نویسنده: آرپی مانوکیان

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 58

بهار 1375 خورشیدی سرآغاز حیات فصلنامۀ پیمان بود، سرآغازی که اهداف و آرمان های فراوانی را در جهت تعالی فرهنگ و اندیشه با خود به همراه داشت و رسالتی سنگین ولی با ارزش را بنیان می نهاد که عناوین اصلی آن ارائه و شناساندن نمادهای مشترک در عرصۀ فرهنگ ارمنی و ایرانی بود.

حضور مرحوم دکتر لئون داویدیان در سمت صاحب امتیاز و مدیر مسئول پیمان، در بدو تأسیس نشریه ای نوپا، شروعی برای حرکت قلم های فرهیختگان در سطر دیگری از صفحات تاریخ مطبوعات ارمنیان بود.

روحیۀ پشتکار،کوشش و اهتمام جمعی از اندیشمندان، پژوهشگران و چهره های شاخص فرهنگی ارمنی سبب شد تا بسیاری از دشواری های موجود در بدو تأسیس فصلنامه مانع از ادامۀ حرکت نشود و در اندک زمانی نخستین شمارۀ پیمان انتشار یافت. این شماره دربرگیرندۀ مقالاتی در ارتباط با معرفی منابع و آثار مورخان ارمنی دربارۀ تاریخ و تمدن ایران بود و پژوهش های علمی ارزشمندی را در جهت معرفی زمینه های مشترک فرهنگی دو قوم ارمنی و ایرانی و همبستگی تاریخی آنان را شامل می شد.

پیمان سعی داشت تا از این طریق کمک های ارزنده ای در امر تاریخ نگاری و تحقیقات خاورشناسی داشته باشد. سکونت دیرینۀ ارمنیان در کهن سرزمین با عظمت ایران منجر به قرن ها هم زیستی و سبب ایجاد ارتباطاتی عمیق با فرهنگ ایرانی شده بود که متأثر از صیانت مشترک نمادهای تمدنی و فرهنگی این مرزوبوم بود و مسلماً شناساندن این دسته از اشتراکات فرهنگی عرصه ای را برای پژوهش و ارائه می طلبید. از این رو، فصلنامۀ پیمان می توانست به جایگاهی مناسب برای پروراندن و انتقال این اندیشۀ فرهنگی گران مایه بدل شود.

تأکید فصلنامۀ پیمان بر نیاز به همکاری اهالی قلم و صاحب نظران سبب شد تا انتشار نخستین شمارۀ آن با استقبال فرهنگ دوستان و اندیشمندان بسیاری رو به رو شود و جذب وهمکاری طیف وسیعی از مؤلفان و پژوهشگران فارسی زبان را در پی داشته باشد.

در طی نخستین سال انتشار، پیمان با پشت سر گذاردن مسائل و دشواری ها همچنان ثابت قدم در مسیر خود ایستاده بود و در برابر سختی ها پر توان ظاهر می شد و شمارۀ 5 و 6 زمانی انتشار یافت که تاریخ مطبوعات ارمنیان ایران زمانی 104 ساله را طی کرده بود. اکنون فهرست عناوین پیمان نظم بیشتری داشت و بخشی نیز برای معرفی نامداران فرهنگ ارمنی اختصاص یافته بود که به غنای علمی فصلنامه می افزود. نگاهی به عناوین تاریخی و ارائۀ مقالاتی درزمینۀ تاریخ ایران از سوی محققان و خاورشناسان ارمنی از دیگر موارد قابل توجه در شماره های منتشر شدۀ آن زمان بود.

پس از چندی و از شمارۀ 7 و 8 جایگاهی ویژه به منظور معرفی و تقدیر از پژوهشگران فارسی زبانی، که به نوعی در امر فرهنگ و تاریخ ارمنی تأثیر گذار بوده اند، در نظر گرفته شد. علاوه بر آن، معرفی فرهنگ و هویت ارمنیان، که نیاز علمی آن زمان بیان شده بود، از دیگر موضوعاتی بود که در بخش هایی از سرمقالۀ شمارۀ مذکور به آن اشاره شده بود. همچنین سیر کتابت از نخستین سال های ابداع الفبای ارمنی مورد بررسی قرار گرفت تا از این طریق دیدگاهی قابل درک دربارۀ آثار و منابع ارمنی در اختیار خوانندگان قرار گیرد. مسلماً بیان این مطلب می توانست تأثیرات مثبتی در شیوه و جهت نگارش مقالات آتی داشته باشد.

