لئون میناسیان پژوهشگر فرهنگ و ادب ارمنی، در 11 دی 1391ش/31 دسامبر 2012م، درسن 92 سالگی دیده از جهان فرو بست. او روستازاده ای بود که از دوران نوجوانی تا سال های آخر عمر، هم زمان با فعالیت در حیات فرهنگی و اجتماعی جامعه، در میراث فرهنگی ارمنیان جلفای اصفهان به پژوهش پیگیر پرداخت و گنجینۀ گران بهایی از خود بر جای گذاشت که آوازۀ آن به فراتر از مرزهای کشور رسید.

لئون میناسیان

لئون میناسیان در خرداد 1299ش/1920م، در روستای ارمنی نشین خویگان علیا، از توابع شهرستان فریدن اصفهان، به دنیا آمد. سال های نخستین تحصیل را در مدرسۀ روستا گذراند. از 1312- 1317ش، دراصفهان، در مدارس ارمنیان جلفا و سپس درکالج اصفهان (دبیرستان ادب کنونی) به تحصیل پرداخت. پیش از پایان تحصیلات متوسطه، به روستای زادگاه خود بازگشت، ازدواج کرد و پای به عرصۀ کار و تلاش نهاد. از آن پس از طریق خودآموزی به تکمیل دانش خود پرداخت.

پس از تأسیس رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی در دانشکدۀ علوم انسانی اصفهان، لئون میناسیان از 1340ش به مدت سه سال، به صورت آزاد، در کلاس های این رشته شرکت کرد.

او از 1320ش در مدرسۀ روستا به آموزگاری پرداخت، در سال های اقامت در روستا، به سمت مدیر منطقه ای مدارس ارمنی روستاهای فریدن منصوب شد و مدت سه سال، سالی دو بار با حضور در مدارس روستاها به امور آنها رسیدگی می کرد.

در 1330ش، به دعوت هیئت امنای مدارس ارمنی جلفا به اصفهان رفت و در این مدارس، به آموزش زبان و ادبیات ارمنی پرداخت و به مقام معلم ارشد ومدیر دروس زبان ارمنی دست یافت. در 1360ش پس از چهل سال خدمت آموزشی، که سی سال آن در مدارس ارمنیان جلفا بود، بازنشسته شد.

پس از گشایش موزۀ کلیسای وانک جلفا، در 1336ش میناسیان سرپرستی آن را عهده دار شد. از 1351ش مدیریت چاپخانۀ وانک را نیز بر عهده گرفت و تا 1381ش در همین سمت باقی ماند. در 1359ش، سرپرستی کتابخانه و مرکز متون خطی کلیسای وانک را نیز عهده دار شد. وی این خدمات را به رایگان متقبل می شد و جز حقوق ناچیزی برای تصدی امور کتابخانه وجهی دریافت نمی کرد.

آثار و تألیفات

لئون میناسیان

لئون میناسیان از نوجوانی به سرودن شعر و تحقیق و نوشتن پرداخت. نخستین شعرش در 1317ش در ماهنامه ای ویژۀ نوجوانان انتشار یافت. از 1319ش، با نام خود و نام های مستعاری چون نِژدِه و ماسیس شروع به همکاری با مطبوعات ارمنی زبان کرد و اشعار و مقالات بسیاری در زمینه های نقد ادبی، پژوهشی و خبری به طبع رسانید. او با بیش از پنجاه نشریۀ ارمنی زبان در ایران، ارمنستان و دیگر کشورها همکاری کرده است. در ایران بیشترین مقالات او در روزنامۀ ارمنی زبان آلیک انتشار یافته که شمار آنها به نهصد مقاله می رسد. وی در گاه شماری اعیاد کلیسای ارمنی نیز متبحر بود و مدت پنجاه سال تقویم اعیاد کلیسای ارمنی را هم تنظیم می کرد. میناسیان مقالاتی نیز به زبان فارسی در زمینه های تاریخ و هنر و ادبیات ارمنی در نشریاتی چون هنر و مردم و آینده به چاپ رسانیده است.

از کارهای پژوهشی ارزشمند او کتاب تاریخ ارمنیان فریدن اصفهان است که حاصل ده سال پژوهش بوده است. با این تألیف جایزۀ بنیاد ادبی گئورگ مِلیتینه تسی[1] (لبنان) نصیب وی شد و کتاب او از سوی همین بنیاد به طبع رسید.

