اشاره

تاریخچۀ رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه اصفهان

نمایی از ساختمان آرمنولوژی

رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه اصفهان در 1339ش در دانشکدۀ ادبیات تأسیس شده است. ده سال بعد به همت شورای خلیفه گری وقت ارمنیان اصفهان و جنوب ایران و به هزینۀ بنیاد خیریۀ گالوست گولبنگیان بنایی، که به ساختمان آرمنولوژی معروف است، در این دانشگاه ساخته شد.

تا به امروز در حدود بیش از پانصد دانشجوی ارمنی و ایرانی، در مقطع کارشناسی، از این رشته فارغ التحصیل شده اند که شمار قابل ملاحظه ای از آنان در مراکز مختلف، خصوصاً در مدارس ارمنیان، هیئت های تحریریۀ روزنامه ها و مجلات و سایر مؤسسات فرهنگی و علمی وابسته مشغول به کارند. در حال حاضر، این دانشکده هیچ دانشجوی ارمنی زبانی ندارد و حدود پنجاه دانشجوی ایرانی فارسی زبان در این رشته مشغول به تحصیل اند.

امید است در آینده ای نزدیک این رشته از مقطع کارشناسی ارشد نیز برخوردار شود تا امکان ادامۀ تحصیل برای دانشجویان و همچنین امکان انجام فعالیت های علمی پژوهشی بیشتری برای اساتید و دانشجویان این رشته فراهم آید.

ساختمان آرمنولوژی

رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی در ابتدای پایه گذاری، همانند سایر رشته های زبان، ضمیمۀ دانشکدۀ ادبیات بود و کلاس های آن در کوی شاهزاده ابراهیم واقع در خیابان شیخ بهایی اصفهان برگزار می شد. در 1346ش، تشکیلات دانشگاه اصفهان صورت نوینی به خود گرفت. ساختمان های مجزایی برای دانشکده های مختلف در کوی دانشگاه واقع در هزار جریب ایجاد و تأسیسات مورد نیاز برای آنها تدارک دیده شد و به این ترتیب، دانشکدۀ ادبیات نیز به محل جدید انتقال یافت. در سال تحصیلی 1354 – 1355ش کلیۀ رشته های زبان های خارجی از دانشکدۀ ادبیات جدا و دانشکدۀ جدیدی به نام دانشکدۀ زبان های خارجی دانشگاه اصفهان پایه گذاری شد که رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی را نیز دربرمی گیرد.

در1350ش، شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران به فکر ایجاد ساختمانی ویژه برای این رشته افتاد و با همت شورای خلیفه گری وقت و کمک سازمان خیریۀ گالوست گولبنگیان، که مرکز آن در کشور پرتغال است، ساختمان اختصاصی فعلی رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی احداث و وقف استفادۀ دانشجویان این رشته شد. این ساختمان از ابتدای سال تحصیلی 1351  1352ش افتتاح شده است.

سبک ساخت این بنا از معماری ارمنی الهام گرفته و از این نظر از بناهای شاخص دانشگاه است. ساختمان در دو طبقه احداث شده و شامل کلاس ها، کتابخانه، دفاتر اداری و اتاق های خاص استادان است.

کتابخانه

جدای از کتابخانۀ دانشکدۀ زبان های خارجی در ساختمان آرمنولوژی کتابخانه ای نیز ویژۀ رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی با امکانات لازم و فضای کافی وجود دارد. این کتابخانه شامل 3,500 جلد کتاب تخصصی از جمله لغت نامه و کتاب های مرتبط با ادبیات، زبان، تاریخ و مسائل اجتماعی ارمنیان است که علاوه بر زبان فارسی به زبان گرابار (ارمنی قدیم)، ارمنی غربی و شرقی و همچنین ارمنی معاصر نوشته شده اند. همچنین، در این کتابخانه روزنامه ها، فصلنامه ها، پایان نامه ها و مجلات علمی پژوهشی نیز در کنار کتاب های تخصصی وجود دارد که منابع مهمی برای تحقیق و پژوهش استادان و دانشجویان است. این کتابخانه به مرور زمان گسترده شده و عمده کتاب های آن اهدایی و برخی از آنها نیز از طریق دانشگاه خریداری شده.

