اشاره

در اوایل سال1915م، بیش از 1/5 میلیون ارمنی در اثر کوچ اجباری، گرسنگی، بیماری در طی یک نسل کشی از پیش طراحی شدهٔ دولت عثمانی ترکیه، به قتل رسیدند.

هزاران صفحه مطلب دربارهٔ اولین نسل کشی قرن بیستم نوشته شده است. آنچه در ذیل می خوانید، شهادت و نظر برخی از شاهدان عینی و کارشناسان در مورد نسل کشی ارمنیان در سال1915م است.

پیمان

با هر معیاری که بخواهیم بسنجیم، به طور حتم این بی سابقه ترین و غیرقابل تصورترین نژادکشی تاریخ معاصر به شمار می رود. با وجود این حکومت ترک های جوان این عمل اخراج ارمنیان از سرزمین اجدادیشان را چیزی جز یک تدبیر دیپلماسی نمی دانست که در جهت اجرای این حکم عبدالحمید بود: ‹‹بهترین راه پایان دادن به مسئلهٔ ارمنی، پایان دادن به زندگی خود ارمنیان است».

 هوارد ساچر

 وضعیت فوق العادهٔ خاورمیانه 1914 ـ 1924

 (نوپف،1969)

از اوایل ماه می تا ماه اکتبر، حکومت عثمانی با برنامه ریزی بسیار دقیق و منظم طرح نابودی ارمنیان را به صورت بدترین نوع قتل عام دنبال و اجرا کرد. دستورهای تبعید ارمنیان از وطنشان به بین النهرین، به تمام حوزه های آسیای صغیر فرستاده شد. این دستورها کاملاً روشن و صریح و مفصل بودند. کوچک ترین دهکده ها نیز از مد نظر دور نماندند. این خبر به وسیلهٔ جارچی ها پخش می شد که هر ارمنی، برای ترک محل زندگی خود به مقصدی نامعلوم، باید در ساعتی مشخص آماده می شد. حتی برای افراد مسن، بیماران و زنان حامله هم استثنایی در کار نبود.

 دکتر هربرت آ. گیبونز

 سیاهترین برگ تاریخ معاصر

 (پوتنام، نیویورک1916)

در سال1915 م ‹‹راه حل نهایی›› طراحی گشت. این طرح که امروزه تقریباً به فراموشی سپرده شده است، همانا نابودی و ریشه کنی عمدی ارمنیان به وسیله ٔ ترکان است. ‹‹مسئلهٔ›› ارمنیان به وسیلهٔ تبعید و قتل عام حدود000 ,750, 1مرد و زن و کودک ارمنی در ایالات ترکیه حل شد. بیش از یک میلیون تن بر اثر قتل عام یا پیاده روی های اجباری به طرف بیابان های سرزمین های شرقی ترکیه، یعنی نواحی ای که بعداً سوریه و عراق نام گرفتند، از بین رفتند.

 راجر مانول و هاینریش فرانکل

 جنایات بی مانند

 (پوتنام1967)

به گفتهٔ یکی از شاهدان خارجی، تشکیل ستون های تبعید، که در واقع پوششی بود برای قتل عام، ماهیتی داشت بی نهایت سبعانه و بی رحم. قربانیان ارمنی با تحمل فجیع ترین اعمال غیرانسانی، به تدریج با مرگ روبه رو می شدند، درحالی که ترکان برای حفظ آبروی مقامات، این نقشه های رذیلانه و وحشیانه را به عنوان یک اقدام ضروری نظامی زمان جنگ توجیه و وانمود می کردند.

در گرم ترین ایام سال، یعنی از ماه ژوئن تا آگوست1915 م، که احتمال هلاکت محکومان بیش از پیش بود، صفوف بلند قربانیان در راهی بی پایان، از تمامی ولایت ها و شهرهای ارمنی نشین به طرف بیابان های جنوب گسترده بود.

 فریدیف نایسن

 کمیساریای عالی امور پناهندگان اتحادیهٔ ملت ها

 ارمنستان و خاور نزدیک

 (نیویورک1928)

ظلم و ستم دو جنگ بزرگ قرن، به وسیلهٔ دو نژادکشی (نابودی و ریشه کنی افراد عادی) تشدید شد: در جنگ جهانی اول ترک ها نسل کشی ارمنیان را اجرا کردند و در جنگ جهانی دوم آلمان ها نژادکشی یهودیان را اعمال نمودند.

 آرنولد توینبی

 بشریت و مام زمین

 (انتشارات دانشگاه آکسفورد، نیویورک ـ  لندن1976)

وقتی مقامات ترک دستور این تبعیدها را صادر کردند، در واقع حکم نابودی و مرگ کامل یک قوم را به اجرا درمی آوردند. آنها این موضوع را خوب درک می کردند و در گفتگوهایی که با من داشتند، هیچ تلاشی را در مخفی نگهداشتن این حقیقت نمی کردند.

