 کاراپت بازیریگانیان جامع ترین منبع برای مطالعۀ پیشینۀ مدارس ارمنی تهران، در حال حاضر، در بین منابع مکتوب موجود، کتابچه ای است هفتاد صفحه ای، تألیف آ.س.شاهنظریان و ه.تریان، که در 1304ش (1925م) در چاپخانۀ فاروس تهران به طبع رسیده و عنوان آن تاریخچۀ مختصر مدرسۀ مختلط هایکازیان (1870 ـ 1925)، به مناسبت پنجاه و پنجمین سال تأسیس آن است. در حال حاضر، این کتابچه به منزلۀ یادگاری خاطره انگیز دست به دست می گردد و از آن عکس برداری و تکثیر می شود. مدرسۀ هایکازیان، که در 1249ش (1870م) در تهران تأسیس و پس از 66 سال خدمت فرهنگی در این سرزمین در آذر 1315ش (1936م) به اجبار بسته شد، سلف دبیرستان های پسرانۀ کوشش ـ داویدیان و دخترانۀ کوشش ـ مریم ارمنیان تهران به شمار می رود و اشارۀ گذرایی به تاریخچۀ آن مقدمۀ مناسبی است برای سخن گفتن دربارۀ این دو دبیرستان. در دورۀ ناصری، سه تن از ارمنیان اهل عثمانی به تابعیت ایران درآمدند و در تهران ساکن شدند. این سه تن عبارت بودند از آقا میکاییل مارگاریان، اهل استانبول؛ هووسپ گاسپاریان، اهل دمشق و تحصیل کردۀ سوئیس که از بغداد به تهران آمده بود؛ و کاراپت (شارل) بازیریگانیان (بازرگانیان)، اهل ترکیه؛ مدیر تلگراف خانۀ تهران. این سه تن در 1249ش (1870م) انجمن دانش دوستان تهران را تأسیس کردند که در اولین مادۀ اساسنامۀ آن تأکید شده بود: «هدف این انجمن تأسیس مدرسۀ ارمنیان (هایکازیان) در تهران با هزینه و سرپرستی انجمن برای تحصیل و پرورش فکری و معنوی کودکان ارمنی از هر درجه و وضع اجتماعی است تا مسئولان کارآمد برای خدمت به بشریت و ملت خود پرورش دهد».[1] این انجمن نمونۀ دوم انجمنی بود که پیش تر با همین هدف در استانبول تأسیس شده بود. [2] اندیشۀ تأسیس این انجمن را باید نتیجۀ طبیعی ورود افکار نوین به ایران در قرن نوزدهم میلادی دانست. در عهد ناصری، این افکار و تمدن نوین همواره از قفقاز و استانبول وارد ایران می شد.
اعضای انجمن دانش دوستان سالانه مبالغی از 25 تا صد قران به صندوق واریز می کردند تا هزینۀ مدرسه ای که تأسیس کرده بودند فراهم شود و دانش آموزان به صورت رایگان به تحصیل پردازند. مدرسۀ هایکازیان در خیابان معیرالممالک، در محلۀ دروازه قزوین، در یکی از اتاق های کلیسایی که در آن مکان دایر بود تأسیس شد. در سال اول، مدرسه تنها یک کلاس ابتدایی داشت اما به تدریج بر تعداد کلاس ها افزوده و مدرسه دار ای شش کلاس شد. با توجه به اختناق حاکم بر آن دوران، مؤسسان مدرسه طبیعتاً می بایست به این دستاورد قانع می شدند اما در صفحات بعدی کتابچۀ مذکور می خوانیم که هیئت مدیرۀ مدرسۀ هایکازیان در سال های دهۀ 1260ش (1880م) به فکر گسترش مدرسه و تبدیل آن به مؤسسۀ عالی فوق متوسطه افتادند زیرا محدود نگه داشتن سطح سواد نسل جدید ارمنیان تهران، در حد تحصیلات ابتدایی، بانیان مدرسه را قانع نمی ساخت. در 1281ـ1282ش (1902 ـ1903م)، کلاس هفتم مدرسه تأسیس شد که در ابتدا فقط مخصوص دانش آموزان پسر بود اما در دوره های بعد دانش آموزان دختر نیز به آن راه یافتند. در 1286ش (1907م)، کلاس هشتم و در 1288ش (1909م)، نیز کلاس نهم دایر