کادر علمی

در ابتدای تأسیس رشته، اعضای هیئت علمی شش نفر از دبیران مجرب اصفهان و افراد با تجربه در زمینۀ آموزشی بودند. این افراد به زبان و ادبیات ارمنی تسلط کامل داشتند اما فاقد مدرک دانشگاهی لازم بودند. استادانی از قبیل تادئوس تادئوسیان، واقارشاک درسوکیاسیان، هایک عجمیان، آرام آلچوجیان، هوانس گریگوریان و آرام یرمیان.

از سال تحصیلی 1350 1351ش تغییراتی در هیئت علمی به وجود آمد. استادانی چون کشیش یقیشه مانجیکیان، خانم رزی آلکسیان و دکتر مسروب بالایان برای تدریس به اصفهان آمدند. بعدها، کسانی از بطن این رشته از جمله آقایان خاژاک درگریگوریان، آزاد ماتیان، هاکوپ هایراپطیان، هرایر شانظریان، آرموند کشیشیان و دکتر محمد ملک محمدی با طی مدارج تحصیلی عالی در دانشگاه های داخل یا خارج از کشور بر اعتبار این رشته افزودند.

درحال حاضر، در کنار استادان مجرب گروه، آقایان آزاد ماتیان و آرموند کشیشیان، نیروهای جوان تازه استخدام شده از میان دانش آموختگان دانشگاه دولتی ایروان نظیر خانم دکتر سیلوا الله وردیان، همچنین استادان مدعوی مانند آقای عیسی علیرضایی، آقای رازمیک درمگردیچیان و خانم کارولین دیلانچیان عهده دار تدریس این رشته اند.

در 9 اسفند 1391ش پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکدۀ آرمنولوژی در اصفهان گرامی داشته شد. شهری که از چهارصد سال پیش دیار ارمنیانی شد که به دست شاه عباس صفوی از جلفای قدیم، در ساحل رودخانۀ ارس، به اصفهان آورده شدند، شهری که پایتخت صفویان بود و ارمنیان کوچ داده شده برای آبادانی آن از هیچ کاری دریغ نکردند، شهری که می شود از آن به منزلۀ نمونه ای از تمدن گفت و گوی ادیان در دنیا سخن گفت. دانشکدۀ آرمنولوژی پنجاه سال است که در فضای وسیع دانشگاه زبان های خارجی اصفهان به آموزش زبان ارمنی می پردازد. در این روز، به همت رئیس دانشگاه و شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان مراسمی ویژه در دانشکدۀ آرمنولوژی برگزار شد. مراسم از ساعت نه صبح در تالار امام خمینی دانشگاه زبان های خارجی آغاز شد و اساتید فعلی و پیشین و رئیس دانشگاه به ایراد سخنرانی در باب موضوعاتی مانند زبان شناسی و تشابه های فرهنگی و زبانی ارمنیان و ایرانیان پرداختند.

• 

  دکتر بیدهندی

• 

  دکتر گشمردی

• 

  آناهید گیراگوسیان

مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن و همچنین دعای ربانی و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران رسماً افتتاح شد. سپس مجری برنامه، آناهید گیراگوسیان، که خود از دانش آموختگان همین دانشگاه و دبیر با سابقه ای در مدارس اصفهان است، از طرف هیئت برگزار کننده به حضار خیر مقدم گفت و از قائم مقام رئیس دانشکدۀ زبان های خارجی، دکتر گشمردی، برای ایراد سخنرانی دعوت به عمل آورد. دکتر گشمردی ابراز امیدواری کردند که این مراسم، که به همت دانشگاه دولتی اصفهان و شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان برگزار شده، نقطۀ عطفی برای همکاری های گسترده تری باشد که هدف آن فعال تر کردن دانشکدۀ آرمنولوژی دانشگاه زبان است.

