کلیسای سرکیس مقدس تهران

در شمارۀ 69 پیمان، بنای یادبود شهیدان نژادکشی ارمنیان را، که در محوطۀ کلیسای سرکیس مقدس تهران برپا شده، معرفی کردیم. ‏این بنا نخستین یادمان برپا شده در پایتخت است و به سبب قرارگرفتن در محوطۀ کلیسای مرکزی شهر هر ساله در 24 ‏آوریل آیین یادبود شهیدان نژادکشی در این محل برگزار می  شود. در محله  های ارمنی  نشین تهران نیز یادمان  های ‏دیگری در کنار کلیساها ساخته شده است. همچنین، در دیگر شهرهای ایران، که دارای جمعیت ارمنی  نشین است، یادمان  ‏های شهیدان نژادکشی در محوطۀ کلیساها برپا شده و مراسم یادبود در کنار آنها برگزار می  شود.‏ در ادامه به معرفی این یادمان  ها، به جز بنای یادبود کلیسای سرکیس مقدس، می  پردازیم:‏

‏1. یادمان  های تهران

‏- محلۀ مجیدیه‏

کلیسای گریگور لوساوُریچ

این یادمان در کنار کلیسای گریگور لوساوُریچ‎ ‎‏ مقدس، در محلۀ مجیدیه، خیابان اثنی  عشری (شانزده متری دوم) برپا شده؛ ‏طراح آن هنریک خاچاطوریان و سازندۀ آن استاد سنگ  تراش، نوریک گلنظریان، است. این بنا در 2004م /1383ش، به هزینۀ بانوی ‏نیکوکار، هراچوهی ملیکیان، به یاد همسرش، گریگور ملیکیان، ساخته شده است.‏

بنای یادبود به شکل مقبره  ای از سنگ مرمر سفید است که به دیوار پشت تکیه داده و دارای دو ستون کوتاه در دو سوی ‏آن است که بر هریک صلیبی نقش شده و زنجیری مقبره را محصور کرده است. رویۀ افقی بنای یادبود دو پله از محوطۀ ‏اطراف بلندتر است و بر آن تخته سنگی استوار شده که بریدگی بالا و نقش  های رویۀ آن سه بخش متمایز در آن ایجاد ‏کرده است. در بخش میانی، نقش برجستۀ عقاب، در یک سو سه صلیب و در سوی دیگر، درخت زندگی نقش شده است. ‏سنگ ایستاده و صلیب  ها نماد باورهای دینی ارمنیان هستند. مقبره، صلیب  ها و درخت زندگی نماد مرگ و باززایی ‏و عقاب نماد ایستادگی و پیکار است. در پایین سنگ ایستاده، در نیم دایره  ای سنگی، نقش برجستۀ شعله  های آتش جاوید ‏دیده می  شود با نیمۀ جامی که به طور نمادین برای سوزاندن کندر است. سنگ نوشتۀ ارمنی، بر رویۀ نیم دایره، شامل دو ‏بخش است. در یک سو نوشته شده: «این بنای یادبود به یاد بیش از 5/1 میلیون شهید ارمنی سال‎ 1915‎‏م ساخته ‏شد» و در سوی دیگر، نام بانوی نیکوکار و مناسبت بر پا کردن بنا آورده شده است. بر روی ستون  های کوتاه دو طرف محلی برای گذاشتن آتشدان جاسازی شده است.‏ این مجموعه از یک سو یادآور فاجعۀ شوم نژادکشی و از سوی دیگر، نماد حیات دوبارۀ ملت ارمنی است. ‏

‏- محلۀ وحیدیه‏

این یادمان در محوطۀ کلیسای تارگمانچاتس، واقع در محلۀ وحیدیه، کوچۀ مدرسۀ ارامنه، مجاور دیوار غربی محوطۀ ‏کلیسا، برپا شده، سازندۀ آن استاد سنگ  تراش نوریک گلنظریان است. بنا از سنگ مرمر و به هزینۀ زوج ‏نیکوکار، خِچوم و زاغیک خِچومیان،  ساخته شده است. ‏

