نام کتاب: نقش ارمنیان در امپراتوری عثمانی

نویسنده: هاسمیک استپانیان

انتشارات دانشگاه دولتی ایروان، ایروان، 2012م

جلد کتاب: نقش ارمنیان در امپراتوری عثمانی

تا قریب به دو سال دیگر صدمین سال نژادکشی ارمنیان در موطن اصلی شان، به دست جنایتکاران رژیم عثمانی، به پایان خواهد رسید، یک قرن بی عدالتی در مقابل نخستین نژادکشی قرن بیستم لیکن هنوز جهان متمدن در مقابل آن سکوت اختیار کرده و به راحتی از کنار حقایق تاریخی و مستند می گذرد و همچنان به حمایت از دولت ترکیه، که در کمال بهت و حیرت این جنایات هولناک را با وجدانی آسوده انکار می کند، به راحتی و صرفاً به دلیل منافع سیاسی و اقتصادی خود، ادامه می دهد.

امروزه نسل های سوم و چهارم این ارمنیان مظلوم در سراسر جهان پراکنده اند و شگفت اینکه این جنایت هولناک را سینه به سینه به نسل های آیندۀ خود انتقال داده اند و غیرممکن است که آن را فراموش کنند. گواه این امر نوشته ها، کتاب ها و فیلم های مستندی است که طی یک قرن گذشته حقایق نژادکشی ارمنیان را غیر قابل انکار می شمارد.

حقایق تاریخی

قسطنطنیه (استانبول) در 360م پایتخت باشکوه روم شرقی (بیزانس) بود. ورود و استقرار ارمنیان به این منطقه نیز به همین سال باز می گردد.

در مه 1453م، سلطان محمود دوم پایتخت روم شرقی را تصرف کرد. تعداد قابل توجهی از مسیحیان، از جمله ارمنیان و یونانیان، در این منطقه سکنا داشتند که به دلیل خشونت و بی عدالتی حاکمان عثمانی بسیاری از آنان بین سده های پانزدهم تا هجدهم میلادی به مناطق دیگر از جمله لهستان، مجارستان، رومانی، فرانسه و کشورهای دیگر کوچ کردند.

سلطان سلیم اول (1512 ـ 1520م)، به بهانۀ پاک سازی قومی و یکدست کردن حکومت، چهل هزار نفر از کردهای شیعه و سلطان محمد سوم عثمانی، بدون هیچ دلیل منطقی، بین 1595 ـ 1603م، حدود هفتصد هزار مسیحی ساکن منطقه را قتل عام کردند. در 1915م نیز اعقاب سلطان های سفاک عثمانی قدم های به اصطلاح نهانی خود را در راه پاک سازی و به اصطلاح یک دست سازی نهایی حکومت تحت سلطۀ خود برداشتند و اقدام به پاک سازی بیش از 5/1میلیون نفر از ارمنیان کردند که گناهی جز زندگی در آب و خاک اجدادی خود نداشتند.

این جنایات هولناک نه تنها در اعقاب و بازماندگان شهدا بلکه در قلب فرد فرد ارمنیان زخمی عمیق برجای نهاده و امروزه پس از گذشت قریب به یک صد سال این لکۀ ننگ تاریخ بشریت نه تنها پاک نشده بلکه هرروز پررنگ تر می شود. در این راستا قصد داریم به معرفی کتابی بپردازیم با عنوان نقش ارمنیان در حکومت عثمانی.[1]

نویسندۀ کتاب، خانم هاسمیک استپانیان، استاد دانشگاه دولتی ایروان، در مقدمۀ کتاب می نویسد:

« مطالعۀ تاریخ عثمانی، که با خط ارمنی نوشته شده بود، ما را بر آن داشت که تحقیقات گسترده ای در مورد نقش ارمنیان در شکل گیری حکومت عثمانی داشته باشیم. بدون تردید، پس از مطالعۀ این کتاب شکی باقی نخواهد ماند که اگر ارمنیان در کلیۀ سطوح علمی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و…نقشی انکارناپذیر نداشتند، حکومت عثمانی نمی توانست به حیات خود ادامه دهد.

امیدواریم که این تحقیق روزی وجدان حکومت فعلی ترکیه و وارثان ترک های عثمانی را بیدار کند و آنها بدانند که بقای خود را مدیون ارمنیان و سایر اقلیت های ساکن در منطقه هستند که متأسفانه حاکمان عثمانی خدمات خالصانۀ آنان را با شمشیر پاسخ داده و در یکی از هولناک ترین جنایت های تاریخی اقدام به نژادکشی آنان کردند».

