|
چندی پیش ماکت زیبایی از مسجد کبود، تنها مسجد تاریخی موجود در ایروان، را یکی از کارآفرینان ایرانی ـ ارمنی در صنعت ساختمان به روزنامۀ اطلاعات تقدیم کرد. زیبایی این ماکت و ارزشمندی این اقدام فرهنگی مؤسسۀ اطلاعات را بر آن داشت تا در مراسمی ضمن تجلیل از سازندۀ آن، که هنرمندی جوان از جمهوری ارمنستان است، از ماکت مسجد کبود رونمایی کند. مراسم رونمایی از ماکت مسجد کبود (آبی) ایروان صبح روز دوشنبه، 27خرداد 1387، در مؤسسۀ اطلاعات برگزار شد. این ماکت نمونۀ کوچک شدۀ تنها مسجد ایروان، پایتخت ارمنستان، است که 243 سال قبل احداث شده است. در این مراسم که آقایان کارن نظریان، سفیر جمهوری ارمنستان در تهران، احمد مسجد جامعی، وزیر سابق ارشاد و رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، حجت الاسلام والمسلمین خسروشاهی، استاد باستانی پاریزی، استاد روح الامینی، آقایان وارطان وارطانیان، گِوُرک وارطان و روبرت بِگلریان، نمایندگان سابق و فعلی ارمنیان در مجلس شورای اسلامی، آقای واهیک شاهینیان، مدیر شرکت صنعت ساختمان ماهان و حامی مالی و اهدا کنندۀ ماکت، تنی چند از شخصیت های فرهنگی، خبرنگاران و نمایندگان رسانه ها حضور داشتند، ماکت به دست سازندۀ ارمنی آن، ایساهاک آپرِه یان،[2]پرده برداری شد. حجت الاسلام سید محمود دعائی، نمایندۀ ولی فقیه و سرپرست مؤسسۀ اطلاعات، در مراسم رونمایی از ماکت مسجد کبود ایروان، ساخت این ماکت به دست یکی از هنرمندان ارمنی و اهدای آن به مؤسسۀ اطلا عات را نشانۀ حس عاطفی و روح مشترک الهی ادیان آسمانی دانست و از این کار نمادین قدردانی کرد. کارِن نظریان، سفیر جمهوری ارمنستان در تهران، نیز در این مراسم خاطر نشان کرد: ((امروز ما در اینجا شاهد پرده برداری از ماکت مسجد کبود (آبی) ارمنستان هستیم که حاصل همکاری و مشترکات میان دو کشور است. باید بگویم ما در منطقه ای قرار داریم که ساخت آثار و بناهای تاریخی یکی از اهداف مهم حکومت ها به حساب می آمده. کلیساهای ارمنیان در ایران شاهد خوبی برای این ادعاست. در کمال خرسندی این مطلب را ذکر می کنم که این گونه آثار باستانی به لطف مساعدت دو دولت در دو کشور توانسته است به حیات و بقای خود ادامه دهد. ((به عنوان سفیر ارمنستان در ایران باید بگویم روابط دو کشور از سال 1992م شروع شده و از همان سال های اولیه دولت ارمنستان مجوزهای لازم را برای احیاء و بازسازی مسجدکبود صادر کرد. امروز با کمال خشنودی اعلام می کنم روابط و مناسبات فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و بقیۀ زمینه ها از سطح مناسبی برخوردار است و جوامع ارمنی مقیم ایران نیز در برقراری و توسعۀ روابط نقش اساسی و خوبی داشته اند و شواهد متعددی در این خصوص موجود است. ((امروزه روابط بین دو کشور ایران و ارمنستان می تواند به عنوان الگویی به دیگر کشورهای منطقه معرفی شود زیرا ما دو ملت سازنده و دوستدار یکدیگر هستیم و متأسف ایم از اینکه می بینیم که در دیگر کشورها چگونه آثار باستانی و فرهنگی مورد تخریب و نابودی قرار می گیرد. بیشتر صحبت من متوجۀ آن دسته از آثار باستانی ملت ارمنستان است که در جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه قرار دارند؛ به طور مثال، می توانم به واقعه تأسف باری که چندی پیش در نخجوان رخ داد اشاره کنم که طی آن قبرستان کاملی از سنگ صلیب های ارمنی با قدمت دو