• 

  سنگ نوشته بنای یادبود

• 

  یادمان در محوطه کلیسای تارگمانچاتس

بنای یادبود بر سکویی سنگی احداث شده و شامل چلیپاسنگی است که بر پایه  ای سنگی استوار شده است.‏‎ ‎بر رویۀ چلیپاسنگ ‏نقش برجستۀ صلیب و برگ  های درخت زندگی نقش شده که از پای صلیب سر بر کشیده و نقش  های تزیینی از هر سو ‏صلیب و برگ  های درخت زندگی را فرا گرفته است. بخش جلوی پایۀ چلیپاسنگ مورب است و بر روی آن در بالا به خط ‏نستعلیق فارسی عبارت «یادبود شهدای ارامنۀ 1915» و در زیر آن به ارمنی عبارت« این بنای یادبود به یاد بیش از 5/1 میلیون ‏شهیدان نژادکشی ارمنیان در 1915م ساخته شد» و پایین  تر از آن نام زوج نیکوکار و تاریخ ساخت ـ آوریل 2008م/ 1387ش ـ ‏نوشته شده است. در جلوی این سنگ  نوشته، ماکت سنگی کوچک بنای یادبود شهیدان نژادکشی در ایروان قرار گرفته. در دو طرف بنای یادبود، فضای سبز پیش بینی شده است. ‏

بنای یادبود به شکل مقبره  ای است که به یاد هزاران هزار ارمنی بی  مزارِ قربانی نژادکشی ساخته شده و نقش ‏صلیب و درخت زندگی از مرگ این ملت و زایش دوبارۀ آن سخن می  گویند. ‏

‏- در محوطۀ کلیسای کاتولیک گریگور‎ مقدس

این یادمان در ژانویۀ 2015م/ بهمن 1393ش به مناسبت صدمین سالگرد نژادکشی ارمنیان رونمایی ‏شد. طرح و اجرای آن از مهندس آروین رستمیان است و با همکاری آرمن گالوستیان و نظارت رازمیک نظریان ساخته شده ‏است. ‏

• 

  محوطه کلیسای کاتولیک گریگورمقدس

• 

بنای یادبود در کنار ضلع شرقی حیاط جنوبی کلیسا، واقع در خیابان حافظ، خیابان غزالی، برپا شده و بر سکویی دو پله بالاتر ‏از محوطه جای دارد و دیوارۀ کوتاهی با آجر قرمز بنا را در میان گرفته است. ‏

بنای یادبود از سنگ سفید ساخته شده که نماد صلح است. در مرکز بنا تخته سنگی ایستاده بر پایۀ کوتاهی جای گرفته که ‏در آن نیمرخ مریم مقدس، به نشانۀ تقدس، به صورت حفره  ای درون سنگ ایجاد شده و صلیبی از پشت تصویر دیده می  شود که نشانگر باور دینی ارمنیان ‏است. پایین  تر با حروف طلایی تاریخ 1915م و بر روی پایه با حروف طلایی ‏دعایی نوشته شده است. در جلو این مجموعه، صد شمع برافروخته، که نماد آتش جاودان است، به نشانۀ  صدمین ‏سالگرد نژادکشی جای گرفته و در دو سوی آنها، دو پیکره ـ یکی کوتاه و دیگری بلندتر ـ سر به زیر ایستاده  اند که نماد ‏مرد و زن هستند و انسان  ها و درد آنان را تداعی می  کنند. در دو سوی این یادمان، دو دیوارۀ کوتاه بنا شده و برروی هرکدام از آنها یک گوی سنگی قرار ‏گرفته است. گوی ها نماد کرۀ زمین و جوامع ارمنیان پراکنده در جای جای آن هستند. بر رویۀ جلوی دیواره  ها نشانۀ ‏جاودانگی، که از برنز ساخته شده، می  درخشد.   ‏

‎2‎‏. یادمان  های شهرستان ها‏

ـ اصفهان

در جلفای اصفهان، یادمان شهیدان نژادکشی در شمال غربی محوطۀ مجتمع کلیسایی وانک جلفای نو احداث شده و شامل سکویی به شکل ‏هرم ناقص  با مقطع مربع است که بر پیرامون آن لوح  هایی با نقش  های ارمنی، از دورۀ اورارتو تا سده  های میانی نصب شده، که نشانگر ‏سیر تحول فرهنگ ارمنی در طول تاریخ است. بر رویۀ  افقی هرم، از روی دو صفحۀ صلیبی شکل، که بر روی ‏هم قرار گرفته، چهار ستون باریک به سمت بالا کشیده شده و در انتها، در ترکیبی هماهنگ با طاق  ها  و گنبد برج ناقوس ‏کلیسا به هم پیوند یافته  اند. ‏