شد اما علی رغم هدف مؤسسان مدرسه، برای ایجاد یک مؤسسۀ تحصیلی فوق متوسطه، متأسفانه سطح کلاس های مدرسۀ هایکازیان از کلاس نهم فراتر نرفت. مدرسۀ هایکازیان، که در اتاقکی در کنار کلیسای گئورگ مقدس (در حوالی میدان وحدت اسلامی کنونی) پا به هستی گذارد چهارده سال بعد، یعنی در 1263ش (1884م)، به ساختمان تازه تأسیسی واقع در همان محله منتقل شد که دو حیاط جداگانه برای دانش آموزان پسر و دختر داشت. در 1269ش (1890م)، برای ساخت کلیسایی در حوالی محلۀ دروازه دولت (که خیابان نادری نیز جزو محدودۀ آن بود) اعانه جمع آوری شد اما به علت کافی نبودن مبلغ جمع آوری شده برای ساخت کلیسا این مبلغ به ساخت مدرسه ای جدید اختصاص داده شد و بخشی از کلاس های مدرسۀ هایکازیان به این ساختمان انتقال یافت. منابع درآمد مدرسه عبارت بود از مبالغی که از محل وصیت نامۀ نیکوکاران متوفی به مدرسه اختصاص می یافت، سود مبالغی که به نام مدرسه نزد تجارتخانۀ مشهور برادران تومانیان به ودیعه گذاشته شده بود و مبالغ ناچیزی که از اولیای شاگردان متمول به منزلۀ شهریه دریافت می شد. در 11 آبان 1301ش (3 نوامبر 1922م)، انجمن فارغ التحصیلان مدرسۀ مختلط هایکازیان به منظور کمک مالی و معنوی به مدرسه و مبارزه با کارشکنی های افراد مرتجع، اما با نفوذ، تأسیس شد که سهم بسزایی در همیاری با مدرسه داشت. از اوضاع و احوال دورۀ مابین 1304ش (برابر با 1925م، تاریخ چاپ کتابچۀ مذکور) تا1310ش (برابر با 1931م، سال چاپ روزنامۀ ارمنی زبان آلیک در تهران) اطلاعات کافی در دست نیست. لذا، در ادامه به شرح اتفاقات پس از 1310ش و آنچه بر سر ساختمان این مدرسۀ قدیمی آمد می پردازیم. در 1311ش (1932م)، دو ضربۀ غیر مترقبه به مدرسه وارد شد. اول آنکه بنا به دستور بلدیۀ تهران، مبنی بر تعریض خیابان نادری (جمهوری اسلامی کنونی)، بخشی از مغازه هایی که به ساختمان مدرسه تعلق داشت تخریب شد و دوم آنکه ادامۀ تحصیل دانش آموزان اقلیت های مذهبی، در مدارسی که با مدیریت دولت های بیگانه مشغول به فعالیت فرهنگی ـ آموزشی بودند، ممنوع شد. در نتیجه، شماری از کودکان آشوری و شمار اندکی از انگلیسی های تابع دولت ایران به مدرسۀ هایکازیان روی آوردند و مدرسه با کمبود فضای آموزشی رو به رو شد زیرا تعداد دانش آموزان به طور غیرمنتظره ای افزایش یافت و به هزار نفر رسید. در 1312ش (1933م)، هووسپ خان قراخانیان، رئیس هیئت امنای مدرسه، برای مسائل شخصی سفری به خاور دور کرد. وی در هندوستان دربارۀ اوضاع وخیم اقتصادی مدرسۀ هایکازیان تهران با ارمنیان ایرانی تبار ساکن هندوستان به گفت و گو پرداخت و آنها را با مشکلات مدرسه آشنا ساخت. داوید آ.داویدیان، نیکوکار اهل جلفای اصفهان، که در هندوستان مشغول به فعالیت بود، سرمایه ای بالغ بر 150 هزار روپیه به مدرسۀ ارمنیان تهران اختصاص داد تا از محل سود آن برای تأمین هزینه های مدرسه بهره برداری شود. در همان سال با استفاده از این کمک مالی یازده اتاق به کلاس های مدرسه اضافه و پانزده باب مغازۀ متعلق به مدرسه از نو ساخته شد. طبق بخش نامۀ مورخ اسفند ماه 1313ش (1934م) بیشتر ساعات درسی می بایست به تدریس زبان