پیمان، در بهار 1379 خورشیدی، با افزودن اخبار برخی از حوادث و رویدادهای جامعۀ ارمنیان آن زمان به نوعی بخشی را نیز به رویدادهای معاصر اختصاص داد. درگذشت گارگین اول، پیشوای دینی ارمنیان جهان و نیز آرتاک مانوکیان، اسقف اعظم ارمنیان حوزۀ تهران، از جمله مسائلی بود که اگرچه در ردیف فهرست عنوان سرمقاله قرار گرفت اما گامی بود در جهت ارائۀ بخشی مجزا که برخی از اخبار و رویدادهای مربوط به جامعۀ ارمنیان را در بر می گرفت. معرفی و نقد کتاب نیز از جمله سرفصل های دیگری بود که مورد توجه قرار گرفت وآثار چند مؤلف فارسی زبان در ارتباط با مواریث ادبی و تاریخی بررسی شد.

از بهار 1380 خورشیدی پیمان در آستانۀ تغییر و تحولاتی چشمگیر قرار گرفت که می بایست تأثیری با ارزش در روند مراحل گوناگون چاپ و نشر آن بر جای می گذاشت. درسایۀ این تغییرات، پیمان در حوزۀ فعالیت های مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور قرارگرفت و در پی آن بانو آرمینه آراکلیان، که تجربه ای پربار درفعالیت های فرهنگی و اجتماعی جامعۀ ارمنیان داشت و مدتی نیز به منزلۀ بانی و سردبیر نشریه ای ارمنی زبان با نام آزدارار در شیراز فعالیت کرده بود، در سمت سردبیر در رأس دست اندرکاران نشریۀ پیمان قرار گرفت.

حضور پیمان در حوزۀ فعالیت های فرهنگی مؤسسۀ هور، که هر دو هدفی مشترک را دنبال می کردند، سبب شد که پیوندی عمیق میان کلیات پژوهش های پیمان با ساختار و اقداماتی که این مؤسسه به منظور صیانت از ارزش های فرهنگی به انجام می رساند به وجود آید و از آن پس ارائۀ گزارش هایی دربارۀ برخی از رویدادهای فرهنگی این مؤسسه بخشی مجزا را در فهرست سرفصل های پیمان به خود اختصاص داد.

از این پس پیمان با دقت نظر مسئولان و هیئت تحریریۀ فرهیخته ای که پیرامون خود گرد آورده بود و با تکیه بر زحمات دست اندرکاران فرزانۀ گذشته اش، که پایه های نخستین آن را بنیان نهاده بودند، پلکان ترقی را یکی پس از دیگری پشت سر گذارد و روندی صعودی پیمود.

فعالیت بی دریغ پیمان سبب شد تا در 1381خورشیدی، به دلیل محتوای علمی و نگرش متمایزش در زمینۀ فرهنگی و شناساندن مشترکات پارسیان و ارمنیان، مفتخر به دریافت تقدیرنامه ای از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شود.

به این ترتیب، مضامین مختلفی که طیفی وسیع از گسترۀ تاریخ و جغرافیا را دربرمی گرفت بر سرفصل های آن افزوده شد و صفحات بیشتری به معرفی حیات و گذشتۀ فرهنگی ارمنیان اختصاص یافت.

انتشار شمارۀ سی و ششم پیمان، با عنوان نقش ارمنیان در نهضت مشروطۀ ایران و متعاقب آن شمارۀ چهلم، با عنوان جلفا و جلفا نشینان، آغاز حرکتی نوین در ارائه و معرفی هرچه بهتر میراث های فرهنگی و تمدنی ارمنیان این مرز و بوم بود و از آن پس لزوم توجه به این امر و اختصاص یک شمارۀ کامل به بخشی از چگونگی حضور اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی ارمنیان با درنظر گرفتن نیازهای علمی و در حد بضاعت در رأس فعالیت های پیمان قرار گرفت.

تلاش های علمی و فرهنگی سبب شد که خیلی زود پیمان مورد توجه هرچه بیشتر پژوهشگران، استادان و به معنای گسترده تر اهالی قلم قرار گیرد و از آن پس حضور و فعالیت های آن گاه و بیگاه از سوی برخی از مطبوعات مهم فارسی زبان و تارنماهای علمی معرفی می شود. قرار گرفتن پیمان در ردیف نشریات علمی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، در محل نمایشگاه و فروشگاه، که با همکاری انجمن اسلامی آن دانشکده در 1386خورشیدی صورت پذیرفت، گویای این مطلب است که پیمان جایگاهی خاص در عرصۀ مطالعات و پژوهش های دانشجویان یافته بود.

در 1387خورشیدی، پیمان در نمایشگاه بین المللی رسانه های ارمنیان، در ایروان، شرکت کرد و در همان سال برای نخستین بار غرفه ای در نمایشگاه بین المللی مطبوعات و خبرگزاری ها در ایران به خود اختصاص داد، حرکتی که سال بعد نیز تکرار شد.

در تابستان 1388 خورشیدی، پیمان با عنوان مجلس و ارمنیان بخش هایی از چگونگی حضور ارمنیان را در مجلس و اسناد مربوط به آن را مورد توجه قرار داد که بدون تردید نخستین گامی بود که در جهت بیان بخشی از کلیت تاریخ مجلس برداشته می شد.

