اشاره              

عایشه گونایسو

عایشه گونایسو(1) از فعالان حقـوق بشر در ترکیه و از بنیان گذاران کمیسیون ضدنژادپرستی و تبعیض نژادی در انجمن حقوق بشر ترکیه است. خانم گونایسو از جمله روشنفکرانی است که برای شناساندن ارمنیان ترکیه به جامعه ترک و همچنین، آشنا کردن جامعه ترکیه با واقعه نژادکشی ارمنیان تلاش فراوان کرده است. او سال ها در یکی از روزنامه های ترکیه به نام اوزگور گوندم(2) مشغول به کار بوده است. همچنین، مترجمی ورزیده و یکی از فعالان حقوق زنان در ترکیه است.

برای آشنایی با کار های او در زمینه دفاع از حقوق بشر در ترکیه و همچنین، فعالیت هایی که به منظور معرفی نژادکشی ارمنیان در جامعه ترکیه صورت داده، در استانبول با او گفت و گویی کردیم که در ادامه می خوانید.

■ عایشه گونایسو: عایشه گونایسو هستم، یکی از اعضای انجمن حقوق بشر ترکیه (3) و از مؤسسان «کمیسیون ضدنژادپرستی و تبعیض نژادی» این انجمن. ما این کمیسیون را در 1994م تأسیس کردیم و منحصراً، بر روی مسائل مربوط به اقلیت های قومی در ترکیه تمرکز داریم. نام کمیسیون در ابتدا دیده بان حقوق اقلیت ها بود ولی بعدها نام آن را به کمیسیون ضدنژادپرستی و تبعیض نژادی تغییر دادیم. کلمه اقلیت را من شخصاً خیلی دوست ندارم و به نظرم این کلمه بار معنایی منفی دارد. آنهایی را که ما اقلیت  می نامیم زمانی در برخی مناطق ترکیه اکثریت بودند؛ برای مثال، ارمنیان در برخی نواحی اکثریت را تشکیل می دادند. به هرحال، در آن زمان که این کمیسیون تشکیل شد ما تنها گروهی در ترکیه بودیم که درباره دفاع از حقوق اقلیت ها و شناساندن آنها به جامعه ترکیه فعالیت می کردیم.

 — آیا در زمان تأسیس این کمیسیون با مشکلاتی هم از طرف نهادهای دولتی روبه رو شدید؟

■ نه، ما نهادی رسمی و قانونی هستیم ولی به دلیل فعالیت هایمان با مشکلاتی از سوی دولت روبه رو بودیم و هستیم.بسیاری از اعضای انجمن  دستگیر یا کشته شدند. به خصوص، در طول دهه 90میلادی، که مسئله کردها مسئله بسیار داغی بود، کردها، خودشان بسیار تحت فشار بودند. طبیعتاً،  انجمن  ما و برخی از اعضای ما هم، که در زمینه حقوق بشر فعالیت می کردند،تحت فشار بودند.