از دیگر آثار او می توان فهرست کتاب های خطی جلفای نو،، عاشق های ارمنی فریدن، کلیساهای ارامنۀ ایران، تاریخچۀچاپخانۀ کلیسای وانک و فهرست کتاب های چاپ شده، مطبوعات ارمنی در ایران، اولین چاپخانۀ ایران و فهرست چاپخانه های اصفهان، تاریخچۀ فعالیت سی سالۀ بیمارستان ارامنۀ فریدن، هنر خطاطی در جلفا، زرگری در جلفا، تاریخچۀ مدارس ملی ارامنۀ جلفای اصفهان 1259 – 1364ش/ 1880 – 1985م، تاریخچۀ تئاتر ارامنۀ جلفا، کلیسای وانک و فهرست نقاشی های آن، فرهنگ عامیانۀ ارامنۀ فریدن، قبرستان ارامنۀجلفا و بسیاری دیگر را نام برد.

میناسیان بیش از هفتاد کتاب به زبان ارمنی و نزدیک به بیست کتاب به فارسی و یک کتاب نیز به انگلیسی تألیف و منتشر کرده است. او پس از سال ها تلاش توانست اسناد کلیسای وانک جلفا را ازسال 1606م تا 1960م، در دو بخش، به طبع رساند. بخش اول مربوط به 16061900م در 1355ش و فهرست کامل اسناد در 1362ش از سوی شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان انتشار یافت.

از دیگر کارهای ماندگار لئون میناسیان ترجمۀ تاریخ جلفای اصفهان از زبان ارمنی است که با همکاری محمدعلی موسوی فریدنی صورت گرفته و در 1379ش انتشار یافته است. این کتاب، که نخستین بار نه سال پس از مرگ نویسندۀ آن، هاروتون دِرهوهانیان، در 1259ش /1880م منتشر شده از منابع معتبر تاریخ ارمنیان اصفهان و حاوی مطالب ارزشمندی در باب تاریخ عهد صفویه و قاجار است.

میناسیان با مراکز پژوهشی در ارمنستان، از جمله ماتناداران ایروان (گنجینۀ کتاب های خطی)، موزۀ ادب و هنر ارمنستان و کتابخانه ها و نیز با شمار بسیاری از پژوهندگان، هنرمندان و نویسندگان مکاتبه و ارتباط نزدیک داشت و عضو یا عضو افتخاری بیش از ده انجمن و مؤسسه بود.

وی از دوران جوانی علاقۀ وافری به مسافرت داشت. دراین سفرها از حدود بیست استان ایران بازدید و سفرهایی به آمریکا، کشورهای خاورمیانه و اروپا، ارمنستان، هندوستان و دیگر کشورها کرد. یادداشت های این سفرها نخست در نشریات و سپس به صورت کتاب هایی با عنوان های زیر انتشار یافته است: ارمنستان سرزمین رؤیایی، آمریکا را چگونه دیدم، مجموعۀ خاطرات سفرها، یک هفته در هندوستان و سیری در اروپا. [2]

لئون میناسیان پس از فراغت از کار (1381ش) بیشتر اوقات را در خانه به مطالعه و کمک به دانشجویانی که نیازمند اطلاعاتی از تاریخ و فرهنگ و ادب ارمنی بودند می گذراند. نشانی و شمارۀ تلفن او در اختیار مسئولان کلیسای وانک بود و در دسترس درخواست کنندگان قرار می گرفت.

فعالیت های اجتماعی

میناسیان در سال هایی که در روستای زادگاه خود به آموزگاری اشتغال داشت، به اتفاق چند جوان هم اندیش، کتابخانه ای در روستا دایر کرد و نام آن را به یاد نویسندۀ روشنگر ارمنی آبوویان گذاشت و مشوق تأسیس کتابخانه در دیگر روستاهای ارمنی نشین فریدن شد. کتابخانۀ آبوویان مدت 22 سال در خانۀ مسکونی او در روستای خویگان دایر بود. وی همچنین به اتمام بنای نیمه تمام مدرسۀ روستا همت گماشت. در هیئت امنای مدرسه و هیئت مدیرۀ کلیسای روستا فعال بود. به مناسبت های گوناگون مراسمی بر پا می کرد و نمایش هایی را بر صحنه می برد.