نویسند در مقدمه حاصل بیش از بیست سال تحقیق خود را به تفصیل شرح می دهد. کتاب در 2012م در 750 صفحه به زبان ارمنی و در ارمنستان به زیور طبع آراسته شده.

در این فرصت تنها به اشاره ای کوتاه به فهرست مطالب کتاب اکتفا می کنیم و امید داریم در آینده بتوانیم کلیۀ بخش های کتاب را به تدریج در فصلنامۀ پیمان، برای مطالعۀ هم وطنان فارسی زبان، به چاپ برسانیم. باشد که این مجموعه بتواند حقانیت و مظلومیت قومی را به اثبات رساند که علی رقم خدمات شایسته و انکارناپذیر خود در شکل گیری حکومت عثمانی مورد خشم و غضب سفاکان قرار گرفت و بیش از 1/5 میلیون تن از فرزندان شایسته و بی گناه خود را از دست داد.

تاریخ تاریخ است. آتش حقایق ممکن است موقتاً خاموش شود لیکن خاکستر آن همواره گرم و آمادۀ شعله گرفتن است. گواه آن این نوشتار است که پس از حدود یک صد سال بار دیگر به جهانیان و از همه مهم تر به حاکمان فعلی ترکیه، که بازماندۀ سفاکان عثمانی اند، یادآور می شود که تا جهان برقرار است ما ارمنیان ظلم و ستم پدران شما را فراموش نخواهیم کرد. پس بیدار شوید و به جنایت های خود اعتراف کنید تا شاید مرهم بسیار ناچیزی بر زخم های عظیم نسل های پس از قتل عام ارمنیان باشد.

مختصــری دربـارۀ نویسنـده

هاسمیک استپانیان در 1950م در ایروان در خانواده ای فرهنگی چشم به جهان گشود. وی در 1972م موفق به اخذ مدرک کارشناسی در رشتۀ شرق شناسی، با تخصص زبان و ادبیات ترکی، از دانشگاه ایروان شد و در 1987م، از رسالۀ دکترای خود با عنوان « نقش خط و زبان ارمنی در شکل گیری ادبیات دولت عثمانی» دفاع کرد.

استپانیان بین 1972 ـ 1997م با فرهنگستان علوم جمهوری ارمنستان همکاری داشته و هم زمان در 1992م، به مدت یک سال، در بخش شرق شناسی وزارت امور خارجه نیز مشغول به کار بوده است. وی از 1995 ـ 1998م، به مدت سه سال، در مقام نمایندۀ فرهنگی جمهوری ارمنستان به دفتر ژنو (سوئیس) اعزام شد. کتاب حاضر با تکیه بر تحقیقات و تجربیات بیست سالۀ خانم استپانیان تهیه شده است.

فصل هــای کتاب

فصـل اول

ـ حکومت عثمانی و ارمنیان ساکن ارمنستان غربی

ـ نقش فرهنگ و ادبیات ارمنی در نگارش ادبیات عثمانی با الفبای ارمنی در نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی

فصـل دوم

ـ نقش ارمنیان در پیشرفت های کشاورزی

ـ کاشت توتون و تکامل صنعت توتون کاری

ـ اکتشافات و بهره برداری از معادن

فصـل سوم (نقش ارمنیان در دورۀ کاپیتالیستی)

ـ تأسیس دفاتر بازرگانی، بانکداری، بیمه، حمل و نقل زمینی و دریایی و راه آهن

فصـل چهارم

ـ نقش ارمنیان در دربار عثمانی

ـ نقش امیران، نخست وزیران، وزرا و نمایندگان ارمنی مجلس

فصـل پنجم

ـ نقش نظامیان و فرماندهان ارمنی ارتش در حکومت عثمانی

فصل ششم

ـ نقش ارمنیان در بهداشت و پزشکی

فصـل هفتم

ـ نقش ارمنیان در معماری، مهندسی، احداث بناهای تاریخی، چاپ و نشر کتاب ها و مقاله ها، تئاتر، موسیقی، نقاشی، عکاسی، ورزش، تأسیس و ادارۀ سازمان های خیریه، سازمان های زنان، جوانان و….

پی نوشت :

Hasmik Stepanyan, the input of armenians in the ottoman empire (Yerevan:Yerevan State University,2012)1