• 
• 
• 

  یادمان در محوطه کلیسای وانک

شکل هرم، با قاعدۀ مربع و یال  هایی که چهار گوشۀ قاعده را به رأس آن می  پیوندد، ساختاری ایستا و استوار و نماد ‏حرکتی بالارونده از پای هرم به سوی رأس آن است، حرکتی به سوی اوج و کمال. اما در هرم ناقص این روند طبیعی ‏مختل شده و ناتمام مانده است. در بنای یادمان، هرم ناقص نماد ملت ارمنی است که حیات و حرکت آن با تمامی جنبه  های فرهنگی  اش، که نماد آن لوح  های نقش  دار پیرامون هرم است، بر اثر نژادکشی منقطع شد. صلیب  های افقی روی ‏هرم ناقص نماد این توقف و انقطاع است. ‏

هرم، با صلیب  های روی آن یادآور مقبره  ای   است که از آن ستون  های باریک، همانند شاخه  های نورستۀ برآمده از درختی بریده شده، سربر‏آورده  اند. این ستون  ها نماد باززایی ارمنیان هستند که با آنکه توفان نژادکشی آنان را در سرتاسر جهان پراکند اما باز با خیزش ‏دوباره از چهار گوشۀ گیتی سربرمی  آورند و به هم می  پیوندند. در کنار سکو، آتشدانی مرکب از دو جزء قرارگرفته  که ‏نماد دو جزء ملت ارمنی در ارمنستان و دیگر نقاط جهان است و پیوند آنها، که با نماد جاودانگی در درون آتشدان ‏صورت گرفته، این دو جزء ناقص را کامل می  کند و آتش جاودان از درون آن زبانه می  کشد. ‏

این یادمان را مهندس معمار آلبرت عجمیان طراحی کرده و به هزینه و با اجرای مهندس یرواند صابونچیان در ‏‏1354ش/1975م، در شصتمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، ساخته شده است. بنای یادبود از بتن ساخته شده و اجزای آن با ‏چنان ظرافتی اجرا شده  اند که اثر هنری ماندگاری پدید آمده است. لوح  های پیرامون بنای یادبود، با نقش  هایی دارای ‏دستمایۀ ارمنی، که با آزبست (پنبۀ نسوز) و سیمان کار شده  ، هنر استادان منبت  کار را به یاد می  آورد. ‏

در بنای اولیه، به جای طرح آتشدان،  جام کوچکی به منزلۀ نماد چشمه  پیش  بینی شده بود و آب، که مایۀ زندگی است، از ‏آن می جوشید. در سال  های بعد، با تغییر در طراحی اولیه ـ که بدون هماهنگی با طراح صورت گرفت ـ طرح چشمه به ‏آتشدان تبدیل شد.‏

ـ شاهین شهر

بنای یادبود نژادکشی در شاهین شهر، واقع در نوزده کیلومتری شمال اصفهان، در محوطۀ جنوبی کلیسای وارتانانتس مقدس ‏و مدرسۀ ماسیس، مجاور دیوار جنوبی محوطه ساخته شده است. طراح آن مهندس دنیس دیلانچیان و سازندۀ آن استاد ‏سنگ  تراش، آندره کلانتر ـ اوهانیان، است و به سفارش خلیفه  گری ارامنۀ اصفهان احداث شده است. ‏

ـ اراک

یادمان شهیدان نژادکشی در محوطۀ کلیسای مسروپ مقدس اراک در 1970م/1349ش ساخته و در 1984ـ1986م/ 1363 ـ 1365ش ‏بازسازی شده است. بنا از سنگ گرانیت و به هزینۀ ارمنیان اراک ساخته شده و شامل سنگی است که بر پایه  ای ایستاده و ‏صلیبی فلزی برروی آن نصب شده است. بر روی سنگ به زبان ارمنی نوشته شده:« 1915 یادبود شهیدان ارمنی» و برروی پایه شعری نوشته شده که ترجمۀ فارسی آن چنین است: ‏