فارسی اختصاص می یافت و دیگر ماده های درسی نیز به زبان فارسی تدریس می شد. هیئت امناء بدون فوت وقت به تنظیم این برنامه همت گماشت. در مرحلۀ بعد وزارت معارف ساعات دروس علوم دینی و زبان ارمنی را به پنج ساعت در هفته محدود کرد و در مقابل اجازه داد تا مدرسه در روزهای جمعه نیز دایر باشد. همچنین، ماطه وُس خان ملیکیانس،[3] مؤلف کتاب درسی ابتدایی نخست نامه (نخستین کتاب نوین آموزش زبان فارسی ابتدایی در ایران) به مدیریت مدرسه منصوب شد. بنابر مصوبات وزارت معارف بخش تحصیلات متوسطه از مدرسۀ ارمنیان حذف شد که علت آن روشن نیست. همچنین، بر طبق همین مصوبات، نام های غیر فارسی مدارس می بایست تغییر می یافت. بنابراین، از آن زمان نام هایکازیان، به احترام پایه گذار ساختمان جدید، به داویدیان تغییر یافت. تیره ترین روزگار تاریخ مدارس ارمنیان ایران در 1315ش (1936م) فرا رسید. در این تاریخ، بدون هیچ گونه اطلاعیۀ رسمی قبلی کلیۀ مؤسسات آموزشی و فرهنگی ارمنیان تعطیل شد و دانش آموزان این مراکز عملاً در کوچه ها سرگردان ماندند. مدرسۀ داویدیان نیز در 4 آذر 1315ش ( 25 نوامبر 1936م)، یعنی حدود دو ماه پس از شروع سال تحصیلی، تعطیل و ماطه وُس خان ملیکیانس، مدیر آن، زندانی شد. البته، اعضای هیئت امناء بیکار نماندند و برای حل مشکلات جلسات متعددی با شرکت اولیای امور و نمایندۀ ارمنیان در مجلس شورای ملی و مسئولان وزارت معارف برگزار کردند که البته نتیجه ای در پی نداشت. دانش آموزان خانواده های مرفه به نحوی در مدارس دیگر ثبت نام کردند اما کودکان خانواده های کم بضاعت در آن سال از تحصیل محروم ماندند. این تعطیلی اجباری و غیر منطقی [که بنا به عقیدۀ برخی نتیجۀ توصیه های آتاتورک، رهبر ترکیه، به رضاشاه (پهلوی اول) در سفر 1314ش (1935م) وی به آن کشور بود] شش سال به طول انجامید و در این سال ها بیشتر دانش آموزان ارمنی تهران در مدارس تمدن و وثوق به تحصیل پرداختند. در این سال ها، هیئت امنای مدرسۀ داویدیان نیز همکاری های لازم را با این مدارس انجام می داد. پس از تغییر و تحولات 1320ش (1941م) در جامعۀ آن روز ایران، مدرسۀ ملی ارمنیان تهران، پس از شش سال تعطیلی تحمیلی، در آغاز سال تحصیلی 1321ـ 1322ش (1942 ـ 1943م)، و در میانۀ جنگ جهانی دوم، بازگشایی شد و از آلکسان تِر وارتانیان، شخصیت فرهنگی و آموزشی با سابقه، برای مدیریت مدرسه دعوت به عمل آمد. اما هیئت امنای وقت، با تحمیل برنامه ای برای دروس دینی و زبان مادری و تحت تأثیر جریان های مشکوک سیاسی ـ که در دوران آشفتۀ سال های جنگ جهانی امری رایج بود ـ مدرسه را با کمبود معلمان ذی صلاح مواجه کرد. استفاده از معلمان فاقد صلاحیت لازم نیز غیر ممکن بود. این مشکل به دست دکتر وارتان جانیان و دکتر زاره پیلوسیان، از اعضای با نفوذ هیئت امناء، رفع شد. با وجود این، آلکسان تِر وارتانیان پس از چهار سال از سمت مدیریت مدرسه استعفا داد و آرام یرِمیان به این سمت منصوب شد اما او هم بیش از یک سال تحصیلی در این سمت دوام نیاورد. پس از آن، وزارت فرهنگ وقت دستور داد تا مدیر دیگری معرفی شود که واجد کلیۀ شرایط برنامۀ مصوب آموزشی باشد.