با تلاش او شعبۀ انجمن فرهنگ دوستان فریدن (تأسیس 1307ش/1928م) در روستاهای ارمنی نشین فریدن آغاز به کار کرد (1324ش) و خود وی نیز به سمت منشی، در هیئت مدیرۀ انجمن روستای خویگان، برگزیده شد و بعدها در سمت رئیس هیئت مدیرۀ انجمن روستای خویگان و نمایندۀ آن انجمن در روستاهای فریدن به فعالیت پرداخت. آغاز فعالیت او در انجمن فرهنگ دوستان فریدن به سال 1315ش، که در اصفهان تحصیل می کرد، بازمی گردد.

میناسیان پس از انتقال به جلفا، در 1330ش، همچنان به مشارکت در زندگی اجتماعی ارمنیان ادامه داد. چندین دوره به عضویت هیئت مدیرۀ انجمن فرهنگ دوستان فریدن برگزیده شد و در سمت نایب رئیس و بعدها رئیس انجمن انجام وظیفه کرد. در 1357ش، در پنجاهمین سال تأسیس انجمن، تاریخچۀ انجمن فرهنگ دوستان فریدن را تألیف و منتشر ساخت. با آغاز به کار انجمن فرهنگی جلفا در1341ش، به عضویت آن درآمد و به ریاست انجمن انتخاب شد.

وی در 1336ش به سمت منشی در شورای جامعۀ ارمنیان جلفا و سپس چندین دوره به عضویت شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان برگزیده شد. سال های بعد در سمت های عضو و سپس رئیس شورای مذهبی خلیفه گری اصفهان و چند دوره نیز به نمایندگی شورای خلیفه گری اصفهان در مجمع عمومی حوزۀ دینی سیلیسی انتخاب شد.

افتخارات

لئون میناسیان، درطول زندگی پرثمر خود، بارها مورد تقدیر سازمان ها و نهاد های گوناگون قرار گرفته است. در 1351ش، به پاس سال ها خدمت در مدارس ارمنیان از سوی هیئت امنای مدارس ارمنی جلفا از خدمات وی قدردانی شد. در 1352ش، عالی جناب خورِن اول، جاثلیق حوزۀ دینی ارمنیان مستقر در لبنان، هنگام بازدید از اصفهان، نشان مسروپ ماشتوتس را به لئون میناسیان اعطا کردند.

در 1356ش، مدیریت مدرسه ای که در آن تدریس می کرد و همچنین آموزش و پرورش استان از خدمات آموزشی و فرهنگی وی قدردانی کردند.

در 1361ش، در مراسمی که به مناسبت گرامیداشت چهلمین سال خدمات آموزشی وی برگزارشده بود، هیئت امنای مدارس ارمنی جلفا لوح افتخار و تابلویی با تصویر مسروپ ماشتوتس، اثر نقاش نامی ارمنی، یسائی شاهیجانیان، را به وی تقدیم داشت.در 1367ش، به دعوت بنیاد ادبی نرسس شنورهالی در مراسمی لوح تقدیر و جایزۀ نقدی به وی اهدا شد.

در 1369ش، به مناسبت هفتادمین سال تولد و پنجاهمین سال فعالیت ادبی، فرهنگی و اجتماعی لئون میناسیان جشن های نکوداشتی در جلفا و سپس تهران برگزار شد. در 1991 و 1992م/1370 و1371ش، مراسم بزرگداشتی در ایروان و سه شهر دیگر ارمنستان و سپس در نیویورک و لس آنجلس برگزار شد. به همین مناسبت از سوی عالی جناب گارِگین دوم، جاثلیق حوزۀ دینی ارمنیان، نیز لوح افتخاری به وی اعطا شد. میناسیان خود در تمامی این مراسم حضور می یافت.

در 2000م/1379ش از سوی عالی جناب آرام اول نشان ویژۀ شوالیه سیلیسی همراه با لوح افتخار به لئون میناسیان اعطا شد. وی همچنین به دریافت لوح افتخار از کمیتۀ ارتباط با ارمنیان بیرون از ارمنستان (دیاسپورا)، نشان هاکوپ مِقاپارت از کتابخانۀ ملی ایروان و نشان مسروپ ماشتوتس از ماتناداران ایروان مفتخر شده است.