 — انجمن حقوق بشر ترکیه درباره دیگر اقلیت های این کشور چه فعالیت هایی می کند؟

■ پیش از هر چیز، این موضوع را مطرح کنم که مردم و روشنفکران جامعه ترکیه سالیان سال از وجود اقلیت های قومی در ترکیه و زندگی آنان بی خبر بودند. این پدیده معلول وضعیتی بود که حکومت ایجاد کرده بود. این را نیز اضافه کنم که روشنفکران ترکیه، به طور سنتی، بیشتر چپ گرا و دنبال مسائلی از قبیل سوسیالیسم، کمونیسم، خلق های تحت ستم امریکای لاتین و دنباله رو جنبش های سوسیالیستی و کمونیستی جهان بودند و کمتر به مسائل داخلی جامعه ترکیه و اقلیت های آن می پرداختند.برای آنان انقلاب های امریکای لاتین، کوبا و انقلابی های شیلی و بولیوی بیشتر اهمیت داشتند تا مسائل یونانیان، آشوری ها، یهودیان و ارمنیان ترکیه. آنها به آزادی و دفاع از حقوق مردم کوبا و شیلی اهمیت می دادند در حالی که زیر گوششان در کشور خودشان مردمانی زندگی می کردند که حق و حقوقی نداشتند ولی بیشتر روشنفکران از آن بی خبر بودند و این واقعاً برای ما شرم آور است. بنابراین، نخستین قدم ما در این انجمن این بود که روشنفکران و نخبگان را از واقعیت های جامعه خودمان آگاه کنیم. مراسم و برنامه هایی را ترتیب می دادیم که در آن روشنفکران، روزنامه نگاران و دیگر نخبگان را دعوت می کردیم. از سوی دیگر، از جامعه اقلیت ها نیز دعوت به عمل می آوردیم؛ برای مثال، افرادی را از جامعه ارمنی دعوت می کردیم تا در این برنامه ها شرکت و درباره فرهنگ، هنر و آداب و رسوم و سرگذشت خود در ترکیه صحبت کنند و روشنفکران ترک را با  آوازها و موسیقی ارمنی آشنا سازند. غذاهای ارمنی را معرفی و کلاً درباره ارمنیان صحبت کنند. در این مراسم، تبادل نظر  و گفت و گو صورت می گرفت و دعوت شدگان از واقعیت وجودی ارمنی ها در ترکیه باخبر می شدند. از این گونه برنامه ها برای یونانی ها، آشوری ها،یهودیان و سایر اقوام ساکن در ترکیه نیز برگزار کردیم.  این گونه برنامه ها و مراسم در آن زمان، در نوع خود در جامعه ترکیه تازگی داشت و جدید بود. در آن زمان نه اینترنتی بود و نه فناوری پیشرفته ای. بروشورها و کتابچه های کوچکی درباره دیگراقوام چاپ می کردیم و در اختیار همگان، قرار می دادیم. برخی از مطالب به فرهنگ سازی اختصاص داشت و علیه تبعیض نژادی و نفرت پراکنی در جامعه و مطالبی از این دست بود.

در 1995م، برای اولین بار نمایشگاه عکسی از کشتار 1955م استانبول(4) ترتیب دادیم، جنایتی که علیه یونانی ها در استانبول صورت گرفته بود و تا آن زمان، کسی آن را منعکس نکرده بود. بسیاری از این واقعیت تلخ بی خبر بودند و این نمایشگاه تأثیر بسزایی در جامعه داشت. رهبر دینی جامعه یونانیان ترکیه هم برای بازدید به نمایشگاه آمد. بسیاری از یونانی های سالمند استانبول نیز از این نمایشگاه عکس دیدن کردند و خاطرات تلخ آن روزها برایشان زنده شد و لب به سخن گشودند. این واقعه تا آن زمان در سکوت مانده بود. ما توانستیم آن را مطرح کنیم و به روشنگری درباره آن بپردازیم.

در برگزاری این نمایشگاه؛ هراند دینک(5) بسیار کمک کرد. او عکس هایی از این واقعه را در اختیار ما گذاشت. این نمایشگاه را در استانبول برپا کرده بودیم ولی آن را به آنکارا نیز بردیم. در آنجا، گروهی ناشناس به نمایشگاه هجوم آوردند، عکس ها را پاره کردند و علیه انجمن حقوق بشر ترکیه (برگزارکننده نمایشگاه) به دادگاه شکایت کردند ولی ما عقب  ننشستیم. هم اندیشی و همایش برگزار و کتاب چاپ کردیم و به روشنگری ادامه دادیم. این مسیر پرفراز و نشیب ما بوده است. در طی این سال ها، برای دیگر اقوام و به ویژه، ارمنیان نیز دست به چنین فعالیت های روشنگرانه ای زده ایم.

گریگور قضاریان و عایشه گونایسو

 — اشاره کردید که هراند دینک را می شناختید. آشنایی شما با ایشان چگونه آغاز شد؟

■ هراند را از 1996م، که نشریه آگوس(6) را تأسیس کرد، می شناختم. این جزو وظایف و فعالیت های ما در انجمن حقوق بشر ترکیه بود که درباره جوامع غیر مسلمان ترکیه آگاهی کسب کنیم و با آنها در تماس باشیم و با مسائل و مشکلات آنان آشنا شویم. به همین دلیل، با هراند در ارتباط بودیم. حتی، در 1997م یک نمایشگاه عکس با موضوع کمپ آرمن(7) ترتیب دادیم. نام نمایشگاه را « کمپ کودکان توزلا، داستان یک غصب و مصادره» گذاشتیم. برپایی این نمایشگاه را مدیون همکاری هراند دینک بودیم. او خودش بزرگ شده این پرورشگاه بود و خاطراتش را در قالب یک گزارش طولانی از این پرورشگاه نوشت. ما این نوشته ها را به کتاب تبدیل کردیم و به سه زبان ترکی، انگلیسی و ارمنی به چاپ رساندیم.