« این فجایع  گر ز یاد نسل  های ما رود

گو همه عالم ملامت  گوی خلق ما شود».‏

ـ اهواز

یادمان شهیدان نژادکشی در اهواز در کنار ورودی کلیسای مسروپ مقدس جای گرفته است. بر روی کتیبۀ بنا همان ‏شعر یادمان شهیدان نژادکشی در اراک نوشته شده است.‏

این بنای یادبود از سنگ گرانیت و به هزینۀ جامعۀ ارمنیان اهواز ساخته شده و شامل ستونی سنگی است که بر پایه  ای سنگی قرار ‏گرفته و بر روی آن نقش صلیب  و در زیر آن تاریخ 24 آوریل 1915‏‎ـ 1965‎م، حک شده که نشان می  دهد در پنجاهمین سال ‏نژادکشی بنا شده است.‏

• 
• 

  یادبود نژادکشی در کلیسای کاراپت مقدس آبادان

• 

  یادبود نژادکشی در کلیسای مسروپ مقدس اهواز

• 

  یادبود نژادکشی در محوطه کلیسای مسروپ مقدس اراک

• 

  یادبود نژادکشی در شاهین شهر

ـ آبادان

یادمان شهیدان نژادکشی ارمنیان در آبادان در محوطۀ کلیسای کاراپت مقدس این شهر، مجاور دیوار جنوبی حیاط، ‏در 1966م/1345ش، به مناسبت پنجاهمین سالگرد نژادکشی ارمنیان ساخته شده و در ساخت آن سنگ  های مرمر و گرانیت به کار رفته است. بر سنگ بنای یادبود تندیس برنزی مادری که ‏فرزند مرده  اش را بر دستان خود گرفته نصب و در کنار آن 1915 نوشته شده است.‏ بر صفحۀ سنگی برجسته سه شیار به شکل پنجره  های کلیسای مجاور، ایجاد شده که جای افروختن شمع است. در کنار آنها نوشته  ای بود که در زمان جنگ تحمیلی از بین رفت. نوشته چنین بود: «هرکجا که باشیم، هر وقت که باشد فراموش نخواهیم کرد». هزینۀ این یادمان را جامعۀ ارمنیان آبادان متقبل شده است.

ـ مسجد سلیمان ‏

یادمان شهیدان نژادکشی در قبرستان ارمنیان مسجد سلیمان

یادمان شهیدان نژادکشی 1915م در این شهر در محوطۀ قبرستان ارمنیان بر پا شده و شامل تخته سنگی است ‏که بر روی دو پایۀ زیرین و زبرین قرارگرفته است. پایۀ زیرین دارای نقش سادۀ چهار طاق نمای به هم پیوسته است و بر ‏پایۀ روی آن همان شعر ارمنی یادمان کلیسای مسروپ مقدس اراک نوشته شده است.‏

این مجموعۀ ساده بر سطحی بتنی، کمی بلندتر از سطح زمین پیرامون آن و در زیر درختان ساخته شده است.‏

ـ گرگان

در روستای قُرُق، در نوزده کیلومتری شهر گرگان، به همت و هزینۀ ارمنیان گرگان و ‏توابع، در 1985م / 1364ش، کلیسایی ساخته شد که طراح آن مهندس معمار لئو فریدنی است. برروی دیوار شمال غربی کنار ورودی اصلی کلیسا، سنگ ‏نوشته  ای با مضمون زیر نصب شده است: ‏

«بنای یادبود شهیدان ارمنی

این عبادتگاه مریم مقدس، در زمان پیشوایی اسقف اعظم آرداک مانوکیان به همت و هزینۀ ارمنیان قُرُق و نقاط اطراف ‏به سال 1985م ساخته شد».‏

• 

  یادبود شهیدان ارمنی در کلیسای مریم مقدس

• 

ـ رشت

یادمان شهیدان نژادکشی در رشت، که در محوطۀ دبستان ارمنیان قرار دارد، به مناسبت  صدمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، ‏در مارس 2015م/ اسفند 1393ش رونمایی شده است.‏

