کشور عزیز ما، ایران، کشوری وسیع با سیما و منظری متنوع، سرشار از زیبایی های طبیعی و آکنده از تضادهاست. کوه های سرسبز مشرف به دریای خزر در شمال، کویرهای خشک و پیر در مرکز و دریای نیلگون خلیج فارس در جنوب که در وحدت با یکدیگر دنیایی خیره کننده از تنوع طبیعی و پدیده هایی نادر پدید آورده اند که فقط در مقیاس یک قاره قابل تصور است. از اینجاست که دلیل دلبستگی ایرانی ها را به این سرزمین درمی یابیم و چه زیبنده است که افرادی این پدیده ها و زیبایی ها را شناسایی و معرفی و برای حفاظت از آنها، به منزلۀ میراثی ارزشمند، تلاش می کنند. در جامعۀ علمی کشور، همواره بوده اند افرادی که منشأ خدمات بسیار در اشاعۀ ارزش های این سرزمین شده و با تألیف ها، ترجمه ها و کتاب های خود تلاش کرده اند نقش موثری در شکل گیری و ترویج فرهنگ حفاظت از میراث های طبیعی سرزمین خود داشته باشند. از این رو، به منزلۀ یک دانش آموختۀ محیط زیست وظیفۀ خود دانستم به معرفی یکی از این اساتید بپردازم که حق بسیاری بر گردن محیط زیست ایران و دانشجویان این رشته داشته و به عبارتی، تلاش ها و مجاهدت های بی چشمداشت او سهمی عمده را در توسعه و فراگیر شدن این رشته در کشور شامل می شود تا شاید توانسته باشم گوشه ای از زحمات بی دریغ او را جبران و دین خود را به ایشان ادا کنم.

پیش از پرداختن به زندگی و آثار این استاد گران قدر لازم دانستم تا مقالۀ کوتاهی را که سال ها پیش یکی از دانشجویان ایشان در نشریه ای دانشجویی به چاپ رسانده ارائه کنم.

ما اینجـا به او عادت کرده ایـم،به تندی کلامش و مهربانی نگاهش

« در زندگی هر کدام از ما کسانی زیسته اند که حضور پررنگی در تمام لحظه ها و خاطراتمان دارند، پدری که دستانش بوی نان می دهد، مادری که بودنش مهر است و مهربانی معلمی که جورش به از مهر پدر بوده است. ما با این آدم ها زیسته ایم و نامشان برایمان کلمه ای است که هزار خاطره را از ذهن می گذراند و آرزو داریم مجالی پیش آید تا به احترام در مقابلشان سر فرود آوریم و سپاسگزارشان باشیم که بودنشان را عصایی کردند برای آنکه ما بر خیزیم.

هنریک مجنونیان از آن دسته آدم هایی است که موهای سیاهش را برای سربلندی کشوری به بزرگی ایران سپید کرده است، استادی که حالا برای آنکه برگه های امتحانی مان را بخواند چند باری عینکش را از چشم بر می دارد و دور و نزدیک می شود و … . بی گمان نام او با محیط زیست ایران چنان در هم آمیخته است که تفکیک این دو از هم سخت دشوار است. بسیاری از دانش آموختگان محیط زیست کشور یا کتابی از او ورق زده اند یا پای درس او نشسته اند و می دانند چه تلاشی می کند تا دانشجویش تصویری شفاف و بی پرده از محیط زیست کشور ببیند. می دانیم که او در این شش دهه ای که از سر گذرانده ماجراهای بسیاری را تجربه کرده است. نگاهی کوتاه به تألیفات و تجربه هایش او را از هر تعریف و توصیفی بی نیاز می کند. وی بیش از پنجاه عنوان کتاب در سطوح مختلف پژوهشی و تخصصی را به رشته تحریر در آورده و مقالاتش در بسیاری از نشریات کشور به چاپ رسیده است.

دستان ما تهی تر از آن است که چیزی برای سپاسگزاری تقدیم استادی کنیم که بسیار از او آموخته ایم. پس، بر آن شدیم تا در این شماره از نشریۀ ترنم باران مختصری به او به پردازیم و از زبان دانشجویان و همکاران دیروز و امروزش چند کلامی بنویسیم. هنریک مجنونیان تن به مصاحبه نداد. به هزار رشته آویختیم اما سودی نبخشید. آنچه خواندید سپاس ماست در شمارۀ اردیبهشتی ترنم باران از استادی که فرزند اردیبهشت است. ما اینجا به او عادت کرده ایم به تندی کلامش و مهربانی نگاهش».[۱]

هنریک مجنونیان[۲] در ۱۳۳۰ش، در شهرستان ارومیه، به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسۀ فروغی آن شهرستان به پایان رساند، بلافاصله به دانشکدۀ منابع طبیعی دانشگاه تهران راه یافت و در ۱۳۵۶ش، با درجۀ کارشناسی ارشد از این دانشکده فارغ التحصیل شد. مجنونیان از ۱۳۵۴ش به منزلۀ عضو هیئت علمی و استادیار در آموزشکدۀ محیط زیست اشتغال یافت و در کنار تدریس، مدتی طولانی، در سمت کارشناس، در سازمان حفاظت محیط زیست، به فعالیت اجرایی پرداخت. او در انتخاب و توسعۀ شبکۀ مناطق حفاظت شدۀ کشور نقشی مؤثر داشته و بسیاری از راهبردها و ابتکارات حفاظت و مدیریت مناطق حفاظت شده و پارک های ملی کشور، در سه دهۀ گذشته، به دست وی توسعه یافته اند.

مجنونیان در کلیۀ سطوح تحصیلی، از آموزش و تربیت نیروهای اجرایی محیط زیست گرفته تا سطح عالی دانشگاهی، تدریس کرده. بسیاری از دانشجویان وی به مدارج شغلی و تحصیلی بالایی دست یافته اند و در حال حاضر، از کارشناسان یا مدرسان کارآزمودۀ سازمان های اجرایی و مراکز آموزشی کشور به شمار می روند. او همچنین در کنار آموزش رسمی در دانشگاه ها از طریق نشر وسیع اطلاعات نظری و تجربیات عملی خود در میان اقشار گوناگون جامعه، به آموزش غیر رسمی نیز پرداخته است.

محبوبیت وی در میان جامعۀ محیط زیست کشور و به ویژه دانشجویان آسان به دست نیامده. او، آن گونه که خودش همیشه تأکید می کند، مانند هر ایرانی ارمنی مطابق سنت دیرینۀ پیشینیان احترام خود را در بستر اجتماعی نه چندان هموار کشورش یک شبه و رایگان به دست نیاورده بلکه آن را در سایۀ علاقه، کار سخت و صادقانه در طی زمانی بس طولانی، که تا به امروز نیز ادامه دارد، به دست آورده است. هیچ دانش آموخته یا فرد علاقه مند به مسائل محیط زیستی در ایران وجود ندارد که در چند دهۀ گذشته کتاب یا مطلبی از او نخوانده باشد. او در اشاعۀ آگاهی های محیط زیستی در جامعه، به ویژه، در زمینۀ حفاظت از طبیعت نه تنها همواره پیشگام بوده بلکه می توان گفت در این عرصه فردی غیرقابل رقابت محسوب می شود. به همین دلیل، بسیارند صاحب نظرانی که نقش وی را در بیداری محیط زیستی جامعه، در سه دهۀ اخیر، بسیار تعیین کننده می دانند.

تاکنون نزدیک به ۵۸ کتاب در سطوح گوناگون تخصصی ـ ترویجی، به صورت تألیف یا ترجمه، از وی چاپ و منتشر شده. نشر این حجم اطلاعات نه تنها در تاریخ سازمان های اجرایی بلکه در سطح مراکز آموزش عالی نیز کم سابقه است. کتاب های استاد مجنونیان در زمینۀ انتخاب، حفاظت و مدیریت پارک های ملی و مناطق حفاظت شده و پناهگاه های حیات وحش سالیان درازی است که به صورت کتاب های درسی و کمک درسی، در دانشگاه های کشور، تدریس می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. تهیۀ راهبرد حفاظت از تنوع زیستی، در نخستین گزارش ملی ایران به کنفرانس ریو و تهیه و تدوین دستورالعمل های لازم الاجرای طرح ریزی اکوسیستم های خشکی ساحلی و دریایی از دیگر کارهای شناخته شدۀ وی است. هنریک مجنونیان به جز تألیف و تدریس در کارگروه های گوناگون تخصصی محیط زیست نیز فعال بوده است.

وی به صورت رسمی فعالیت خود را، به منزلۀ پژوهشگر و مشاور، در کارگروه های فنی و علمی نظیر کارگروه فنی سازمان محیط زیست در طرح های بهره برداری پایدار، کارگروه توسعۀ شبکۀ مناطق حفاظت شده، کارگروه تعیین ۱۰ درصد حفظ جنگل ها، کارگروه تخصصی بهسازی پارک ملی گلستان، کارگروه صیانت از جنگل های شمال کشور(تدوین سیاست های گردشگری)، کارگروه بررسی طرح های مدیریت مناطق تحت حفاظت و کارگروه ملی انسان و زیست کرۀ یونسکو تا ۱۳۸۵ش ادامه داد و پس از ۳۳ سال فعالیت رسمی، به منزلۀ استاد،کارشناس و مشاور ارشد، در ۱۳۸۶ش، بازنشسته شد. وی در حال حاضر با عضویت در هیئت تحریریۀ نشریات مربوط به محیط زیست، ویراستاری، تألیف و ترجمۀ مقالات و عرضۀ کتاب های محیط زیست به فعالیت های علمی خود ادامه می دهد.

هنریک مجنونیان، در طول فعالیت های علمی خود، بارها مفتخر به دریافت جوایز و تقدیرنامه های گوناگونی شده که در زیر به پاره ای از آنها اشاره می کنیم:

ـ دریافت لوح تقدیر، از طرف سازمان حفاظت محیط زیست کشور، به منزلۀ بدعت گذار طرح های مدیریت مناطق حفاظت شده در عرصۀ خشکی ـ ساحلی ـ دریایی از ۱۳۶۵ ـ ۱۳۹۰ش بر اساس مشارکت تفکر جمعی و همکاری گروهی.

ـ دریافت لوح تقدیر، از طرف سازمان حفاظت محیط زیست کشور، برای کتاب های ترویجی شناسنامۀ مناطق حفاظت شده (مناطق گنو و حرا) در سال های ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷ش.

ـ دریافت لوح تقدیر، از طرف سازمان حفاظت محیط زیست کشور، برای کتاب پارکداری به منزلۀ کتاب برگزیدۀ درسی آموزشکده در ۱۳۷۷ش.

ـ دریافت تقدیرنامه از سوی انجمن ارزیابی محیط زیست ایران برای تلاش های بی نظیر، کم سابقه و مستمر در اشاعۀ دانش محیط زیست در سه دهۀ اخیر در کشور در ۱۳۸۷ش.

ـ نامزد دریافت جایزۀ مهرگان برای کتاب های سه گانۀ جغرافیای جانوری جهان و ایران در ۱۳۸۵ش.

ـ دریافت تقدیرنامه، از سوی انجمن کوهنوردان ایران، و پذیرفته شدن در صفوف انجمن به منزلۀ عضو افتخاری، برای تلاش در راه ترویج ارزش های حفاظت از کوهستان، در ۱۳۸۹ش.

ـ استاد برگزیدۀ سازمان های غیردولتی ایران در دو سال متوالی( ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ش) برای فعالیت های آموزشی ـ ترویجی.

ـ دریافت تقدیرنامه، از شورای پژوهش سازمان محیط زیست، در دومین همایش دستاوردهای پژوهشی در ۱۳۸۳ش.

ـ برندۀ جایزۀ ملی محیط زیست ایران در ۱۳۸۰ش برای ۲۶ سال فعالیت اجرایی، آموزشی، پژوهشی و ترویجی در توسعۀ مفهوم حفاظت از سرزمین، توسعۀ شبکۀ مناطق حفاظت شده، انتقال و نشر وسیع اطلاعات نظری و تجربۀ عملی در سطح دانشگاه ها و سازمان های اجرایی، تربیت کادر حفاظت و متخصصان پارک ها و مناطق در کشور در تمام طول دورۀ پس از انقلاب و تأثیرگذاری عمیق در شکل گیری فرهنگ و ادبیات زیست محیطی کشور در زمینۀ حفاظت از طبیعت و منابع زنده (به نقل از بیانیۀ کارگروه جایزۀ ملی محیط زیست).

ـ برندۀ جایزۀ ملی محیط زیست ایران، برای دومین بار، در ۱۳۸۷ش به خاطر چاپ و نشر کتاب های انتخاب و مدیریت مناطق حفاظت شده ساحلی ـ دریایی و بدعت گذاری طرح های مدیریت در عرصۀ خشکی ـ ساحلی و دریایی در کشور طی ۳۳ سال خدمت رسمی.

ـ معرفی و انتخاب به منزلۀ چهرۀ ماندگار سبز ایران در ۱۳۸۹ش، از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، برای فعالیت های آموزشی ـ ترویجی گسترده در سطح عام و خاص و دریافت لوح تقدیر.

ـ دو بار معرفی و نامزدی برای دریافت جایزۀ سلطان قابوس یونسکو، از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال های ۱۹۹۷ و ۲۰۰۹م برای نشر وسیع اطلاعات زیست محیطی و چاپ ۵۴ کتاب در ۳۳ سال خدمت رسمی.

ـ معرفی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران برای دریافت جایزۀ کنتون میلر به اتحادیۀ جهانی حفاظت در ۲۰۰۸م به خاطر نشر دستورالعمل های این اتحادیه و تطابق آن با مناطق حفاظت شدۀ ایران.

مجنونیان طی سال ها تلاش ۵۸ عنوان کتاب در سطوح گوناگون آموزشی (کتاب‌های درسی و کمک درسی دانشگاه ها )، ترویجی (عمومی)، پژوهشی و تخصصی (کارشناسان) و همچنین دارای بیش از چهل مقالۀ علمی،پژوهشی و ترویجی در نشریات کشور است. مهم ترین کتاب های او عبارت اند از:

۱ـ پارک ملی کویر، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۶۳.

۲ـ پارک ملی تندوره، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۶۳.

۳ـ تالاب هامون، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۶۴.

۴ـ منطقۀ حفاظت شدۀ اشترانکوه، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۶۷.

۵ـ درختان و محیط زیست، سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۶۹.

۶ـ گزارش ملی ایران (ارائه شده در کنفرانس ریو، اجلاس سران کشورها، ۱۳۷۱، چاپ شده به دو زبان فارسی و انگلیسی)، ۱۳۷۱.

۷ـ ذخیره گاه های زیست کره‌، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۲.

۸ـ طرح مدیریت پارک های ملی (پارکداری)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۳ (کتاب درسی تألیفی برگزیده زیست محیطی سال ۱۳۷۷ سازمان محیط زیست با دریافت لوح افتخار).

۹ـ پارک ملی گلستان، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۳.

۱۰ـ مباحثی پیرامون پارک ها، فضای سبز و تفرجگاه ها، سازمان پارک‌های شهرداری، ۱۳۷۴.

۱۱ـ طبیعت را حفظ کنیم (منابع زیستی استان هرمزگان)، ادارۀ کل محیط زیست هرمزگان‌، ۱۳۷۵.

۱۲ـ منطقۀ حفاظت شدۀ گنو (کتاب برگزیده ترویجی ـ زیست‌محیطی سازمان محیط زیست در ۱۳۷۷)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۶.

۱۳ـ منطقۀ حفاظت شدۀ حرا (کتاب برگزیدۀ ترویجی ـ زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط زیست در ۱۳۷۷)، سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۷۷.

۱۴ـ راهنمای آماده سازی پارک های ملی و مناطق حفاظت شده برای توریسم (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۷.

۱۵ـ راهنمای آماده سازی مناطق حفاظت شدۀ کوهستانی(ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۷.

۱۶ـ حفاظت رودخانه ها (ترجمه و تألیف)،‌ سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۸.

۱۷ـ جغرافیای گیاهی ایران (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۷۸.

۱۸ـ راهبردها و معاهدات جهانی حفاظت از طبیعت و منابع زنده (ترجمه)، جلد اول: کنوانسیون رامسر و میراث جهانی، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۸.

۱۹ـ راهبردها و معاهدات حفاظت از طبیعت و منابع زنده (ترجمه و تألیف)، جلد دوم: از کنوانسیون تجارت گونه های در خطر انقراض تا حفظ تنوع زیستی، سازمان محیط زیست، ۱۳۷۸.

۲۰ـ زیستگاه ها و حیات وحش(ترجمه و تألیف)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۸.

۲۱ـ دنیای جانوران برای نوجوانان (ترجمه)،سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۸‌.

۲۲ـ راهنمای روش های طرح ریزی و تهیه طرح مدیریت (ترجمه و تألیف)‌،سازمان حفاظت محیط زیست، ‌۱۳۷۸.

۲۳ـ تالاب ها: طبقه بندی و حفاظت تالاب ها (ترجمه و تألیف)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۸.

۲۴ـ مناطق حفاظت شدۀ شیدور و فارور، سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۷۹.

۲۵ـ پارک ملی گلستان، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۷۹.

۲۶ـ پارک های ملی ـ مناطق حفاظت شده (مبانی و تدابیر حفاظت)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۰.

۲۷ـ پارک‌ها برای زندگی (مسائل پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده برای تصمیم گیران و سازمان های غیردولتی و غیرحرفه ای‌ها) (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۰.

۲۸ـ دستورالعمل لازم الاجرای تهیۀ طرح‌های مدیریت مناطق تحت حفاظت، سازمان برنامه ریزی و مدیریت، ۱۳۸۱.

۲۹ـ مناطق حفاظت شدۀ ساحلی ـ دریایی(ارزش‌ها و کارکردها)(ترجمه و تألیف)، سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۸۳.

۳۰ـ طرح ریزی زیست محیطی پناهگاه حیات وحش لوندویل، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۱ـ کاربرد مفاهیم ذخیره گاه های زیستکره در مناطق ساحلی ـ دریایی (آی.یو.سی.ان) دفتر امور دریایی (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۲ـ پارکداری نوین (فائو) (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۳ـ مناطق حفاظت شده و توسعۀ پایدار(ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۴ـ شالودۀ ژئوبتانیکی ایران (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۵ـ شالودۀ ژئوبتانیکی خاورمیانه (ترجمه)،،سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۳.

۳۶ـ مناطق حفاظت شدۀ ساحلی ـ دریایی، فنون مدیریت(آی.یو.سی.ان) دفتر امور دریایی، (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۳۷ـ راهنمای ایجاد مناطق حفاظت شده ساحلی ـ دریایی (آی.یو.سی.ان) دفتر امور دریایی، (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۳۸ـ راهنمای تهیۀ طرح مدیریت زون ساحلی بلایز/ سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (آی.یو.سی.ان) دفتر امور دریایی (ترجمه)،سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۳۹ـ راهنمای تهیۀ سیستم پلان برای مناطق حفاظت شده (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۰ـ جغرافیای جانوری جهان (ترجمه و تألیف )، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۱ـ جغرافیای جانوری ایران / ماهیان (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۲ـجغرافیای جانـوری ایران / دوزیستـان، خزندگان، پرندگان، پستانداران (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۳ـ استراتژی جهانی حفاظت (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۴ـ دستورالعمـل آی.یو.سی.ان در مـورد پارک‌های ملی ساحلی ـ دریایی (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۴.

۴۵ـ دستورالعمل های بانک جهانـی در مورد ارزیابی پیامدهـای زیست محیطی(پروژه های انرژی و صنعت) (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۷.

۴۶ـ ارزیابی پیامدهای زیست محیطی توسعه؛ دستورالعمل هـای توسعه بخشی (کتـاب مرجع بانک جهانی) (ترجمه و تدوین)، ۱۳۸۷.

۴۷ـ راهنمای طرح ریزی مدیریت مناطق حفاظت شده، ۲۰۰۳، اتحادیه جهانی حفاظت (ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۸.

۴۸ـ مدیریت زیست محیطی کوهستان (یونپ)(ترجمه و تدوین)،سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۷.

۴۹ـ حفاظـت و توسعـۀ پایدار مناطـق کوهستانی(آی.یو.سی.ان) (ترجمه و تدوین)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۷.

۵۰ـ راهنمای طرح ریزی زیست محیطی حوضه های آبخیز(فائو) (ترجمه و تألیف)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۸۷.

۵۱ـ راهنمای انتخاب و تهیه طرح های مدیریت مناطق حفاظت شدۀ ساحلی ـ دریایی (دستورالعمل لازم الاجرا)، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۹۰.

۵۲ـ زیستگاه های آب های جاری، سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۹۱.

۵۳ـ فواید تالاب ها، زعفران، ۱۳۹۱.

۵۴ـ مقدمه ای بر حفاظت و مدیریت تالاب ها، سازمان حفاظت محیط زیست با زعفران، ۱۳۹۱.

۵۵ـ مناطق حفاظت شدۀ ساحلی ـ دریایی ‌(ترجمه)، سازمان حفاظت محیط زیست (در دست چاپ).

۵۶ـ آیندۀ تنوع زیستی در دنیای در حال تغییر، سازمان حفاظت محیط زیست ( در دست چاپ).

۵۷ـ دستورالعمل های حفاظت و مدیریت مناطق حفاظت شده (ویژۀ کارشناسان)، سازمان حفاظت محیط زیست (در دست چاپ).

۵۸ـ گردشگری و بوم گردشگری (مجموعه مقالات)، سازمان حفاظت محیط زیست (در دست چاپ).

پی نوشت ها:

۱ـ برگرفته از ماهنامۀ دانشجویی ترنم باران (دانشکدۀ منابع طبیعی گرگان) (اردیبهشت، ۱۳۸۳).

۲ـ نویسنده، مترجم و استادیار دانشگاه.