نژاد کشی

واژۀ Genocide را رافائل لمکین،[2] حقوقدان لهستانی، براساس آنچه در دهه های نخستین قرن بیستم بر ارمنیان گذشت و فقط با قریب چهل سال تأخیر ابداع و وارد فرهنگ لغت ملت ها کرد.

عثمانی ها این واقعۀ هولناک را در غیاب واژۀ نژادکشی، کشتار، قتل عام، انهدام دسته جمعی، تلفات جانی در طی جنگ جهانی و حتی جا به جایی برای حفظ سلامت جامعه! نامیده بودند. واژۀ Genocide ازترکیب ریشه یونانی genos (نژاد، ریشه) و واژۀ لاتین cidium (کشتن، قطع) به وجود آمده است.

لمکین می نویسد که لغت Genocide، به جز در مورد کشتار جمعی همۀ آحاد یک ملت، الزاماً به معنای انهدام یک ملت نیست. این لغت گویای زندۀ یک برنامۀ از پیش تدوین شده، مرکب از فرایندهای مختلفی است که با تحقق آنها انهدام ارکان وجودی یک گروه ملی با هدف مشخص نابودی آن میسر می شود.

هدف چنین برنامه ای تجزیه انسجام سیاسی و تخریب احساسات ملی یک جامعه، فرهنگ، زبان و دین همراه با نابودی ساختار اقتصاد یک ملت و پایمالی امنیت شخصی، آزادی، سلامت، هویت و حتی زندگی تک تک افراد یک جامعه می تواند باشد.

تعریف کامل و جامع پدیدۀ نژاد کشی، لزوم پیشگیری از آن و جرائم مرتکبان به آن را می توان در مادۀ 2 کنوانسیون 1948م سازمان ملل متحد[3] مشاهده کرد.

هر چهار تعریف اجزا اصلی نژاد کشی، به معنای انهدام کامل و یا بخشی از هویت ملی، اجتماعی، نژادی و دینی یک جامعه از طریق کشتار مردم، آسیب رساندن به جسم و روح افراد جامعه، جلوگیری از تولید موالید و انتقال اجباری کودکان خردسال گروهی از مردم به گروهی دیگر، در مورد آنچه دولت ترکیه عثمانی بر سر ارمنیان آورده صدق می کند.

شرح حقوقی نژادکشی پس از قبول کنوانسیون از سوی حداقل بیست کشور، در 12 ژانویۀ 1951 جنبه قانونی پیدا کرد و فقط در حدود چهل سال بعد، در 1988، با تصویب قانون از سوی ایالات متحدۀ امریکا (ششمین عضو شورای امنیت) در جرگۀ جرائم قابل پیگیری بین المللی قرار گرفت.

قانون مذکور در ابتدا تنها شامل مواردی از نژادکشی هایی بود که در گذشته اتفاق افتاده بودند. در 28 آوریل 2006، شورای امنیت سازمان ملل، به منظور پیشگیری از وقوع مجدد نژادکشی ها، با تصویب الحاقیه ای، هرگونه اقدام و برنامه ریزی برای نژادکشی را در ردیف جرائم قابل پیگیری قرار داد.

اخبار منتشر شده در روزنامه های انگلیسی زبان وقت جهان

روزنامه های انگلیسی زبانی که در سال های قبل و بعد از 1915 اخبار قتل عام در آنها منتشر شده عبارت اند از:

نیویورک تایمز، هالیفکس هرالد، واشنگتن پست، لس آنجلس تایمز، تورنتو استارز، مونترآل گازت و شیکاگو دیلی تریبون. [4]

در زمانی که اینترنت، تلویزیون وحتی رادیو در اختیار نبود، روزنامه ها تنها وسیلۀ انتشار و پخش اخبار به شمار می آمدند. خبرها دیر می رسیدند ولی هر چند دیر در صفحات روزنامه های کثیرالأنتشار جای می گرفتند.