از دیگر سخنرانان دکتر بیدهندی بودند که از طرف رئیس دانشگاه اصفهان، دکتر دامشدی، به ایراد سخنرانی پرداختند و با گرامی داشتن مقدم میهمانان ابراز امیدواری کردند که در آینده ای نه چندان دور شاهد افتتاح رشتۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه آرمنولوژی باشیم و اضافه کردند که در این زمینه فعالیت هایی هم صورت گرفته.

در ادامۀ مراسم، از اسقف اعظم ارمنیان اصفهان و جنوب، بابگن چاریان، برای ایراد سخنرانی دعوت به عمل آمد که ترجمۀ سخنان جناب اسقف به طور کامل در پایان این مقاله ارائه شده است.

با توجه به رابطۀ دانشکدۀ آرمنولوژی اصفهان با دانشگاه های ایروان از سفیر جمهوری ارمنستان در ایران، آقای گریگور آراکلیان، نیز برای ایراد سخنرانی دعوت شده بود. که با زبان فارسی ادبی و سلیس دربارۀ تأثیرات متقابل زبان های ارمنی و فارسی سخن گفتند و به مشترکات زبانی و فرهنگی دو ملت ارمنی و ایرانی اشاره کردند.

گریگور آراکلیان

آقای روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب در مجلس شورای اسلامی، از دیگرسخنرانان مراسم بودند که ضمن تقدیر از مؤسسان این دانشکده و اعضای هیئت علمی چه در گذشته و چه در حال فرمودند: « برای تمامی ارمنیان جهان مؤکدتر برای ارمنیان ایران و مشخص تر برای ارمنیان اصفهان حضور و وجود دانشکدۀ زبان ارمنی درواقع رنگ و بو و خاصیت خاصی دارد که شاید هم وطنان و شهروندان عزیز اصفهانی ما آن را آن گونه که ما احساس می کنیم نمی توانند لمس کنند. واقعیت این است که بسیار عجیب می بود اگر در شهری مانند اصفهان، که مجموعۀ زیبایی از فرهنگ ها، خرده فرهنگ ها و ادیان را میزبانی می کند، دانشگاهی مانند دانشگاه اصفهان، که بنده نیز افتخار تحصیل در این دانشگاه را داشتم، وجود داشته باشد و تجمعی از قوم و ملتی با فرهنگ در فاصله ای کمتر از سه هزار متری این دانشگاه زندگی کنند اما دانشکده ای به این نام نباشد. من به این درایت، هوشمندی، صعه صدر و فراست تمامی مدیرانی که در این حوزه، چه در جامعۀ ارمنی و چه در جامعۀ ایرانی کار کرده اند احسنت می گویم و ضمن گرامیداشت یادشان از تمام کسانی که استمراربخش فعالیت این دانشکده و این گروه بودند تشکر می کنم».

ایشان در ادامۀ سخنان خویش در مورد ویژگی های فرهنگ ایرانی گفتند: «نگاهی که ایرانی و ایرانیان و در استمرار این فرایند جمهوری اسلامی به حرکت و پویایی این گروه و این دانشکده داشته و انشاء الله خواهند داشت جنبه ای دیگر نیز دارد که نباید آن را فراموش کرد و آن توانمندی های والای ایرانی، چندگانگی و لایه لایه بودن آن و مهم تر از آن اعتماد والای ایرانی و ایرانیان به فرهنگ ایرانی اسلامی است. اگر این اعتماد نبود و اگر این غنای فرهنگی در طی تاریخ وجود نداشت، نمی توانست این چنین گشاده رو و با حسن نیت پذیرای فرهنگ های دیگر باشد و حتی مروج تعلیم و تربیت زبان، تاریخ و ادبیات آن».