در 2011م/1391ش، به مناسبت روز گرامیداشت زبان مادری از سوی وزارت دیاسپورای ارمنستان لوح افتخار به لئون میناسیان اهدا شد. این مراسم و جشن ها در مطبوعات ارمنی بازتاب گسترده ای یافته اند و مطالب بسیاری در بارۀ این خدمتگزار شیفتۀ فرهنگ و ادب نوشته شده است.

در 1997- 1998م مرکز بین المللی بیوگرافی کمبریج انگلستان لئون میناسیان را به منزلۀ مرد سال معرفی کرد و نشان ها و لوح های افتخاری به وی اعطا شد. شورای خلیفه گری اصفهان نیز مراسم بزرگداشتی به همین مناسبت برگزار کرد. همچنین در 1998- 1999م مؤسسۀ بیوگرافی کارولینای شمالی آمریکا او را مرد سال معرفی کرد و زندگی نامۀ او درمجموعۀ WHO’S WHO که در آمریکا چاپ می شود، گنجانده شد.

لئون میناسیان به شمار سال های عمر خود آثاری گوناگون منتشر کرده و اکنون، که روی در نقاب خاک کشیده، با نگاهی به زندگی پربار او، تلاش های پیگیر وی را در عرصه های گوناگون فرهنگ و ادب ارمنی ارج می گذاریم و بر روان پاکش درود می فرستیم. یادش گرامی باد.

کتاب شناسی آثار لئون میناسیان

ورگینه میرزاخانیان[3] |   ادوارد هاروتونیان

| کتاب های چاپ شده به زبان فارسی |

1. راهنمای جلفای اصفهان (اصفهان: 1345، 1355، 1370، 1376)
2. خود آموز ارمنی(اصفهان: 1361، 1364، 1378)
3. دو فرمان از حضرت رسول (ص) و حضرت امیر المومنین(ع) (اصفهان: 1363، 1376)
4. اولین چاپخانه در ایران (اصفهان: 1368)
5. ارمنیان ایران (اصفهان: 1369، 1376،1370)
6. نظر مختصری به آیین مذهبی ارامنۀ ارتدکس (اصفهان:1370، 1377، 1379)
7. کلیسای وانک و فهرست نقاشی های آن(فارسی و ارمنی) (اصفهان:1371، 1374، 1376)
8.کتاب شناسی فارسی که از ادبیات ارمنی ترجمه شده است (1376)
9. وصف بناهای مشهور اصفهان (اصفهان: 1377) [4]
10. اولین چاپخانه در ایران (اصفهان: 1379) [5]
11. تاریخ جلفای اصفهان (اصفهان: 1379) [6]
12. اولین چاپخانۀ ایران و فهرست چاپخانه های اصفهان (اصفهان: 1379)
13. اشک خاطرات گذشته (اصفهان: 1381) [7]
14.جهانی نو بسازیم (فارسی، ارمنی و انگلیسی) (اصفهان: 1381)
15.تاریخ ارمنیان جلفای اصفهان در یکصد و چهل سال اخیر (1856-1996م) (اصفهان: 1383)
16. سفری به بیت المقدس و اسرائیل (اصفهان: 1384) [8]
17. نقاشان ارامنۀ جلفا (اصفهان: 1385)
18. استاد میناس، نقاش مشهور جلفا (اصفهان: 1385)
19. مجموعه ای از مقالات که دربارۀ اصفهان و ارامنۀ جلفا نوشته شده است (اصفهان: 1386).
20. هوانس شیراز، شاعر بزرگ ارمنی(فارسی و ارمنی) (اصفهان: 1386)
21. نگاهی مختصر به خانه های قدیمی جلفای نو اصفهان (اصفهان:1387).