 — ارزیابی شما از شخصیت هراند دینک چیست؟

■ هراند شخصیتی بود که توانست درک جامعه ترک را از ارمنیان تغییر دهد. نگاه جامعه ترک را نسبت به ارمنیان عوض کرد و این در نتیجه فعالیت های خستگی ناپذیر این مرد بزرگ بود. او مقالات فراوانی نوشت، میزگردهای فراوانی ترتیب داد و ارمنیان و مسئله ارمنیان را به ترکیه شناساند. او می خواست جامعه ترکیه را متوجه این موضوع کند که ارمنیان در این کشور تهدید نیستند. بسیاری از کسانی که هیچ گونه اطلاعاتی درباره ارمنی های ترکیه نداشتند از طریق هراند دینک با تاریخ و مسائل ارمنی ها آشنا شدند و شروع کردند به دوست داشتن هراند. تمام سعی او بر این بود که بر سر مسئله ارمنیان احساسات جامعه ترکیه را جریحه دار نکند و آسیبی به اتحاد اقوام و انسجام جامعه وارد نشود.

 — در سالیان اخیر، شما و انجمنتان در زمینه شناساندن نژادکشی ارمنیان در ترکیه به فعالیت های گسترده ای دست زده اید. انگیزه شما برای چنین فعالیت هایی چه بوده است؟

■ به نظرم با دانستن این واقعه تلخ در تاریخ کشورمان باید شرمنده شویم و تقریباً، یک دهه است که سعی در شناساندن این فاجعه بزرگ به جامعه ترکیه داریم. معتقدم خیلی زودتر از این باید درباره مسئله نژادکشی ارمنیان روشنگری و آگاه سازی می کردیم. شرم آور است که دولت ما هنوز این واقعه را تکذیب و انکار می کند، این یعنی انکار خودمان و گذشته مان. از 2005م، شروع به برپایی همایش و مصاحبه مطبوعاتی با رسانه های ترکیه و آگاه سازی درباره نژادکشی ارمنیان کردیم. البته، در این راه فشارهای فراوانی را نیز از جانب حکومت متحمل شده ایم.

 — در طول این سال ها که به روشنگری روشنفکران و جامعه ترکیه درباره نژادکشی ارمنیان پرداختید آیا موفق به تغییر نگرش و ذهنیت جامعه نسبت به مسئله ارمنی شده اید؟

■ بله، ما جزو اولین هایی بودیم که قدم هایی در این زمینه برداشتیم و تأثیراتی هم گذاشتیم. بسیاری از دیگر سازمان ها و انجمن های حقوق بشری، که هم اکنون در ترکیه فعالیت دارند، ادامه دهنده راه ما شدند. فعالیت های ما سبب تغییرات بزرگی شد.  کلمه بزرگ البته نسبی است. با درنظر گرفتن اینکه بیست سال قبل  کسی حتی جرئت استفاده از کلمه نژادکشی را در ترکیه نداشت، روشنفکران علاقه ای به گفت و گو درباره آن نداشتند و رسانه ها چیزی درباره نژادکشی منتشر نمی کردند اما امروزه به نسبت آزادانه و بدون ترس درباره واقعه نژادکشی ارمنیان صحبت می شود. می توان گفت که ما توانسته ایم این تغییر را ایجاد کنیم. امروزه، روشنفکران مطرحی داریم که درباره مسئله نژادکشی ارمنیان صحبت می کنند. کارزارهای آگاهی رسانی راه می اندازند و به روشنگری می پردازند. می توانم بگویم که داریم موفق می شویم.

انجمن حقوق بشر ترکیه

انجمن حقوق بشر ترکیه(8)سازمانی مردم نهاد (NGO) است که در 1986م به دست 98 تن از روزنامه نگاران، حقوق دانان و روشنفکران جامعه ترکیه تأسیس شد و طبق آمار رسمی هم اکنون حدود ده هزار عضو در سراسر کشور دارد.  مرکز این انجمن در آنکارا، پایتخت ترکیه، است اما 29 شعبه نیز در سطح کشور دارد. شعبه استانبول و دیاربکر فعال ترین شعبه های آن هستند.