اعضای هیئت امناء پس از مطالعه و جست و جوی فراوان، به دکتر هُوانس حقنظریان، استاد زبان های خارجۀ دانشکدۀ زبان تهران، پیشنهاد دادند تا مدیریت مدرسۀ ارمنیان تهران را بپذیرد. دکتر حقنظریان موافقت خود را به دو شرط اعلام کرد: داشتن اختیار تام در انتخاب و دعوت از معلمان و عدم مداخلۀ اعضای هیئت امنای مدرسه در برنامۀ آموزشی و امور مربوط به تدریس. [4] با پذیرش این دو شرط و تأیید وزارت فرهنگ دکتر حقنظریان از سال تحصیلی 1326 ـ 1327ش (1947 ـ 1948م) در سمت مدیر مدرسۀ ملی ارمنیان تهران مشغول به کار شد. دوران مدیریت دکتر حقنظریان، که تا بازنشستگی ایشان ادامه یافت، درخشان ترین دوران فعالیت فرهنگی دبیرستان های کوشش ـ داویدیان و کوشش ـ مریم به شمار می رود. دکتر حقنظریان در ابتدای فعالیت خود از کلیۀ معلمان با سابقه و مجرب ارمنی تهران که از فارغ التحصیلان مدرسۀ عالی تِماکان[5] شورای خلیفه گری آذربایجان و مدرسۀ عالی گئورگیان (مدرسۀ عالی حوزۀ دینی اجمیادزین در ارمنستان) بودند دعوت کرد و با مشورت آنها به مسئلۀ تدریس علوم دینی و شیوۀ نگارش زبان مادری در مدرسۀ ملی ارمنیان تهران سروسامان بخشید و هیئت هایی را، به سرپرستی میکاییل استپانیان، به تدوین کتاب های درسی مواد مربوطه گماشت. در جلسۀ مشورتی هیئت امناء و هیئت دبیران در اردیبهشت 1330ش (1951م)موضوع تأسیس مدارس دورۀ متوسطۀ خاص ارمنیان مطرح شد. دکتر حقنظریان در این جلسه پیشنهاد کرد که بدون فوت وقت از سال تحصیلی آینده کلاس های جداگانۀ سال اول دورۀ متوسطه، هم برای دانش آموزان پسر و هم برای دانش آموزان دختر، گشایش یابند زیرا در غیر این صورت، بنا به پیش بینی وی، جامعۀ ارمنی ایران در آینده با کمبود افراد مسئول و کارآمد، که از مقطع آموزشی متوسطۀ مدارس ارمنی فارغ التحصیل شده باشند، مواجه می شد. پس از تبادل نظرهای گوناگون در این خصوص، اعضای حاضر در جلسه، لزوم تأسیس دورۀ متوسطه را تأیید و پیشنهاد آن را به شورای خلیفه گری ارسال کردند. شورای خلیفه گری ارمنیان تهران نیز پس از موافقت با این پیشنهاد تقاضانامه ای با مضمون فوق به وزارت فرهنگ وقت ارسال داشت. حضور دکتر هُوانس حقنظریان به منزلۀ چهره ای شناخته شده و اعتبار فرهنگی ایشان در محافل آموزشی و دولتی صدور مجوز تأسیس دورۀ متوسطۀ مدرسۀ ارمنیان را تسهیل کرد و مجوز در شهریور 1330ش صادر شد.
