بر اساس سندی واقعی متعلق به دفتر شخص وزیر کشور امپراتوری عثمانی، که مدت مدیدی پنهان نگه داشته شده بود، در فاصلۀ 1915 ـ 1916 نام و سابقۀ 972,000 تن از شهروندان ارمنی دولت عثمانی از مدارک رسمی آمار سرشماری ناپدید می شود.

معمولاً طرح هر بحثی در مورد اینکه در آن سال ها چه بر سر ارمنیان عثمانی آمد طوفانی در اذهان مردم ترکیه به وجود می آورد اما از زمان چاپ این موضوع در کتابی در ژانویۀ 2009 این رقم و منشأ عثمانی آن عملاً نادیده گرفته شد. روزنامه ها به ندرت به این موضوع پرداختند و برنامه های تلویزیونی نیز اشاره ای به آن نکردند.

به نظر مورات بارداکچو، [2] نویسنده و ستون نگار ترک و مؤلف این کتاب، سکوت فقط نمایانگر یک چیز است اینکه ارقام منتشر شده از سوی وی برای مردم خیلی بزرگ هستند و اینکه شاید آنها هنوز آمادۀ صحبت در مورد آن نیستند.

نسل  های متمادی اکثر ترک  ها چیزی در مورد جزئیات نسل کشی ارمنیان طی 1915 ـ 1918 نمی دانستند در حالی که بیش از یک میلیون شهروند ارمنی بنابر سیاست پاک سازی دولت ترک های عثمانی قتل عام شده بودند. ترکیه سیاه ترین بخش تاریخ خود را محبوس و به روش  های سازمان  یافته و مدون نظام های کمونیستی هر نوع اشاره ای را به آن وقایع از کتاب های درسی، اسناد و نوشته های رسمی حذف کرده و به فراموشی سپرده بود اما طی دهۀ گذشته، که جامعۀ مدنی در ترکیه رو به گسترش نهاده، شاهد گفت و گو و بحث آزادتر افراد و گروه های جامعه در خصوص جنایات و اتفاقات 1915م هستیم.

در دسامبر 2008، گروهی از روشنفکران ترک برای عذرخواهی از انکار و کتمان نسل کشی ارمنیان از سوی دولت ترکیه دادخواستی منتشر ساختند. حدود 29,000 تن با تأیید موضوع اقدام به امضای آن کردند. بارداکچو نیز با انتشار کتاب باقی ماندۀ اسناد طلعت پاشا ناخواسته به گروه معترضان و آزاداندیشان مزبور پیوست.

این کتاب مجموعه ای از اسناد و مدارکی است که زمانی متعلق به شخص محمد طلعت معروف به طلعت پاشا، نظریه پرداز و طراح اصلی اخراج ارمنیان از موطن آبا و اجدادی خود بود. این مدارک، که آنها را هایریه،[3] بیوۀ طلعت پاشا، قبل از مرگش در 1983 در اختیار بارداکچو گذاشته، حاوی آمار سرشماری جمعیت است. به استناد این مدارک پیش از 1915، 1,256,000 ارمنی در قلمرو امپراتوری عثمانی زندگی می کردند در حالی که همین رقم پس از دو سال و در آمار سرشماری 1917، به طور ناگهانی به 284,157 کاهش می یابد.

کتاب باقی مانده اسناد طلعت پاشا

برای یک فرد عادی این ارقام فقط یک شاخص آماری تأسف آور است اما کسی که با موضوع آشنایی دارد می داند که باب دیگری برای بررسی و بحث داغ باز شده است. دولت ترکیه هرگز اذعان به اخراج یا کشته شدن شمار دقیقی از شهروندان ارمنی نکرده. وزیر امور خارجۀ ترکیه در آستانۀ دیدار رسمی اوباما، رئیس جمهور امریکا، از ترکیه، به وی هشدار داده بود که اطلاق رسمی نام (( نسل کشی)) به سرنوشت اسفناک ارمنیان در 1915، از سوی دولت امریکا، منجر به تیره شدن روابط ترکیه و این کشورخواهد شد.

ترک ها در گذر از واقعیات تاریخی بر این مورد اصرار می ورزند که فروپاشی امپراتوری عثمانی خون بار بوده و کسانی که جان باخته اند قربانی هرج و مرج ناشی از آن بوده اند. بارداکچو نیز، هم عقیده با این نظریه، این آمار و ارقام را نشانۀ کشتار نمی داند بلکه آن را نتیجۀ ” کاهش” جمعیت ارمنیان پس از اخراج از محل سکونتشان عنوان می کند. او شدیداً مخالف اطلاق نام نسل کشی به کشتار ارمنیان است و اعتقاد دارد که ترکیه برای جلوگیری از طرفداری آشکار و عملی ارمنیان از روسیه به هنگام جنگ جهانی اول مجبور به این اقدام بوده.

بارداکچو معتقد است که این واقعه نسل کشی ای به شیوۀ نازی نبوده بلکه زاییده روزهای تاریکی بوده که طی آن تصمیم گیری بسیار مشکل بوده است. به نظر او دولت وقت مجبور به اخراج ارمنیان بوده.