| کتاب های چاپ شده به زبان ارمنی |

1. تاریخ نگار استپانوس یرتس(تهران: 1956م)
2. عاشق های ارمنی فریدن (تهران: 1964م)
3. کتابچۀ راهنمای جلفای نو (تهران: 1965م)
4. کشیش کاراپت، ترانه سرا (تهران، 1967م)
5. موزۀ جلفا (اصفهان: 1968م)
6. تاریخچۀ ارمنیان فریدن( آنتیلیاس،بیروت: 1971م)
7. دیرهای ارمنیان ایران (تهران: 1971م)
8. رشتۀ زبان ارمنی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان (تهران: 1971م)
9. فهرست کتاب های خطی جلفا، (جلد دوم) (وین: 1972م)
10. عاشق مارکار اوهان اوغلی (مارکار استپانیان) (تهران: 1972م)
11. تاریخچۀ چاپخانۀ کلیسای وانک و فهرست کتاب های چاپ شده(1636 1972م) (اصفهان: 1972م)
12. مجموعه ای نو از اشعار (اصفهان: 1973م)
13. راهنمای کلیسای وانک جلفا ( اصفهان: 1973، 1988م)
14. راهنمای موزۀ کلیسای وانک جلفا (اصفهان: 1973، 1988م)
15. قواعد نامه نگاری (اصفهان:1973، 1979، 1985م)
16. تاریخچۀ فعالیت سی سالۀ بیمارستان ارامنۀ فریدن (1942 1972م) (اصفهان: 1975م)
17. آمریکا را چگونه دیدم (اصفهان: 1976م)
18. قربانی بی گناه (اصفهان: 1976م)
19. راهنمای جلفای نو، (جلد دوم، بازنگری شده) (اصفهان: 1976م)
20. فهرست آرشیو کلیسای وانک (1606-1900م) ( اصفهان: 1976م)
21. تفکرات (اصفهان: 1977م)
22. تاریخچۀ مختصر انجمن فرهنگ دوستان فریدن (پِریا) (اصفهان:1978م)
23. یادنامۀ جشن پنجاهمین سال انجمن فرهنگ دوستان فریدن (پِریا) (اصفهان:1979م)
24. نام های ارمنی (اصفهان:1979، 1988،1983م)
25. روح پیکارگری (اصفهان:1980م)
26. تصحیح و حواشی بر جلد اول و دوم تاریخ جلفای اصفهان (اصفهان:1980م)
27. ارمنستان، سرزمین رؤیایی (اصفهان:1980م)
28. آلیک و کتاب های چاپ شدۀ آن (تهران: 1981م)
29. تاریخچۀ فعالیت بیست سالۀ انجمن فرهنگی ارمنیان جلفا (1962-1982م) (اصفهان:1982م)
30. فهرست آرشیو کلیسای وانک (16061960م) (اصفهان: 1983م)
31. کلیساهای ارامنۀ ایران (اصفهان:1983م)
32. زرگری در جلفا (اصفهان:1983م)
33. شرح مختصر هفتادوپنجمین سال پرورشگاه ملی شبانه روزی کاتارینۀ مقدس (اصفهان:1984م)
34. چاپخانۀ مدرن و کتاب های چاپ شده 1922 1982م (اصفهان: 1984م)
35. تاریخچۀ مدارس ملی ارامنۀ جلفا 1880 1985 (اصفهان:1985م)
36. قبرستان ارامنۀ جلفا (اصفهان:1985م)
37. سیری در اروپا (اصفهان:1986م)
38. سفری به اروپا و خاورمیانه (1986م)
39. مقررات عمومی کتابخانۀ کلیسای وانک (اصفهان:1988م)
40. اعیاد ملی ارمنیان (اصفهان:1988م)
41. یادنامۀ بزرگداشت سیصد و پنجاهمین سال تأسیس چاپخانۀ جلفا و چاپ اولین کتاب (اصفهان: 1989م)
42. یک هفته در هندوستان (اصفهان: 1990م)
43. هنر خطاطی در جلفا (اصفهان: 1991م)
44. کلیساهای ارامنۀ جلفا (اصفهان: 1992م)
45. مؤسسۀ خیریۀ بانوان ارمنی جلفا (اصفهان: 1992م)
46. مطبوعات ارمنی ایران1894 1994 (اصفهان: 1994م)
47. تاریخچۀ تئاتر ارامنۀ جلفا(18861986م) (اصفهان: 1995م)