در مهر 1330ش (سپتامبر 1951م)، کلاس های سال اول متوسطۀ پسران در اتاق های مجاور کلیسای مریم مقدس تهران و کلاس های دانش آموزان دختر در اتاق های مدرسۀ ابتدایی سپهر، واقع در خیابان قوام السلطنه (30 تیر کنونی)، دایر شد. مدیریت کل دو مدرسه بر عهدۀ دکتر حقنظریان بود اما مدیریت داخلی مدرسۀ پسران را یرواند هایراپتیان و مدیریت داخلی مدرسۀ دختران را عشرت الملوک فرازمند بر عهده داشتند. پس از چندی اعضای هیئت امنای مدرسه فعالیت مستمری را به منظور ساخت بنایی مستقل برای مدارس دورۀ متوسطه آغاز و با نیکوکاران بسیاری در این خصوص گفت و گو کردند که البته به نتایج موفقیت آمیزی نیز دست یافتند. در نتیجۀ این تلاش ها مارگار سرکیسیان، از نیکوکاران تهران، هزینۀ ساخت دبیرستان دخترانه ای را به یاد دختر نوجوان مرحوم خود مریم و با نام وی تقبل کرد. ساخت دبیرستان دخترانۀ کوشش ـ مریم، واقع در خیابان آقا شیخ هادی، در 1332ش (1953م) آغاز شد و در آبان 1333ش (نوامبر 1954م) به پایان رسید و کلاس های دورۀ متوسطۀ دختران در آذر 1333ش (دسابر 1954م) از ساختمان دبستان سپهر به ساختمان جدید منتقل شدند. برای تأمین هزینۀ ساخت دبیرستان پسرانه، گروهی منتخب از اعضای هیئت امنای دبیرستان و شورای خلیفه گری شروع به جمع آوری اعانه کردند و با استقبال و همیاری ارمنیان تهران مبلغ مورد نیاز در مدت کوتاهی فراهم شد. ساخت دبیرستان کوشش ـ داویدیان، در کنار کلیسای مریم مقدس (واقع در خیابان میرزا کوچک خان کنونی)، در 1335ش (1956م) آغاز شد و در ابتدای سال تحصیلی 1336 ـ 1337ش (1957 ـ 1958م) به بهره برداری رسید. به این ترتیب، دبیرستان های جداگانه ای برای دختران و پسران ارمنی، مجهز به کلیۀ امکانات فنی روز، ساخته شد. تلاش های دو دبیرستان کوشش ـ مریم و کوشش ـ داویدیان، برای پرورش نسل جدید دانش آموختگان ارمنی، در پایان سال تحصیلی 1335 ـ 1336ش به بار نشست (یک سال پیش از افتتاح رسمی ساختمان جدید کوشش پسران) و دانش آموختگان دو کلاس مختلط رشتۀ ریاضی و یک کلاس دخترانۀ رشتۀ طبیعی در جشن پایان سال تحصیلی معرفی شدند. در سخنرانی دکتر حقنظریان به مناسبت جشن پایان سال تحصیلی در تاریخ 24تیر 1336ش (15 ژوئیۀ 1957م) می خوانیم: «…نخستین ثمرۀ مدارس متوسطۀ ما، که طبق نظر وزارت فرهنگ و اولیای امور آموزشی، امروزه از بهترین دبیرستان های پایتخت محسوب می شوند، سیزده دانش آموز فارغ التحصیل پسر و هفده دانش آموز دختر است. بهترین معلمان جامعۀ ارمنیان در مدرسۀ ما گردآمده اند. در رابطه با دروس زبان و ادبیات فارسی و مواد علمی باید گفت که کادر آموزشی دبیرستان های ما از لحاظ کیفی در زمرۀ بهترین معلمان در زمینه های مربوط به ماده درسی خود هستند».[6] سخنان مدیر دبیرستان های دوگانۀ کوشش کاملاً منطبق با واقعیت بود زیرا دانش آموزان دبیرستان های کوشش ـ مریم و کوشش ـ داویدیان همواره در امتحانات نهایی مدارس در سطح منطقه رتبۀ اول یا دوم را احراز می کردند و شمار بسیاری از آنها موفق به ورود به دانشگاه در رشته های مورد علاقه خود می شدند. در 1336ش (1957م)، بنا به پیشنهاد دکتر حقنظریان باردیگر برای تهیۀ کتاب های علوم دینی ارمنیان در سال های پایانی مقطع دبیرستان هیئتی تشکیل شد که کتاب های تألیفی آنان سال های مدیدی در مدارس ارمنیان تدریس می شد. [7]
دکتر هُوانس حقنظریان در 1344ش ( 1965م) بازنشسته شد. آقای یرواند هایراپتیان نیز چند سال قبل با سمت مدیریت به دبیرستان ارمنیان آبادان (ادب) منتقل شده بود. بنابراین، از آغاز سال تحصیلی 1344 ـ 1345ش (1965 ـ 1966م) مصطفی عاطفی، از دبیران با سابقۀ دبیرستان کوشش ـ داویدیان، به سمت مدیریت دبیرستان پسران انتخاب شد. باید اذعان کرد که هم مرحوم مصطفی عاطفی و هم خانم عشرت الملوک فرازمند، که مدیریت دبیرستان کوشش ـ مریم را بر عهده گرفته بود، طی سال های خدمت فرهنگی خود با آشنایی خوبی که نسبت به جامعۀ ارمنیان به دست آورده بودند و شناخت عمیق از روحیۀ دختران و پسران نوجوان ارمنی همواره مورد احترام همگان بودند. این دو مدیر به اعیاد و رسوم ارمنیان احترام کافی می گذاشتند و دبیرستان های دوگانۀ تحت مدیریت خود را از لحاظ کیفیت آموزشی و تربیتی در سطح مطلوبی نگاه می داشتند. در دورۀ مدیریت آقای عاطفی و خانم فرازمند مدیریت امور داخلی دبیرستان کوشش ـ مریم بر عهدۀ آقای آمادونی آرزومانیان و مدیریت داخلی دبیرستان کوشش ـ داویدیان بر عهدۀ آقای آنوشاوان گریگوریان بود. پس از بازنشستگی خانم فرازمند در 1349ش (1970م) مدیریت دبیرستان دخترانۀ کوشش ـ مریم به خانم نینا هاکوپیان محول شد.