جزئیات وحشتناک این نسل کشی را به هیچ وجه شرح نداده ام، چرا که توصیف کامل اعمال سادیستی ای که در مورد قربانیان ارمنی روا شد، در هیچ یک از نشریات امریکایی قابل چاپ نبود. این جنایات، هرآنچه منحرف ترین غرایض و فکر انسان می توانست ابداع کند و هر آزار، اذیت و بی عدالتی که به پست ترین فکر و تخیل انسانی می توانست خطور کند، سهم بدبختی این ملت وفادار و صدیق شد.

مطمئن هستم که بشر در تمام طول تاریخ هرگز شاهد چنین واقعهٔ دهشناکی نبوده است.

بزرگ ترین قتل عام ها و آزار و اذیت های اجتماعی گذشته در مقابل درد و رنج حاصل از نژادکشی ارمنیان تقریباً ناچیز است.

 هنری مورگنتاو  سفیر ایالات متحده ٔ امریکا در ترکیه،

سال های1913 ـ1916

 خاطرات سفیر مورگنتاو

 (گاردن سیتی1918)

چیزی که برای دنیای متمدن قرن بیستم باقی ماند، اختراع کلمهٔ ‹‹نژادکشی›› بود که برای شناخت و تشریح اعمالی به کار رفت که برای نابودی برنامه ریزی شدهٔ یک ملت انجام شد. در اوایل قرن بیستم ترک ها اولین کاربر و مجری این کلمه شدند و نازی ها در اواسط همان قرن گسترش و توسعهٔ وحشتناکی به این عمل دادند که حتی سابقهٔ قبلی را تحت الشعاع قرار داد.

بیش از 5 / 1 میلیون ارمنی نجیب و متمدن و ساعی و زبردست، تحت پوشش جنگ، به طور سازمان یافته به قتل رسیدند.

 آبرام ساچر

 «عکس العمل غرب نسبت به نسل کشی›› در

 دوره ٔ معاصر

 (نوپف، نیویورک1972)

یهودیان، کولیان و ارمنیان، قربانیان نژادکشی های سازمان یافته و از پیش طراحی شده ای بودند که برای تحقق طرح یک نظام جدید برنامه ریزی شده بود.

در هر دو مورد، از وضعیت جنگی آن زمان استفاده شد. وقوع دو جنگ جهانی فرصتی به دست حاکمان وقت داد تا قتل عام و ریشه کنی ملت ها را با راهبرد جنگی در حذف گروه هایی از مردم که به ظاهر بیگانگان و دشمنان داخلی تلقی می شدند، مطابقت دهند.

 هلن فین

 قربانیان و بازماندگان کشتار یهودیان

 (انتشارات آزاد/مک میلان، نیویورک1979)

یادبود و ارژیهٔ نهایی امپراتوری عثمانی به همان اندازه مهم و چه بسا منحوس تر بود. امپراتوری عثمانی از آغاز قرن تا اضمحلال نهایی آن در سال1918 م، سیاست و خط مشی نژادکشی ای فراتر از تمام اعصار پیشین را از خود باقی گذاشت.

سرنوشت ارمنیان، نخستین و مهم ترین نمونهٔ نژادکشی در قرن بیستم است. اول حقیقت و واقعیت می آید و سپس سخن و کلام. ابتدا قتل به وقوع می پیوندد و سپس شخصی شرایط قتل را تشریح می کند. ابتدا نژادکشی انجام می گیرد و سپس زبان به توضیح پدیده گشوده می شود.

قتل و ترور ارمنیان توسط ترک ها موردی کاملاً واضح و روشن از نژادکشی پیش از سال1945 م بود.

 ایروینگ هوروویتز

کشتار: نژادکشی و قدرت حکومت

 (ایالات متحده امریکا/ انگلستان، سال1980)

نژادکشی ارمنیان، نژادکشی فراموش شدهٔ قرن بیستم است که اساساً از سوی ارمنیان یادآوری می شود.

 لئوکوپر

 نژادکشی: ابزار سیاسی در قرن بیستم

 (انتشارات دانشگاه ییل1981)

سالیان متمادی ترکان خود را وقف از بین بردن و محو و نابودی آثار به جای مانده نژادکشی ارمنیان نمودند. با کمال تعجب باید گفت که هنوز هم به این کار ادامه می دهند. درحالی که هر تلاشآنها، تنها حقایق نژادکشی ارمنیان را بیشتر و عمیق تر بر صفحات تاریخ حک می کند.

 ایزرائیل چارنی

 کنفرانس بین المللی قتل عام و کشتار جمعی جلد یک

 برنامهٔ کنفرانس و بحران

 (تل آویو1982)