48. دو تن از ارمنیان مشهور: گ.کانانیان و س. خاچاتوریان (اصفهان: 1996م)
49. پیشوایان مذهبی ارامنۀ اصفهان 1606 1996 (اصفهان: 1996م)
50. نیکوکاران ارامنۀ جلفا (اصفهان: 1997م)
51. نگاهی مختصر به خانه های قدیمی جلفای نو (اصفهان: 1997م)
52. کلیسای ارمنی و ارمنی پارسا (اصفهان: 1997 و 2005م)
53. فرهنگ عامیانۀ ارامنۀ فریدن (اصفهان: 1998م)
54. جلفای نو در بیش از یک وربع قرن: 1856- 1996م (اچمیادزین، 1999م)
55. چاپ کتاب ارمنی در ایران1017 1379 (اصفهان: 2001م)
56. مجموعۀ نمایشنامه ها (اصفهان: 2002م)
57. احساسات و تأثرات : مجموعۀ شعر (اصفهان: 2002م)
58. مجموعۀ خاطرات سفرها (اصفهان: 2003م)
59. سفرنامۀ کشیش بارسِق گاسپاریان (اصفهان: 2004م)
60. هنرمندان و نامداران ارمنی، به مناسبت چهارصدمین سال سکونت ارمنیان در جلفای اصفهان (اصفهان: 2004م)
61. مجموعۀ مقالات در بارۀ زندگی نامۀ لئون میناسیان (اصفهان: 2005م)
62. تجار ارامنۀ جلفا (اصفهان: 2006م)
63. نوۀ بی همتا:کاجایر میناسیان (اصفهان: 2006م)
64. مجموعۀ اشعاری که تقدیم شده به لئون میناسیان (اصفهان: 2006م)
65. ارمنیان در استان های فارس و خوزستان و شرکت ارامنه در جنگ ایران و عراق (اصفهان: 2006م)
66. میناس جلفایی، استاد نقاش (اصفهان: 2006م)
67. آلبوم نقاشی لئون میناسیان (اصفهان: 2006م)
68. خاطرات و قصه ها (اصفهان: 2007م)
69. جلفای نو و چهارصدمین سال بنیان گذاری آن (1606 2006م) (اصفهان: 2008م)
70. فهرست کامل کتاب های چاپ شده و خانه و خانواده ما (اصفهان: 2008م)
71. بنیاد طلای جمهوری ارمنستان در جلفای نو و فرش بافی ارمنیان در ایران (اصفهان: 2008م)
72. فهرست اسامی معلمان ارمنی که در شهرستان فریدن خدمت کرده اند (اصفهان: 2008م)
73. جلفای نو در جمع خودش، کلیساها و مدارس، انجمن ها و مؤسسات (اصفهان: 2008م)
74. مراسم بزرگداشت لئون میناسیان (اصفهان: 2008م)
75. قربانیان بی گناه (اصفهان: 2009م)
76. سایات نووا، ترانه سرای ماندگار (اصفهان: 2009م)
77. چاپ کتاب ارمنی 15121920م (مجموعۀ نقد) (اصفهان: 2010م)
78. مجموعۀ سخنان تبریک و تبرک (اصفهان: 2010م).
79. پیش آهنگی در جلفا (اصفهان: 2012م).

|کتاب چاپ شده به زبان انگلیسی|

راهنمای جلفای نو[9] (اصفهان: 1966، 1969، 1975، 1977، 1992م)

پی نوشت ها:

Gevorg Melitinetsi1ـ

2ـ کتاب شناسی آثار لئون میناسیان در صفحۀ 97 همین شماره از فصلنامۀ پیمان ارائه شده است.

3ـ مسئول کتابخانۀ کلیسای وانک اصفهان.

4ـ اثر یوزوکچیان. ترجمۀ لئون میناسیان.

5ـ چاپ اول این کتاب در 1368ش صورت گرفت. این نسخه، چاپ دوم و مفصل تر همان کتاب است.

6ـ اثر دِرهوهانیان، ترجمۀ لئون میناسیان و م. ع. موسوی فریدنی.

7ـ اثر هایک سالاکیان و ترجمۀ لئون میناسیان.

8ـ ترجمه از کتاب سفری به اروپا و خاورمیانه، اثر لئون میناسیان، چاپ 1986م، که مؤلف آن را به فارسی برگردانده است.

Guide Book to New Julfa9ـ