این بنا به شکل نیم دایره  ای به شعاع 5/3 متر و از سنگ صلصالی سفید است. در امتداد شعاع وسط، راهرویی پیش  بینی ‏شده که در بیرون نیم  دایره با سنگ  های شکستۀ‎ ‎تیزگوشه، هم سطح زمین، فرش شده و با پله  ای کوتاه به درون ‏دایره راه می  یابد و به سکویی می  رسد که با سطح موربی به سکوی بلندتری، 60 سانتی  متر بالا تر از سطح زمین ‏پیرامون، منتهی می  شود. برروی سطح مورب، بر سنگ گرانیت سیاه، به فارسی عبارت «یادمان شهدای ارامنه» و در زیر آن به ‏ارمنی عبارت «به یادبود نژادکشی 24 آوریل 1915» نوشته شده است. در دو سوی راهروی میانی، هر ربع دایره به صورت ‏شعاعی و بالارونده به پنج قطعه تقسیم شده است. بر دیوارۀ کوتاه پشت قطر نیم دایره، دو قطعه سنگ گرانیت سیاه، ‏به نشانۀ دو دست نیایش که در بالا به هم پیوسته  اند، به آسمان بلند شده و بین آنها صلیبی از سنگ تراورتن جای ‏گرفته است. بلندی دست  ها از روی سکو 1915 میلی  متر است که به صورت نمادین به این اندازه طراحی شده است. درون ‏قطعه  های نیم  دایره و همچنین بر روی سکوی پشت گل  های بنفشه، اطلسی، شب بو و پامچال کاشته شده است. ‏

• 
• 
• 

  نورپردازی بنای یادمان در شب

• 

  بنای یادمان در جلوی ساختمان مدرسه قدیمی ارمنیان

در طراحی این یادمان، سنگ  های شکستۀ کف راهروی هم سطح زمین نماد نژادکشی و ملت به خاک و خون غلتیدۀ ‏ارمنی است. قطعه  های بالاروندۀ نیم دایره با گل  های شاداب و رنگارنگ نماد خیزش تدریجی این ملت است که ‏توانست سر از خاک بردارد و شکوفا شود و شکل شعاعی قطعه  ها برگرفته از نماد جاودانگی است.  دست  هایی که به ‏نیایش به آسمان بلند شده و صلیب بین دو دست نشانۀ ایمان ارمنیان است. ‏

طراح بنای یادمان مهندس معمار، ماکسیم هوسپیان، است و با نظارت مهندس ادوارد هوسپیان در مدت دو ماه ساخته ‏و نیمی از هزینۀ ساخت از محل کمک  های مردمی تأمین شده است.‏

ـ ‎تبریز

‏ در 1922م، بنای یادبودی به پاس جانفشانی  های رزمندگان حزب داشناکسوتیون، که در عملیات گوناگون، از جمله ‏جنبش مشروطه، به شهادت رسیده بودند، در ضلع غربی محوطۀ کلیسای سرکیس مقدس و مدرسۀ تاماریان، رو به ‏روی ورودی کلیسا، در محلۀ لیلاوا (لیل آباد) احداث شد. این بنا شامل چلیپاسنگی است که در پای آن، سنگ  ‏نوشته  ای برروی سنگی سفید با اسامی یازده شهید و سال شهادت آنان، از 1896 تا 1917م، نصب شده است. ‏قسمت  هایی از نقش  های چلیپاسنگ، که آسیب دیده، با ملات سیمانی ترمیم شده است. چلیپاسنگ در طاق نمای زیبایی با نقش  های تزیینی و دو ستون در دو طرف ‏محصور است و در بالای طاق  نما آرم برجستۀ حزب نقش شده است. بر بالای بنای یادبود، احتمالاً در سال  های بعد، سایبانی برای محافظت از آسیب  های جوی نصب شده است. چلیپاسنگ بر پایه  ای قرار گرفته ‏که آن نیز برروی سکویی سنگی استوار شده است. سکوی سنگی با سه پله به کف محوطه می  رسد.‏بنای یادبود به هزینۀ شورای خلیفه  گری آذربایجان و به کوشش کاراپت پیونیان، مدیر وقت مدرسۀ ‏خلیفه  گری، ساخته شده است.