هزار ساله اش تخریب شد. این در حالی است که ما می بینیم امروز حتی ماکت یک بنای تاریخی موجود در ارمنستان به ملت ایران معرفی می شود که برای ما خیلی مهم است)). وی همچنین گفت: ((مردم ارمنستان با ملت ایران روابط عمیق و تنگاتنگ دارند و این ناشی از ریشه های دوستی دو ملت در تاریخ است و حضور پر از آرامش جوامع ارمنی در ایران و نیز ایرانیان در ارمنستان و نیز وجود بسیاری از آثار باستانی دو طرف در کشورهای مقابل نشانگر عمق دوستی دو ملت است. در دو کشور آثار باستانی و مذهبی بسیاری وجود دارند که مایل هستیم آنان را حفظ، نگه داری و بازسازی کنیم و در اختیار نسل های بعدی قرار دهیم. ما دوستان مشترکی چون احمد نوری زاده، شاعر و مترجم و لوریس چِکناوُریان، موسیقی دان و رهبر ارکستر، داریم که آثار فرهنگی دو کشور را به طور متقابل برای دو ملت ارائه می کنند. دیگران نیز در این مهم حضور دارند و در کنفرانس هایی که در ارمنستان برگزار می شود آثار و مفاخر ایران را نیز به مردم ارمنستان معرفی می کنند)). آقای نظریان ضمن اظهار خشنودی از فرصت حضور در مجموعۀ روزنامۀ اطلاعات و توجه ویژۀ مدیر مؤسسه به این موضوع آن را نشان بزرگی از توجهات نظام جمهوری اسلامی به تعمیق مشترکات و وجوهات فرهنگی دو ملت دانست و خاطرنشان کرد: ((برپایی این مراسم برای من و هم وطنانم یکی از روزهای به یاد ماندنی و خاطره انگیز است و برای ما مهم است که می توانیم مشترکات تاریخی و فرهنگی دو ملت ایران و ارمنستان را به یکدیگر و دیگران معرفی کنیم)). پیش از بریدن بندهای روکش ماکت مسجد آبی به دست آپرِه یان حجت الاسلام دعایی، سرپرست روزنامۀ اطلاعات و میزبان این مراسم، در سخنانی کوتاه از حسن انتخاب دوستان ارمنی ای که ماکت این بنای ارزشمند تاریخی را به روزنامۀ اطلاعات هدیه کرده اند قدردانی کرد و آن را نشان عمق دوستی و نزدیکی ادیان الهی به یکدیگر دانست. سپس در مراسمی نمادین آقایان کارن نظریان و حجت الاسلام خسروشاهی به ترتیب یک نسخه انجیل مقدس و قرآن مجید را، که در یک سینی تشریفاتی درکنار هم قرارگرفته بود، برداشتند و با ادای احترامی ویژه بوسیدند. سپس ماکت مسجد کبود را، که یک اثر هنری نفیس محسوب می شود، با برداشتن روکش آن و با تشویق و تحسین حاضران رونمایی کردند. طی این برنامه برگزارکنندگان مراسم، بروشوری با زمینۀ آبی رنگ حاوی مطالب و عکس هایی از بنای مسجد آبی کشور ارمنستان را در میان حاضران توزیع کردند. در ادامه، میهمانان با همراهی مسئولان مؤسسۀ اطلاعات از بخش های مختلف ساختمان عظیم مؤسسه مانند بایگانی، موزۀ اطلاعات، آمفی تئاتر، دفاتر خبرگزاری و تحریریه، بخش های لیتوگرافی، فیلم و زینک و چاپخانه و غیره دیداری دو ساعته به عمل آوردند. در بخش پایانی مراسم، ضیافت ناهاری در تالار سنتی مؤسسه تدارک دیده شده بود که پیش از آن، گروه کُر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با رهبری رازمیک اوهانیان پنج قطعه آهنگ به زبان های ارمنی و فارسی، به نشانۀ دوستی و وفاق دو ملت، اجرا کردند. در ادامه به اختصار تاریخچه و ویژگی های مسجد کبود ایروان و نیز متن مصاحبه با سازندۀ ماکت زیبای این اثر تاریخی را آورده ایم. مسجد کبود ایروان مسجد کبود (آبی) بزرگ ترین و تنها مسجد شهر ایروان، پایتخت کشور ارمنستان، است که تا به امروز پا برجا مانده. این مسجد در محوطه ای به مساحت حدود هفت