کارن یِپِه برای ارمنیان ساکن سوریه، لبنان و بویژه ارمنیان شهر حلب نامی آشناست. برای بسیاری این نام یادآور دبیرستان ملی «کارن یپۀ» حلب است، اما آگاهان می‌دانند که این مدرسه با بیش از پنجاه سال سابقۀ درخشان، اهدایی خانم کارن یپۀ دانمارکی است، زنی که از سنین جوانی، ابتدا در شهر اورفه و سپس در حلب، زندگی خود را وقف ارمنیان کرد.

کارن یپه

او مادر کودکان بی سرپرست ارمنی، نمایندۀ جامعۀ ملل، نجات دهندۀ دو هزار کودک یتیم از دست ترکان و کردان، غمخوار زنان بیوه و خلاصه یار و یاور ارمنیان بود.

کارن یپه در یکم ژوئن سال 1876 در شهر لیونبِرگ دانمارک دیده به جهان گشود. او که یکی از چهار فرزند خانواده ای پروتستان بود، دوران کودکی و نوجوانی خود را ابتدا در زادگاهش و سپس در کپنهاگ سپری کرد. در دورۀ دانشجویی، اخبار کشتار ارمنیان ترکیه در سال های 1895- 1896 شدیداً بر او اثر گذاشت و به رغم میل والدینش عهد کرد که زندگی خود را وقف خدمت به ستمدیدگان ارمنی کند. در راه تحقق این آرمان انساندوستانه، ثروتمندی از اهالی دانمارک با تخصیص سالانه بیست سکۀ طلای عثمانی، کارن یپه را مورد حمایت مالی قرار داد. این حمایت تا پایان عمر کارن یپه ادامه یافت.

کارن یپه در سوم نوامبر 1903 به اورفه رسید و فعالیت خود را در مؤسسۀ یوهانس لپسیوس[2]آغاز کرد. او در زمینۀ تأمین سرپناه برای سیصد کودک یتیم تلاش و مساعدت نمود، زبان ارمنی و همچنین لهجۀ محلی ارمنیان اورفه را آموخت و بدین ترتیب توانست به طور مستقیم و بدون واسطه با یتیمان و بیوه زنان ارتباط برقرار کند. کارن یپه تا سال 1915، ایثارگرانه به ارمنیان اورفه خدمت کرد. در این زمان او بتدریج شاهد کوچ اجباری اهالی زیتون شد. سپس کاروان‌های ارمنیان رانده شده از کارین (ارزروم)، سباستیا (سیواس)، دیار بکر و سِوِرِک به اورفه رسیدند. او دیگر از ادامۀ فعالیت ناتوان شد، حتی اعمال فشار و خشونت نسبت به خود او نیز شدت یافته بود.

دراین زمان کارن یپه از بیماری عصبی رنج می برد و ناگزیر در سال 1917 به دانمارک مراجعت کرد، ولی نتوانست مدت مدیدی در کشور خود بماند. وی در سال 1920 با برنامه‌های جدید به آغوش مردم محبوبش بازگشت. در آغاز، به تکمیل یک کارگاه صنایع دستی که از سوی کوریانا لاتِک آمریکایی پیشنهاد شده بود، همت گماشت و از این طریق صدها خانواده راهی برای امرار معاش یافتند.

کارن یپه در زمینۀ آزاد سازی بازماندگان کشتار ارمنیان نقش عمده ای ایفا کرده است. او با بهره‌گیری از امکانات خود به عنوان نمایندۀ رسمی جامعۀ ملل، برای جمع آوری بازماندگان، در نواحی مرزی سوریه پایگاه هایی دایر کرد و کارگزارانی به کار گماشت و تا سال1928 سبب آزادی حدود دو هزار تن از زنان و خردسالان ارمنی گردید. برخی از نجات یافتگان به روستاهای اطراف «رَقّه» (تلسمین، تینا، گورپِتر­ز) انتقال یافتند. او همچنین به یاری ارمنیانی شتافت که در اردوگاه های سلیمانیه و حمیدیۀ شهر حلب به سر می‌بردند. در زمین وسیعی، در محلۀ «میدان» به ساختن خانه‌های موقت مبادرت ورزید. او زنی پر تلاش بود و به هر وسیلۀ ممکن، به یاری بی‌سرپرستان می‌شتافت. برای تأمین غذای گرم سیصد خانوار، آشپزخانه‌ای دایر کرد و برای حمایت از دختران بی‌سرپرستی که مورد تجاوز و تعدی قرار می‌گرفتند، مراکز مددکاری تأسیس کرد.