پس از سخنرانی مبسوط نمایندۀ ارمنیان اصفهان در مجلس شورای اسلامی، آقای هرایر شانظریان، از استادان بازنشستۀ گروه، به بیان تاریخچۀ گروه آرمنولوژی پرداختند.

از استادان گروه، خانم دکتر سیلوا الله وردیان، در سخنانی به تاریخچۀ ادبیات ارمنی اشاره کردند و با صحبت در مورد دوره های ادبیات ارمنی به شرح حال و فعالیت های زبان شناسان، مورخان، نویسندگان و متفکران هر دوره پرداختند.

مراسم بزرگداشت تنها به سخنرانی اختصاص نداشت بلکه دانشجویان فعلی دانشکدۀ آرمنولوژی، که بیشتر آنها دانشجویان فارسی زبان بودند، به اجرای دکلمه هایی به زبان ارمنی از شعرای ارمنی پرداختند.

از دیگر سخنرانان، مدیر گروه زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه آزاد تهران، دکتر آندرانیک سیمونی، موضوع جایگاه علمی گروه های ارمنی شناسی در پژوهش مشترکات ارمنی ایرانی را مورد بررسی قرار دادند.

دکتر عیسی علیرضایی

آخرین سخنران جلسه، استاد مدعو گروه، دکتر عیسی علیرضایی، به صحبت در باب ضرورت یادگیری زبان ارمنی برای فارسی زبانان پرداختند.

در پایان مراسم لوح های تقدیر و هدایایی به استادان بازنشسته و استادان کنونی اهدا شد. هدایا به دست اسقف اعظم، جناب سفیر، نمایندۀ ارمنیان اصفهان در مجلس شورای اسلامی، رئیس شورای خلیفه گری ارمنیان اصفهان و مدیر گروه زبان های خارجی به استادان باسابقه و فعلی به ترتیب ذیل اهدا شد:

از استادان متوفی خاژاک در گریگوریان، از استادان بازنشسته هرایر شانظریان، از استادان فعلی آزاد ماتیان، دکتر آندرانیک سیمونی، از استادان مدعو آرموند کشیشیان و هیلدا بغوسیان و از استادان فعلی دکتر سیلوا الله وردیان، مدیران پیشین گروه و چند تن از دانشجویان نمونه.

همچنین در حین مراسم مجری برنامه ضمن تشکر از حضار به پیام های تبریک متعدد دریافت شده اشاره کرد. لازم به ذکر است که پیام هایی از سوی اسقف اعظم ارمنیان تهران و شمال، سبوه سرکسیان، وزیر دیاسپورای ارمنستان، سردبیر فصلنامۀ پیمان، سردبیر روزنامه آلیک و دانشکده های متعددی از ایران و ارمنستان دریافت شده بود. مراسم پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکدۀ آرمنولوژی با برنامه ای چهار ساعته به پایان رسید. به امید فعالیت بیش از پیش این گروه و شکوفایی روزافزون آن.

پیام اسقف بابگن چاریان، پیشوای مذهبی ارمنیان اصفهان و جنوب ایران

به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی

سفیر محترم ارمنستان در ایران، جناب آقای گریکور آراکلیان؛ نمایندۀ محترم ارمنیان اصفهان و جنوب ایران در مجلس شورای اسلامی، جناب آقای روبرت بگلریان؛ مسئولان و استادان ارجمند دانشگاه اصفهان و دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی؛ نمایندگان محترم شوراها و هیئت های خلیفه گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران؛ میهمانان و حضار گرامی

اسقف بابکن چاریان

با شعف و سرور فراوان مطلع شدیم که مسئولان دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه اصفهان تصمیم گرفته اند با برنامه هایی شایسته پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکده را جشن بگیرند.