هزار مترمربع به دستور حسینعلی خان، والی وقت شهر ایروان، در 1765م (برابر با 1144 هجری شمسی) به همت معماران ایرانی به شیوۀ معماری صفوی بنا شده است. در حیاط اصلی مسجد، حوض و فواره ای زیبا و در اطراف آن، حجره ها، ساختمان های جنبی و درختان نارون قرمز رنگ جلب نظر می کنند. گنبد مسجد با ارتفاع 35 متر در ضلع جنوبی محوطه قرار دارد و شبستان اصلی آن با 28 حجره از کنارۀ جنوب شرقی تا تیغۀ غربی گسترده شده است. همچنین، در جوار گنبد مناره ای به ارتفاع 24 متر، کتابخانه ای در ضلع شمالی، محلی برای استراحت و نماز شبانه و یک طاق در ضلع جنوبی از بناهای دیگر محوطۀ مسجد می باشند. درگاه و منارۀ مسجد را با کاشیکاری ظریفی تزیین کرده اند. در مجاورت مسجد نیز حمام و مدرسه ای برای استفادۀ عموم به بنای آن اضافه شده است. مسجد کبود از زمان تأسیس تا شروع جنگ جهانی اول در 1914م محل عبادت بوده، اما در زمان حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی ابتدا متروک ماند و سپس به موزۀ شهر ایروان تبدیل شد. طی جنگ جهانی دوم قسمتی از مسجد تبدیل به موزۀ تاریخ و موزۀ طبیعی ارمنستان شد و سرانجام تا 1995م برای نگه داری اموال موزه مورد استفاده قرار گرفت. پس از استقلال جمهوری ارمنستان طی قراردادی که بین کشورهای ایران و ارمنستان در مهرماه 1373 به امضاء رسید اقداماتی در جهت مرمت و نوسازی مسجد تحت نظارت متخصصان ایرانی و ارمنی حوزۀ میراث فرهنگی و با کمک و سرمایه گذاری بنیاد مستضعفان و جانبازان جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت و در حال حاضر در فضای این مسجد مراسم مذهبی برگزار می شود. امروزه مسجد کبود با معماری جذاب خود به بنایی زیبا در گوشه ای از شهر ایروان تبدیل شده و به منزلۀ یک بنای تاریخی تمدن دیرینۀ منطقه را هر چه بیشتر غنی و پربار ساخته است. گفت و گو با ایساهاک آپرِه یان اِلیپس مسیحی: لطفاً خود را معرفی کرده و بفرمایید از چه زمانی روی این طرح کار مطالعاتی و اجرایی انجام داده اید؟ ایساهاک آپرِه یان: من در 1977م در ارمنستان در شهر گیومری (دومین شهر بزرگ جمهوری ارمنستان) متولد شدم. پس از زلزلۀ اسفناکی که در زمستان 1988م در آن شهر به وقوع پیوست به همراه خانواده ام به شهر ایروان رفتیم و در خیابانی در نزدیکی مسجد کبود ساکن شدیم. من از همان دوران کودکی مجذوب این بنای تاریخی و مذهبی بودم و معماری ساختمان آن برایم بسیار جالب بود. شاید به این خاطر نسبت به معماری بناهای ایرانی به خصوص معماری بنای تخت جمشید حساسیت ویژه ای داشتم و دلم می خواست دربارۀ آن مطالعات و مشاهداتی داشته باشم. بعد از طی دورۀ مقدماتی مجسمه سازی در انستیتوی عالی هنر و دانش آموختگی از آکادمی هنرهای زیبای ایروان علی رغم اینکه رشته ام مجسمه سازی (و نه معماری) بود و آشنایی چندانی هم با معماری ایرانی نداشتم با توجه به اینکه ارتباط عمیقی میان این دو رشته وجود دارد مطالعات خود را در زمینۀ ویژگی های معماری مسجد کبود از اواخر سال 2003م آغاز کردم و با تلاش فراوان توانستم شکل اصلی مسجد کبود را به دست آورم. از آنجایی که در طول تاریخ بخش هایی از این بنای تاریخی تخریب شده یا از بین رفته بود تلاش کردم با درک بیشتر از مفاهیم و اصول معماری ایرانی آن را در ذهن خود شکل و سامان دهم و بازسازی کنم. برایم جالب است زمانی که معماران و کارشناسان ایرانی برای بازسازی این بنا به ایروان آمدند و من تصورات ذهنی و درک خود را از بخش های تخریب شده، در قالب ماکت و طراحی های دیگر به آنها ارائه کردم، بسیار مورد توجه و تأیید آنها قرارگرفت و قرار شد در کار مرمت اصلی بنا مورد توجه قرار گیرد. در کل برای ساخت این ماکت با احتساب زمان مطالعات و ساخت چهار تا پنج سال زمان صرف کردم. : چه عناصری در معماری مسجد کبود باعث جذب شما به چنین بنایی شده است؟ ایساهاک آپرِه یان: غنا و تنوع نقش های زینتی بر روی نمای مسجد مرا خیلی به خود مجذوب کرد و دریافتم تعامل و تأثیر دو طرفۀ عمیقی بین فرهنگ های دو ملت وجود دارد. با نگاه به این نقش ها ارتباط و قرابتی میان آن و نقش های روی صلیب سنگ های نخجوان، که متأسفانه همین اواخر به طور کامل تخریب شدند، حس کردم و این خیلی برایم جذاب بود. : چرا بخش هایی از این بنای تاریخی تخریب شده است؟ ایساهاک آپرِه یان: من از همان دوران بچگی شاهد تخریب تدریجی این مسجد بودم و این از نتایج سیاست های حکومت لائیک و کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که نه تنها این مسجد مشمول آن شد بلکه روی اکثر آثار و عبادتگاه های ارمنیان و مسیحیان تأثیرات مخربی بر جای گذاشت و همۀ عبادتگاه ها، نیمه مخروبه و غیرفعال شدند. از آنجایی که هنر یک زبان بین المللی محسوب می شود و تحت الشعاع تعصبات مذهبی یا قومی نیست همیشه آرزو داشتم حتی فقط از دیدگاه هنری این مسجد را در حالت بازسازی شدۀ کامل تماشا کنم. : چه عناصری در ساخت ماکت این مسجد به کار رفته؟ ایساهاک آپرِه یان: این ماکت را از سنگ و چوب ساخته و سعی کرده ام با نسبت خاصی تمام مقیاس ها را رعایت کنم. حتی آجرهای این ماکت را در این مقیاس کوچک تک به تک آماده کرده و روی هم سوار کرده ام. درکل، بیش از دو هزار قطعه در ساخت این ماکت به کار رفته است. : و سخن آخر؟ ایساهاک آپرِه یان: پیام من به تمام هنرمندان این است که همۀ توان و تلاش خود را در حفظ و نگه داری میراث باقی مانده از گذشتگان به کار گیرند چرا که این آثار متعلق به تمام انسان هاست و حفظ آنها موجب صمیمیت و نزدیک تر شدن ملت ها می شود. مطمئن هستم دیدار من از ویرانه های باقیمانده از تخت جمشید در چند روز آینده، مرا بی اختیار به یاد حکاکی های ویرانه های عبادتگاه های قبل از مسیحیت ارمنیان در پهنۀ کوه نمرود (در ارمنستان غربی یا ترکیۀ امروزی)، که در وضعیت بسیار بدی قرار دارد، خواهد انداخت. اگرچه امکان دیدار من از آن عبادتگاه ها فراهم نیست فکر می کنم با دیدن آثار تخت جمشید و دیگر بناهای تاریخی و آثار باستانی ایران بتوانم بیشتر به ریشه های ارمنی- آریایی خود پی برده و مشترکات تاریخی دو قوم ایرانی و ارمنی را دریابم. ضمن تشکر از آقای واهیک شاهینیان، حامی مالی این طرح، و حجت الاسلام دعایی، سرپرست مؤسسۀ اطلاعات که مساعدت لازم را در انتقال این ماکت به این محل کرده اند لازم می دانم از جمهوری اسلامی ایران به خاطر توجه خاصی که به بازسازی و مرمت آثار تاریخی ارمنیان دارد تشکر کنم. همین رفتار محبت آمیز آنها نسبت به عبادتگاه های ما این انگیزه را در من ایجاد کرد که من هم قدمی، هرچند کوچک، در راه بازسازی و احیای یک اثر تاریخی ایرانی بردارم. پی نوشت ها: 1- استاد دانشگاه تربیت مدرس و رهبر گروه کُر. 2- Apreyan Isahac |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 44
|