عمده فعالیت های این انجمن در راستای دفاع از آزادی بیان و دفاع از حقوق زندانیان سیاسی و اقلیت های قومی این کشور است. انجمن حقوق بشر ترکیه در آوریل 2014م، هم زمان با نود و نهمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، با صدور بیانیه ای رسمی نژادکشی ارمنیان را به رسمیت شناخت و از دولت ترکیه درخواست کرد تا با پذیرش این واقعه هولناک دست از سیاست انکار و تکذیب  بردارد.

این انجمن از زمان تأسیس تا کنون بارها  با مداخلات و تنش هایی از سوی دولت ترکیه رو به رو بوده است. دفاتر آن در شهرهای مختلف مورد حمله نیروهای دولتی یا نیروهای تحت حمایت دولت قرار گرفته و تعدادی از اعضای آن زندانی و دستگیر و محاکمه و حتی کشته شده اند.

پی‌نوشت‌ها:

1-Ayşe Günaysu

^2- Özgür Gündem ، به معنای دستور جلسه آزاد، روزنامه ای بود که در استانبول منتشر می شد. خوانندگان آن بیشتر از جامعه کرد ترکیه بودند. این روزنامه به مسائل اقوام و دفاع از حقوق آنان می پرداخت. خانم گونایسو سال ها در این روزنامه درباره حقوق ارمنیان، یونانیان، یهودیان و کردها در ترکیه قلم می زد. این روزنامه بارها توقیف شد اما انتشار آن را از سر گرفتند تا اینکه در 2016م، به دنبال کودتای نظامی در ترکیه چاپ آن بار دیگر متوقف شد. هم اکنون، به صورت مجازی و خارج از ترکیه انتشار می یابد (تارنمای آن در داخل ترکیه قابل دسترس نیست).

3- در پایان این نوشتار توضیحاتی در مورد این انجمن ارائه شده است.

4- Istanbul pogrom ، کشتار و قتل عام و غارتی که در6 و7 سپتامبر1955م در استانبول رخ داد. این دو روز، در واقع اوج این قتل و غارت بود. هدف اصلی این کشتار جامعه یونانیان استانبول بود. غیر از یونانی ها، ارمنیان و یهودیان استانبول نیز از این کشتار و غارت در امان نماندند. در این حادثه، به جز خسارت های جانی ده ها میلیون دلارخسارت مالی به قربانیان وارد شد. برخی منابع معتقدند در حمله و یورش به جامعه یونانی استانبول عوامل حکومتی نیز دست داشتند.

5- Hrant Dink ، روزنامه نگار ارمنی تبار ترکیه ای که در ژانویه 2007م به دست یک ملی گرای افراطی ترک در استانبول ترور شد. ر.ک: آرپی مانوکیان، « زندگی نامه هراند دینک»، پیمان، ش39 (بهار1386): 6 ـ 10.

6- Agos، هفته نامه ای که به دو زبان ارمنی و ترکی در استانبول منتشر می  شود. این نشریه به مسائل ارمنیان در جامعه ترکیه می پردازد. هراند دینک این هفته نامه را در 1996م تأسیس کرد.

7- Camp Armen، پرورشگاه کودکان بی سرپرست ارمنی در منطقه توزلا (Tuzla) در استانبول. این پرورشگاه چندین دهه مأمن کودکان بی سرپرست ارمنی نواحی مختلف آناتولی و ترکیه بود. هراند دینک و همسرش نیز از کودکان بی سرپرست این پرورشگاه بودند. در 1983م، دولت ترکیه آن را تعطیل کرد. زمین آن مصادره و به یک ثروتمند ترک فروخته شد. او در 2015م قصد تخریب پرورشگاه و تبدیل آن به یک مکان  تجاری ـ تفریحی را داشت که با اعتراض جامعه ارمنی استانبول روبه رو شد و بالاخره، زمین آن را به جامعه ارمنیان بازگرداندند.

8-Insan Haklari Derneği

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 86 

سال بیست و دوم  | زمستان 1397 | 196 صفحه
در این شماره می خوانید: