|
پس از یک قرن سکوت، باردیگر آیین مذهبی در کلیسای صلیب مقدس جزیرۀ آختامار برگزار شد، بار دیگر نوای دلنواز سرودهای روحانی در زیر طاق های هزارسالۀ این کلیسا طنین افکند. مقامات ترکیه 19سپتامبر 2010م/28شهریور 1389 را برای برگزاری این مراسم تعیین و آن را به منزلۀ بلندنظری دولت و حمایت از اقلیت ارمنی به دنیا اعلام کردنده بودند. جزیرۀ آختامار، با مساحت 0/7 کیلومتر مربع، در خاک ترکیه، در جنوب خاوری دریاچۀ وان و در فاصلۀ 3 ـ 3/5 کیلومتری ساحل قرار دارد. کلیسای صلیب مقدس در فاصلۀ 915 ـ 921م، به دست حاکمان ارمنی منطقه، در این جزیره بنا و در 1325م مرمت و بازسازی شده است. در این مجتمع کلیسایی از 1113 ـ 1895م، بـه مدت هشت قرن، مرکز مذهبی مستقلی فعالیت می کرد و شماری از کلیساهای محدودۀ جغرافیایی خود را زیر پوشش داشت. در 1915م، با تبعید و کشتار ارمنیان، کلیسای صلیب مقدس نیز به سرنوشت دیگر کلیساهای ارمنستان غربی دچار شد. در مدت 95 سال گذشته بسیاری از کلیساها و دیگر آثار تاریخی و فرهنگی ارمنیان، در مناطقی که از سکنۀ ارمنی تهی شده بودند، از هرگونه مراقبت و مرمتی بی بهره ماندند و با تهاجم جویندگان گنج و آسیب روزگار با خاک یکسان شدند. بسیاری دیگر نیز تبدیل به اصطبل چارپایان شدند یا کاربری های مشابهی یافتند. در این میان، کلیسای صلیب مقدس، نسبت به سایر کلیساها، از اقبال بهتری برخوردار بود و شاید هم به دلیل دوری از مراکز جمعیت و شهرت جهانی اش از تعرض بر کنار ماند. در 29 مارس 2007م / 9 فروردین 1386، دولت ترکیه، در اقدامی بی سابقه، کلیسای صلیب مقدس را طی مراسمی رسمی و با حضور میهمانان خارجی و داخلی، با نام ترکی (( آک دامار)) به منزلۀ موزۀ دولتی بازگشایی کرد. بسیاری از ارمنیان تبدیل شدن کلیسا را به موزه حرمت شکنی نسبت به کلیسا می شمردند اما گروهی نیز معتقد بودند که بهتر است کلیسا موزه شود و از سرنوشت کلیساهایی که تبدیل به اصطبل شده اند به دور ماند. جوامع مختلف ارمنیان جهان از دولت ترکیه درخواست می کردند که از تبدیل کلیسا به موزه منصرف شود و اجازه دهد تا آیین مذهبی در آن برگزار شود. با آنکه کلیسا به طور اساسی مرمت شده بود مقامات ترک به درخواست پیشوای مذهبی ارمنیان ترکیه، مستقر در استانبول، برای نصب صلیب بر فراز گنبد کلیسا توجهی نکردند و برگزاری هرگونه آیین مذهبی را در آن ممنوع اعلام کردند. حتی، در تابستان امسال، مأموران دولتی مانع از خواندن دعای گروهی نوجوانانی شدند که از ارمنستان به زیارت کلیسا رفته بودند. در دعوت نامه های شرکت در بازگشایی موزه نیز اشاره ای به منشأ ارمنی کلیسا نشده بود و آن را به منزلۀ یک اثر معماری آسیای مرکزی معرفی کرده بودند. تنگ نظری و تحریف تاریخی همچنان ادامه داشت. پس از نزدیک به یک قرن، در 19 سپتامبر 2010م در نخستین آیین مذهبی در کلیسای صلیب مقدس آختامار بیش از چند صد تن، که بیشتر ارمنیان استانبول بودند، حضور نداشتند. پیش بینی دولت ترکیه برای گرد آوردن پنج الی شش هزار نفر در این مراسم در عمل با شکست رو به رو شد، در حالی که از ماه ها پیش شهر وان، مهمان خانه ها و حتی خانه های مسکونی آن برای پذیرایی از این “مهمانی”، که از سوی مقامات ترکیه تبلیغ می شد، آماده شده بودند. در محافل ارمنی، مسئلۀ شرکت کردن یا نکردن ارمنیان در این آیین ماه ها موضوع بحث و گفت و گو بود. مقالات بسیاری در نشریات ارمنیان سراسر جهان انتشار یافت که به بررسی اهداف پنهانی دولت ترکیه از این اقدام می پرداختند و آن را یک نمایش می شمردند. برخی عقیده داشتند که حضور در مراسم کلیسای صلیب مقدس به دنیا نشان خواهد داد که کلیسا از آن ارمنیان است و تأکیدی است بر این واقعیت که ترک ها با ریشه کن کردن و راندن ارمنیان از سرزمین هایشان، خانه ها و کلیساهایشان را نیز تصاحب کرده اند. در این میان، مسئلۀ لزوم نصب صلیب برفراز گنبد کلیسا موضوعی بود که همۀ ارمنیان دربارۀ آن اتفاق نظر داشتند. در اوایل 2010م، دولت ترکیه در این زمینه نظر مساعد ابراز کرده بود اما چند هفته پیش از مراسم، مقامات ترکیه اعلام کردند که نصب صلیب از لحاظ فنی امکان پذیر نیست. به طور قطع، اگر نخست وزیر ترکیه اجازۀ نصب صلیب را صادر می کرد، ستایش دنیای غرب را برمی انگیخت اما در همه پرسی تغییر قانون اساسی، در 12 سپتامبر2010/21 شهریور 1389، آرای بسیاری را از دست می داد. اختلاف نظرها با اعلام موضع دولت ترکیه پایان یافت. مرکز دینی ارمنیان، در اجمیادزین ارمنستان، به رغم اعلام قبلی دایر بر اعزام نمایندگانی برای شرکت در مراسم، اعلام انصراف کرد و به دنبال آن بنگاه های جهانگردی برنامه های سفر خود را لغو کردند. دفتر نخست وزیری ترکیه آخرین تلاش ها را برای افزایش شمار شرکت کنندگان به کار بست و دعوت نامه هایی را برای رسانه های خبری ارمنستان، با تقبل هزینه های سفر شامل بلیت هواپیما، اقامت و خوراک، فرستاد. دعوت نامه های مشابهی نیز، با امضای نخست وزیر، برای پنجاه تن از اندیشمندان و تحلیل گران ارمنستان فرستاده شد اما همۀ این تلاش ها به سبب نصب نکردن صلیب بر گنبد کلیسا ناکام ماند. این تحریم توجه رسانه های خبری جهان را جلب کرد، به ویژه آنکه در روز موعود صلیبی که بنــا بود بر فــراز گنبـد قرار گیـرد در پـای دیــوار کلیسا بــر زمیــن گذاشته شده بود. دولت ترکیه وعده داد صلیب را ظرف شش هفته بر روی گنبد استوار سازد. صرف نظر از آنکه به این وعده عمل شود یا نشود، محافـل ارمنی معتقدند که دولت ترکیه باید نه به مدت یک روز و آن هم در زمانی که خود تعیین می کند، در 365 روز سال امکان برگزاری مراسم مذهبی را، در کلیسای صلیب مقدس فراهم سازد. دولت ترکیه باید مکان های مذهبی ارمنیان را به صاحب اصلی اش؛ یعنی، خلیفه گری ارمنیان ترکیه، در استانبول، واگذارد. در واقع، ترکیه، به موجب پیمان لوزان (24 جولای 1923م)، متعهد شده است امکان برگزاری آیین های مذهبی را در سراسر کشور برای پیروان دیگر ادیان و مذاهب فراهم آورد و آثار فرهنگی و تاریخی آنان را مرمت و نگهداری کند. بسیاری بر این عقیده اند که چنانچه پس از یک قرن تخریب میراث ارمنیان در ترکیه دولت این کشور قصد آن دارد تا آثار فرهنگی و تاریخی باقی مانده را مرمت و آنها را تبدیل به موزه کند، بهتر است از این کار دست بردارد و انتظار نداشته باشد تا با بهره گیری از احساسات و تعلقات دینی ارمنیان وجهۀ سیاسی برای خود کسب کند. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 52
|