پس از بازنشستگی آقای عاطفی، آقای اشراقی به سمت مدیر دبیرستان کوشش ـ داویدیان منصوب شد. در مورد مدیریت دبیرستان ها در دوره های بعد، به علت مصادف شدن با انقلاب اسلامی ایران و تغییر و تحولاتی که در این مدرسه ها صورت گرفت، دسترسی به اسناد لازم برای تکمیل مطالب مقدور نشد تا در نتیجه فهرست منظمی از اسامی مدیران بعدی تنظیم شود. با وجود این، می توان از آقایان سعودی، سیتنوا بابومیان، میشا هایراپتیان و سارو بابومیان و دیگر همکاران ایشان به منزلۀ مسئول یا مدیر داخلی دبیرستان های کوشش ـ داویدیان و کوشش ـ مریم یاد کرد. دبیرستان کوشش ـ مریم در سه سال تحصیلی 1356 ـ 1359ش (1977 ـ 1980م) به صورت مختلط در رشته های ریاضی ـ فیزیک، تجربی و اقتصاد اداره می شد و در ساختمان مدرسۀ کوشش ـ داویدیان، دانش آموزان رشتۀ خدمات تحصیل می کردند. با شروع سال تحصیلی 1359 ـ 1360ش (1980 ـ 1981م) دانش آموزان دختر دبیرستان کوشش ـ مریم به دبیرستان دخترانۀ ماری مانوکیان منتقل شدند و پسران تا سال تحصیلی 1374 ـ 1375ش (1995 ـ 1996م) در همان ساختمان مدرسۀ کوشش ـ مریم به تحصیل ادامه دادند. در این سال همچنین، 137 دانش آموز دختر رشتۀ خدمات، که تا آن زمان در ساختمان دبیرستان کوشش ـ داویدیان تحصیل می کردند، به مدارس دیگر منتقل شدند و پسران دورۀ متوسطه، که در دبیرستان کوشش ـ مریم مشغول به تحصیل بودند به ساختمان مدرسۀ اصلی خود، یعنی دبیرستان پسرانۀ کوشش ـ داویدیان، بازگشتند.