استدلال بارداکچو از سوی اکثر محققان و دانشمندان ترک مطرود است. آنها معتقدند که گروه های مبارز کوچک ارمنی هیچ گاه نمی توانستند تهدیدی جدی برای دولت ترکیه و ماشین جنگی آن باشند. به نظر این محققان سیاست دولت ترکیه بر این پایه استوار بود که ارمنیان و غیر مسلمانان قابل اعتماد نیستند و در نتیجـه مشـکل آفریـن اند.

بارداکچو

هیلمار کایزر،[4] تاریخ نویس و کارشناس در مسئلۀ نسل کشی ارمنیان، معتقد است که آمار و ارقام منتشر شده در کتاب بارداکچو خود گواهی است قاطع و قانع کننده مبنی بر اینکه برنامه ای حساب شده برای نابودی کامل ارمنیان از سوی مقامات عثمانی دنبال شده بود. او می گوید: (( انتشار این آمار و ارقام مانند آن است که کسی با چماق بر فرق شما بکوبد)).

او این اطلاعات را (( آمار مرگ)) می نامد. کایزر معتقد است برداشت دیگری نمی توان از این ارقام داشت. به هیچ روی نمی توان یک میلیون آدم را پنهان کرد!

دونالد بلوکسهام،[5] نویسندۀ کتاب بازی بزرگ نسل کشی: امپریالیسم، ملی گرایی و نابودی ارمنیان عثمانی،[6] معتقد است که این اسناد صرفاً بر آنچه که ما همگی قبلاً هم می دانستیم صحه می گذارند.

بارداکچو، که مفسر تاریخ است، خواندن و نوشتن خط عثمانی را از مادربزرگش آموخته و در نتیجه، برعکس اغلب ترک ها، موفق به تعمق و تفحص در اسناد و نوشته های گذشتۀ ترکیه شده است. پدربزرگ او عضو همان حزب سیاسی ای بود که طلعت پاشا عضویتش را داشت و خانواده اش با شمار زیادی از شخصیت های ((حزب اتحاد و ترقی))  ، بانی ترکیۀ نوین، معاشرت داشتند. او که تنبور نیز می نواز می گوید که آنها کتابخانۀ بزرگی در خانه داشتند و او همیشه در متن بحث های تاریخی بوده است.

با اینکه او قاطعانه اصرار در برملا شدن آمار و ارقام دارد سرسختانه از تفسیر آن گریزان است. در کتاب او، به جز متن مصاحبه اش با بیوۀ طلعت پاشا، هیچ مطلبی در تجزیه وتحلیل آمار منتشر شده نمی یابیم. او با دوری از هرگونه تفسیری نتیجه گیری را به خوانندگانش سپرده.

بارداکچو معتقد است که باید با استناد بر واقعیات سرد و سخت و با غلبه بر احساساتی که سالیان دراز بر حقایق سایه افکنده اند به تاریخ نگاه کرد. او جامعۀ ترک را شدیداً محتاج مدارک و نوشته هایی به زبان ترکی می داند.

عده ای از پژوهشگران و ناظران تیزبین معتقدند سکوت رسانه ها نشانگر آن است که چگونه هنوز هم پیگیری این موضوع ممنوعیت دارد. مورات بلگه،[7] نویسندۀ ترک، عضو فرهنگستان، درمقاله ای در روزنامۀ لیبرال طاراف[8] ژانویه اهمیت کتاب بارداکچو را در آن دانسته که به طور آشکار هیچ رسانه ای به جز روزنامۀ میلییت[9] حتی در یک سطر نیز به آن اشاره نکرده است.

بارداکچو می گوید که هدف او از مخفی ساختن اسناد به مدت 27 سال پس از دریافت آن از بیوۀ طلعت پاشا انتظار برای حصول به مردم سالاری و بلوغ اجتماعی جامعۀ ترک در پذیرش آرام حقایق و اجتناب از تشنج بوده است.

اکنون، حتی دولت نیز نیاز به دفاع از خویش را احساس می کند. تابستان گذشته، از طرف وزارت فرهنگ ترکیه، فیلمی تبلیغاتی دربارۀ ارمنیان، ساختۀ ارتش ترکیه، در مدارس ابتدایی پخش شد که با اعتراض مردم از نمایش آن جلوگیری به عمل آمد.

بارداکچو می گوید که او هرگز نمی توانسته این کتاب را ده سال قبل چاپ و منتشر کند بدون آنکه لقب خائن بگیرد. او معتقد است که طرز فکرها تغییر کرده.

پی نوشت ها:

1-Sabrina Tavernise, ((Memo From Istanbul; Nearly a Million Genocide Victims, Covered in a Cloak of

Amnesia)), The New York Times (March9,2009), P. A6.

2- Murat Bardakci (pronounced: Bard – Ak – Chuh)

3-  Hayriye

Hilmar Kaiser 4-

Donald Bloxham 5-

6- The Great Game of Genocide: Imperialism, nationalism and Ottoman Armenians

Murat Belge 7-

Taraf 8-

Milliyet 9-