این شماره در مراحل پایانی انتشار با خبر ناگوار درگذشت صاحب امتیاز فصلنامه، آقای لئون داویدیان، در طی سانحه ای هوایی مواجه شد که بی تردید برای اهالی آن بسیار تأسف بار بود و از خاطرات اندوه باری است که همواره در بخشی از ذهن پیمان باقی خواهد ماند.

اما کسب سیمرغ دیگری از جنس بلور توسط کارگردان ارمنی، واروژ کریم مسیحی، علاوه بر اینکه اسباب شادی دست اندرکاران پیمان را فراهم آورد باعث شکل گیری تفکری دیگر در مسیر انتشار پیمان شد و پاییز 1388 خورشیدی با انتشار شمارۀ 49 پیمان در قالب و چهار چوب های تخصصی هنر هفتم، که با همیاری جمعی ازچهره های شاخص این عرصه صورت پذیرفت، نگاهی نوین را در معرفی مشاهیر هنری هم روزگار این سرزمین ارائه کرد.

سال 1388خورشیدی نقطۀ عطف دیگری در فعالیت های پیمان در جهت روز آمد کردن نشریه به منظور آسان تر ساختن مطالعۀ خوانندگان علاقه مند به مقالات پیمان بود و تارنمای فصلنامه صفحه ای دیگر بر تلاش های فرهنگی این نشریه گشود.

از شمارۀ 52 مهندس وارطان وارتانیان به عنوان صاحب امتیاز و مدیر مسئول به جرگۀ اهالی پیمان پیوست. ایشان علاوه بر اینکه به منزلۀ نمایندۀ مسیحیان ارمنی تهران و شمال در طی چهار دوره در مجلس شورای اسلامی حضور داشتند پس از پایان دورۀ نمایندگی نیز همچنان به خدمات خود در جامعۀ ارمنیان ادامه می دادند و عضو مجمع نمایندگان شورای خلیفه گری نیز بودند.

زمستان 1389 خورشیدی مصادف با انتشار شمارۀ 54 بود که در اصل ادامۀ مباحث شمارۀ 48 پیمان را در خصوص روند حضور ارمنیان در مجلس شورای اسلامی را پی می گرفت. پیمان در این شماره با بهره گیری از تاریخ شفاهی، که در حوزۀ تاریخ معاصر از جایگاهی خاص برخوردار است، به معرفی نمایندگان ارمنی حاضر در مجلس شورای اسلامی و چگونگی حضور آنها در مجلس و بیان برخی وظایف و فعالیت های آنها پرداخت. همیاری مسئولان مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در این زمینه، مخصوصاً جناب آقای دکتر علی ططری، مدیر بخش اسناد مجلس شورای اسلامی، از مهم ترین عواملی بود که امکان پژوهش و چاپ دو شماره از تاریخ مجلس را میسر ساخت و برگی خوشایند و رضایت بخش بر دفتر خاطرات پیمان افزود.

به این ترتیب، پیمان مسیر فرهنگی خود را صبورانه پیمود و در اواخر 1390 خورشیدی، نوجوانی پانزده ساله شد که اگرچه هنوز در مراحل ابتدایی حیات خود به سر می برد اما تجربه ای پربار در دفتر مشق خود به ثبت رسانده.

شرکت مؤثر در همایش های علمی و پژوهشی، تلاش برای بازتاب آخرین دستاوردهای تحقیقاتی در مقاله های ارائه شده، نگرش علمی و پژوهشی برای درک بهتر ابعاد حوادث و وقایع با بهره گیری از حداکثر منابع و مآخذ موجود، ارائۀ دیدی نو در پژوهش های صورت گرفته، به ویژه، در خصوص مشترکات تاریخی ایرانیان و ارمنیان با استفاده از منابع مورخان ارمنی، که وقایع مهمی از تاریخ ایران را در دوره ها و سده های گوناگون به ثبت رسانده اند، جست و جو عناوین و مطالب بکر و نوین از طریق پژوهش و ارائۀ تجزیه و تحلیلی مدلل و مطلوب از جمله تلاش های علمی و پژوهشی ای است که پیمان در فعالیت های خود آنها را مورد توجه قرار داده و با اندیشه ای عمیق و اراده ای استوار در مسیر آینده گام بر می دارد.

مطالعۀ روند تاریخ مطبوعات ارمنیان ایران حاکی از آن است که روحیۀ ایثار و از خودگذشتگی در آنها جلوه ای خاص به خود گرفته. مسلماً تمامی افراد و چهره هایی که در طی حیات پانزده سالۀ پیمان به گونه ای در بطن یا کنار آن حضور داشته اند از این امر به دور نبوده اند و بخشی از زندگی مادی و معنوی خود را در راه صیانت از ارزش های فرهنگی، با سخاوت و بخشندگی فراوان و بدون هیچ گونه چشم داشتی وقف کرده و از این طریق نام خود را در تاریخ مطبوعات ارمنیان ایران و فرهنگ عظیم این سرزمین جاودانه ساخته اند.