بازگشت دانش آموزان پسر به ساختمان مدرسه خود بخشی از برنامۀ مفصل و چند جانبۀ شورای خلیفه گری تهران و شورای آموزشی وابسته به آن بود. در حقیقت، برنامۀ این تغییر و تحولات از 1372ش (1993م) در دستور کار شورای آموزشی خلیفه گری ارمنیان تهران قرار گرفته بود و مسئولان مربوط با تلاش های پیگیرانه کوشیدند تا ساختمان مدارس را در مناطقی از شهر تهران متمرکز سازند که تراکم ساکنان ارمنی آنها بیشتر است و به این ترتیب، جواب گوی نیاز آموزشی دانش آموزان و ازدیاد جمعیت آن مناطق باشند. از سویی، فرسودگی ساختمان ها و کمبود فضای آموزشی در این مناطق کاملاً محسوس بود و از سوی دیگر، سال ها بود که ارمنیان ساکن منطقه ای که خیابان جمهوری اسلامی (نادری سابق) محور اصلی آن بود منطقه را ترک کرده بودند و تنها شمار اندکی از دانش آموزان، که آنها نیز از مناطق و محلات دوردست می آمدند، فضای وسیع دبیرستان کوشش ـ مریم را در اختیار داشتند در حالی که بیشتر ارمنیان تهران به سوی شمال شرق تهران تغییر مکان داده بودند. هدف دیگری که از این تغییرات مد نظر بود فروش ساختمان دبیرستان کوشش ـ مریم و اختصاص بودجۀ حاصل از آن به نوسازی و گسترش فضاهای آموزشی در مناطق مسکونی مذکور در شمال شرق تهران بود. برنامه تدوین شده شامل موارد زیر بود: ـ جایگزینی ساختمان های تازه ساخت به جای ساختمان مدرسۀ ابتدایی شانت و مدرسۀ راهنمایی نورآنی در منطقۀ مجیدیه، که وضعیتی غیر قابل استفاده داشتند و فاقد ایمنی لازم بودند و نام گذاری مدرسۀ راهنمایی جدید به نام مریم برای حفظ نام مدرسۀ اولیه و بنا به توصیۀ بانی آن. ـ گسترش ساختمان دبیرستان سوقومونیان و مدرسۀ راهنمایی نائیری در محله های وحیدیه، زرکش و نارمک برای تکمیل فضای آموزشی ضمیمه و جواب گویی به تعداد رو به افزایش دانش آموزان ساکن این مناطق. در17 آذر 1367ش (8 دسامبر 1988م)، ساختمان جدید مدرسۀ راهنمایی پسرانۀ نائیری و در 2 مهر 1381ش (24 سپتامبر 2002م)، مدرسۀ راهنمایی شانت افتتاح شدند. مدرسۀ راهنمایی پسرانۀ مریم نیز در 20 آذر 1382ش (11 دسامبر 2003م) گشایش یافت و به یاد مریم، دختر مرحوم مارگار سرکیسیان، بانی دبیرستان کوشش ـ مریم، به این اسم نام گذاری شد. مدارس شانت و مریم در منطقۀ مجیدیه تهران قرار دارند. دبیرستان پر سابقۀ کوشش ـ داویدیان سرانجام در ابتدای سال تحصیلی 1387ـ 1388ش (2008 ـ 2009م) به علت کمی تعداد دانش آموزان ساکن محل از فعالیت باز ایستاد و ساختمان وسیع آن، در جوار کلیسای مریم مقدس، همچنان در انتظار تصمیم گیری برای کاربری جدید به سر می برد. منابع: اوهانیان، هایک. « سی امین سال تأسیس دبیرستان های پسرانۀ کوشش ـ داویدیان و دخترانۀ کوشش ـ مریم ». آلیک. ش20. مهر1360(اکتبر 1981م). شاهنظریان،آ؛ تریان، ه. تاریخچۀ مختصر مدرسۀ مختلط ارامنۀ هایکازیان تهران (1870ـ 1925م)، به مناسبت پنجاه و پنجمین سال تأسیس آن. تهران: فاروس، 1304ش (1925م). گروهی از فارغ التحصیلان اولیۀ دبیرستان های کوشش ـ مریم و کوشش ـ داویدیان. تاریخ دبیرستان های ملی ارامنۀ کوشش ـ داویدیان و کوشش ـ مریم تهران.کالیفرنیا: [بی نا]، 2008. پی نوشت ها: 1ـ آ.س. شاهنظریان؛ ه. تریان، تاریخچۀ مختصر مدرسۀ مختلط ارامنۀ هایکازیان تهران (1870ـ 1925م) (تهران:فاروس،1304)، ص 7. 2ـ همان جا. 3ـ برای اطلاعات بیشتر ر. ک.: ادوارد هاروتونیان، «نخست نامه نخستین کتاب درسی زبان فارسی برای نوآموزان دورۀ ابتدایی»، پیمان، ش65، س17 (پاییز 1392): 18 ـ 39. 4ـ .پیش از سال های دهۀ چهل شمسی اختیارات و مسئولیت های هیئت امنای مدارس ارمنیان در حد هیئت مدیره بود اما به تدریج بخشی از این مسئولیت ها را شورای آموزشی وابسته به شورای خلیفه گری ارمنیان بر عهده گرفت. 5ـ وابسته به خلیفه گری ارمنیان. 6ـ هایک اوهانیان، «سی امین سال تأسیس دبیرستان های پسرانۀ کوشش ـ داویدیان و دخترانۀ کوشش ـ مریم»، آلیک ، ش20 (مهر 1360ش)، ص4. 7ـ همان جا. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 66
|