• 

  نمای کنونی بنای یادبود

• 

  بنای یادبود شهیدان

• 

  کلیسای سرکیس مقدس تبریز

این بنای یادبود را معمار‎ ‎و شهرساز‎ ‎‏ بنام ارمنی، الکساندر تامانیان، طراحی کرده است. تامانیان، که طراح و معمار ‏هستۀ مرکزی شهر ایروان است، در سال های 1920ـ1922م در تبریز اقامت داشته و یادگارهای او هنوز در تبریز به ‏جای مانده است.‏

‏در 1965م/ 1344ش، در پنجاهمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، طی مراسمی بنای یادبود رزمندگان شهید، به منزلۀ ‏بنای یادبود شهیدان نژادکشی ارمنیان شناخته شد. به همین مناسبت در جلوی پایۀ چلیپاسنگ کتیبه  ای از سنگ ‏سیاه نصب شد که بر آن سطر  های زیر از شعری از بارویر سواک، شاعر ارمنی، حک شده است:‏

«آنان می  شنوند و پاسخ می  دهند

‎ ‎و… نه خون  بهای خود،

که خون خویش را می  طلبند»

در دو طرف چلیپاسنگ، چهار طاق  نمای دیگر به طور قرینه‎ ‎‏ در زمینه  ای از دیوار سنگ چینی شده  ساخته شده که مربوط به ‏بنای یادبود اصلی نیست. دیوار سنگی و طاق  نماهای جانبی در ‏سال  های بعد، ساخته شده است. در طاق  نماهای داخلی، در هر سو عقابی سنگی با نماد جاودانگی و در ‏طاق نماهای ‏بیرونی، در هر سو شمشیری برکشیده با نماد جاودانگی در دیوار سنگی جاسازی شده و کتیبه ای بین دو طاق نمای شمالی ‏نصب شده است. در پای دیوار قبر شماری ‏از روحانیان در کنار هم جای گرفته و بر روی هریک سنگ مزاری گذاشته شده است.‏

نقاط آسیب دیدۀ این مجموعه اخیراً ترمیم و رنگ آمیزی شده که متأسفانه به اصالت بنا آسیب رسانیده است. ‏

ـ خوی‎ ‎

کشتار ارمنیان خوی به دست دژخیمان حکومت عثمانی ادامۀ اقدام سازمان یافتۀ نژادکشی ارمنیان عثمانی بود که ‏دامنۀ آن به ‏آذربایجان  نیز رسید. ‏

سال  ها بعد، که ارمنیان از این شهر رفته بودند، محوطۀ قبرستان ارمنیان خوی، که  شهیدان کشتار 1918م/1297ش نیز در آن آرمیده بودند، به ‏بیمارستانی اختصاص داده شد و بقایای پیکرهای مردگان در معرض عملیات ساختمانی قرار گرفت. به ابتکار شورای خلیفه  گری ‏آذربایجان، بخشی از بقایای آن پیکرها که در دسترس بود به قبرستان ارمنیان تبریز انتقال یافت و  به همین مناسبت در 1988م/1367ش، یادمان ‏شهیدان فاجعۀ کشتار ارمنیان خوی در قبرستان ارمنیان تبریز بر پا شد. این بنا بتنی است و با سنگ تراورتن پوشیده شده است.

بر روی این بنای یادبود به ارمنی نوشته شده:«‏‏1918، یادبود ‏شهیدان خوی» و کتیبه  ای در کنار آن جای گرفته که بر آن به ارمنی نوشته شده است: «‏این یادمان به یادبود اصلان وارتانیان از سوی همسر وی، ساندوخت و فرزندانش ساخته شد، سال 1988م».

• 

  ارومیه

• 

  خوی

ـ ارومیه

یـادمــان نـژادکـشی در 2009م/ 1387ش در حیـاط کـلیســای نوساز ارمنیان برپا شده که طرحی گرافیکی به ‏شکل عدد 24، به نشانۀ 24 آوریل، یادروز نژادکشی ارمنیان است و بر بالای آن شکلی، که حرف ارمنی آ (Ա) ـ حرف اول آوریل ـ را نشان می  دهد، نصب شده و بر آن، ظرفی برای سوزاندن کندر جای گرفته است. این طرح از فلز ساخته و بر دو پایۀ فلزی ‏استوار شده است. در کنار آن، بر روی صفحه  ای فلزی چنین نوشته شده: « این یادبود نژادکشی در زمان پیشوایی ‏اسقف نشان توپوزیان به یاری و با هزینۀ سامسون آوانسیان و همسر او به یاد فرزند زودمرگشان، سرژیک آوانسیان، در 2008 م ساخته شد».