با دعای خیر و شادمانی بسیار پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی را تمجید می کنیم. ملت های مختلف در طول تاریخ به واسطۀ هویت مختص خود ماندگار می شوند. در روند به وجود آمدن، سازمان یافتن و حفظ هویت یک ملت زبان آن ملت نقش بسیار مهم و حیاتی ایفا می کند. زبان نه تنها در میان اعضای تشکیل دهندۀ یک ملت پل ارتباطی زنده است بلکه یکی از نیرومندترین عامل ها برای خودسازی اجتماعی و ابراز وجود است. بنابراین، زبان به تعبیری، با آهنگ، نوشتار و سبک خاص خود منعکس کنندۀ ویژگی ها و سرشت خاص یک ملت و اضطراب ها، رؤیاها و پیکارهای درونی آنهاست.

مخصوصاً، زبان ارمنی برای ملت آرمن این چنین بوده است. ملتی با دارا بودن میهن، آزادی سیاسی و کلیسای مستقل بدون زبان خاص خود نمی توانست ملت سازی خود را ریشه دار کند، آبادسازی وطن خویش را کامل کند و هویتش را به طور موثق آشکار سازد.

با اختراع زبان (الفبای) ارمنی شکل گیری هویت ارمنیان نه تنها کامل بلکه متبلورتر و ریشه دارتر شد. زبان ارمنی در برابر جریان های فاسدکننده و بلایای تاریخی به سپر قدرتمند مدافع هویت واقعی ملت ارمنی مبدل شد. همچنین، زبان حافظ ایمان و اعتقادات است. ایمان، در مورد هر دینی، خود را توسط فرهنگ مربوط آشکار و نمایان می سازد و در حیطۀ فرهنگ نمایش و آشکارسازی ایمان عمدتاً توسط زبان و گفتار صورت می گیرد. ارتباط دوجانبۀ زبان – ایمان با نگرش ها و تأکیدهای مختلف در میان تمامی ادیان پدیده ای مهم است. این واقعیت را به وضوح می توان در گذشته و حال کلیسای ارمنی یافت. با اختراع حروف ارمنی، به دست پدران کلیسای ما، خداوند با مردم ما به زبان ارمنی سخن گفت و زنده تر و بی واسطه تر شد.

بنابراین، ارمنی شناسی با تمام وسعت و جوانب مختلفش نه تنها به شناخت تاریخ گذشتۀ مردم ما کمک می کند بلکه به خصوص در جهت حفظ و غنی سازی هرچه بیشتر ارزش ها و حقوق ملی، معنوی و عقلانی گام برمی دارد.

بی تردید، در پنجاه سال گذشته، دانشگاه اصفهان به واسطۀ فعالیت های دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی در راه شکوفایی هرچه بیشتر آموزش علوم ارمنی شناسی بسیار مثمر ثمر واقع شد. انتظار داریم که با نظم و برنامه ریزی بسیار مفیدتری فعالیت مقدس خود را ادامه دهد.

در اینجا می خواهیم یادی کنیم از تمامی کسانی که امروز با ما نیستند ولی سرمایۀ عظیمی وقف بنیان گذاری این مرکز کرده اند.

خداوند به کسانی که در طی بیش از نیم قرن به منزلۀ اساتید این مرکز انجام وظیفه کرده اند و هنوز همراه ما هستند توان و شوق فراوان بخشد. از خدمات شایستۀ شما قدردانی می کنیم و از پروردگار توانا برای شما، که هم اکنون در این حوزۀ مقدس فعال هستید، توفیق روزافزون و نیروی وافر می طلبیم تا در ادامۀ کارتان جدی تر و پرثمرتر باشید.

از طرف خود و تمامی دست اندرکاران خلیفه گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران پنجاهمین سالگرد تأسیس دانشکدۀ زبان و ادبیات ارمنی را به همۀ شما مسئولان و اساتید این مرکز و دانشگاه اصفهان تبریک می گویم.