در سال‌های1922- 1928، برای ارمنیان ساکن روستاهای جَرَب­لُس، تل ابیض، رئاس- العین و رَقّه روحانیانی گسیل داشت و معاش آنان را نیز تأمین کرد. در بسیاری از روستاها درمانگاه‌هایی گشود، پزشکانی به کار گرفت و به توزیع دارو در میان بیماران پرداخت.

در سال1928، بیست و پنج سال از فعالیت‌های کارن یپه در میان ارمنیان می گذشت. به همین مناسبت، اسقف آرتاواز­د، پیشوای ارمنیان حلب، مراسم بزرگداشتی به افتخار این زن بیگانۀ ایثارگر ترتیب داد. در این مراسم کارن یپه، از اینکه او را بیگانه خوانده بودند آزرده خاطر شد و گفت: «من خود ارمنی هستم و به ملتم عشق می ورزم و آنچه تاکنون کرده ام و می کنم از همین عشق سرچشمه می گیرد…».

کارن یپه در سال‌های آخر عمر، اغلب بیمار و ناتوان بود، ولی دست از تلاش بر نمی‌داشت و از بستر بیماری به ادارۀ کارها می پرداخت. او در سال 1935 در شصت سالگی دیده از جهان فرو بست و طبق وصیتنامه‌اش، با آیین کلیسای ارمنی در قبرستان شیخ مقصود ارمنیان در حلب، به خاک سپرده شد.

پس از مرگ کارن یپه، زمین وسیع محلۀ «میدان» که به جامعۀ ارمنیان اهدا شده بود، به احداث دبیرستان اختصاص یافت. در سال 1947 اسقف زاره، پیشوای وقت ارمنیان حلب، دبیرستان نوساز را که بر سردر آن نام کارن یپه، این زن بی همتا می‌درخشید، افتتاح کرد.

اخیراً داستان زندگی کارن یپه، به همت مؤسسۀ «آرمن فیلم» ارمنستان، در فیلمی 55 دقیقه‌ای، اثر گئورگ هایراپتیان، وِرِژ پتروسیان و خاچاتور آواکیان به تصویر در آمده است. تهیه فیلم برعهدۀ «رادیو دانمارک» و «مرکز رسانه‌های گروهی دانمارک» بوده و نام آن «کارن یپه، مادر ارمنیان[3]» است. در فیلم شاهد بیاناتی از روحانیان و زندگینامه نگاران دانمارکی، سورن گاتارویان اسقف اعظم حلب و جاثلیق گارِگین اول رهبر دینی ارمنیان جهان هستیم. فیلم حاوی صحنه‌های مستند بسیار جالبی از زندگی کودکان یتیم ارمنی در پرورشگاه‌ها، تصاویری از کارگاه نجاری، کارگاه صنایع دستی و مرکز ویژۀ زنان بیوه در حلب، دبیرستان کارن یپه، صحنه هایی از زندگی ارمنیان بازمانده از قتل عام و مراسم با شکوه خاکسپاری کارن یپه است.

پی‌نوشت‌ها:

1- Karen Yeppe

2- دکتر یوهانس لپسیوس Johannes Lepsius کشیش پروتستان آلمانی از فعالان مبارزه علیه کشتارهای جمعی ارمنیان در حکومت عثمانی بود. وی برای کمک رسانی به بازماندگان قتل‌عام‌ها از هیچ کوششی فروگذار نکرد.

3- Karen Yeppe, Mother for Armenians.