوب در، پشت به اتاق نشست و در حالی که کفش  هایش را در می  آورد گفت:‏

ـ سربازان حکومتی همچنان مُصِر به ادامۀ محاصره هستند. نمی  دانم تا کی دوام می  آوریم. امروز با اهالی ده صحبت بر سر این بود که ریش  سفیدان روستا ‏چاره  ای بیندیشند و گرنه اوضاع بدتر خواهد شد. آذوقۀ چندانی هم برایمان نمانده و…‏ .

صدای آسیاب دستی آرشالویس حرف  های آسادور را قطع کرد. او به آرامی سرش را برگرداند و دید که مادرش دانه  های کوچکی در آسیاب ریخته و ‏آن را می چرخاند و آردی عمل می  آید. با صدایی لرزان و هیجان  زده از مادرش پرسید؟

‏ـ گندم در جایی پنهان کرده بودی؟

ـ گندم نیست پسر.‏

ـ پس چه هست؟جو؟

آرشالویس با لبخندی که نشان از رضایت داشت جواب داد.‏

ـ هستۀ انگور.‏

ـ هستۀ انگور؟

ـ بله. من و وارطوهی تمام امروز صبح را صرف خارج کردن هسته های انگور کردیم.آنها را بر روی پارچه  ای پخش کردیم تا زیر نور آفتاب ‏خشک شوند. سپس، درون آسیاب ریختیم. می  خواهیم با ترکیب آردی که به دست می  آید و با اندکی از باقیماندۀ میوه  های خشک، نان بپزیم، این  گونه می  ‏توانیم تا مدتی دوام بیاوریم. دیگر زن  های روستا هم دارند همین کار را می  کنند.‏

آسادور لبخندی زد و سرش را پایین انداخت و پرسید:‏

ـ این فکر تو بود مادر؟…آفرین به…‏ .

آرشالویس نگذاشت حرف آسادور تمام شود و با قاطعیت گفت:‏

ـ خدا را شکر، که امسال باغ  های انگور پر ثمری به ما بخشیده.‏

سپیده دم روز بعد، آسادور مثل همیشه، بیل به دست به تاکستان  های انگور نزدیک می  شد. این بار وجودش سرشار ازغرور وخشنودی بود. گویا ‏عزم بی  پایانی او را بیشتر از پیش به سوی زندگی سوق می  داد.  ‏                              ‏

پی‌نوشت‌ها:

1- Hayk Ghazaryan, Arevmedahayeri Sotsial Ü Dendesakan Yev kaghakakan Katsootiune (1800 – 1870 TT) (Yerevan: Haykakan SSH Gidootiunneri ‎Academia, 1967), p. 46.‎

3- ‎H. M. Boghosyan, Zeytuni Badmootiune (Yerevan:Hayastan Heradarakchootiun, 1969), p. 118 ـ 121.‎

4- برای مطالعۀ بیشتر در ارتباط با این رخداد ر.ک: آرپی مانوکیان، «ساکنان ارمنی امپراتوری عثمانی»، پیمان، س19، ش71 (بهار 1394): 13.‏