در دورۀ حکومت سلطان حمید، در پایان قرن نوزدهم و سال های قبل از آغاز جنگ جهانی اول، زمانی که قدرت های اروپا و ایالات متحدۀ امریکا هنوز روابط دوستانه ای با حکومت عثمانی داشتند اخبار امپراتوری عثمانی از زبان جهانگردان، کنسولگری ها و سفارت خانه ها به روزنامه های غرب می رسید.

هم زمان با آغاز جنگ جهانی، در 1914م، سفارت خانه های دول متفق از جمله بریتانیا، کشورهای مشترک المنافع، ایتالیا، ژاپن و فرانسه یکی پس از دیگری تعطیل شدند و اغلب اتباع خارجی خاک امپراتوری را ترک کردند. سفارت امریکا در سه سال اول جنگ و پیش از ورود این کشور به صحنۀ جنگ همه گیر جهانی ناظر اتفاقات داخلی امپراتوری عثمانی بود اما پس از قطع کامل روابط دیپلماتیک با دول متفق، بار خبررسانی بر دوش مسافرها، معلم ها، پزشک ها و ندرتاً، مأموران سیاسی خارجی افتاد؛ یعنی، برعهدۀ افرادی که در سرزمین های دور آناتولی شرقی[5] از نزدیک شاهد بروز سرشت واقعی و جنایات ترکان عثمانی بودند.

در حالی که معدود پناهندگان به دول خارجی، کسانی که به طور معجزه آسا از تیغ جلادان عثمانی جان به در برده بودند، خبرنگاران و افراد غیر نظامی حاضر در جبهه ها گزارش های پراکنده ای را به جهانیان می رساندند، اخبار موثق از جنایات رسمی دولت مرکزی از زبان مبلغان مذهبی و از طریق دفاتر سیاسی دولت های غربی و روسیه به روزنامه های کانادایی، امریکایی، انگلیسی و حتی آلمانی می رسید. نمونه هایی از مهم ترین تیترهای خبری منتشر شده در روزنامه های وقت جهان، در رابطه با نژادکشی ارمنیان به شرح زیر است:

هرالد شیکاگو تریبون ـ 22 فوریه 1896

انتشار اخبار کشتار ارمنیان و طرح نابودی “مسیحیان نفرت انگیز” توسط عمال سلطان.

هالیفکس هرالد ـ 27 می 1897

درج خبر اعتراض مستر کیوری،[6] سفیر بریتانیا(1896 ـ 1903م)، نسبت به اعدام صدها ارمنی.

نیویورک تایمز ـ 30 اوت1901

انتشار خبر تأیید روش مدون سلطان عثمانی در خصوص نابودی ارمنیان از سوی علی نوری بیک، کنسول پیشین ترکیه در روتردام هلند، با رجوع به مقاله ای به قلم وی. نوری بیک معتقد است که حجم کشتار مستقیماً به میزان انعکاس خبر کشتار در اروپا و میزان فشار دولت ها بر سلطان بستگی دارد.

هرالد شیکاگو تریبون ـ 24 مه 1904

اشاره به تلگرامی از باکو که از انهدام 43 دهکده و کشتار همۀ ساکنان به دست دوازده هزار سرباز ارتش و جمع ده هزار تن از اوباش خبر می دهد.

نیویورک تایمز ـ 28 آوریل 1909

در این شماره مبلغ مذهبی، هربرت آدامز گیبونز،[7] از اعضای مستشاران وزارت امور خارجه امریکا، فضای ایالت آدانا[8] را با جهنم مقایسه می کند. او می نویسد که اجساد ارمنیان چنان در بازارچۀ شهر و معابر انباشته شده اند که روز جمعه، هنگامی که از خانه بیرون رفته بودم، می بایست مسیر قدم هایم را طوری انتخاب می کردم که پا بر اجساد مرده ها نگذارم.

تایمز لندن ـ 13ژانویه 1915

اشاره به خبری از تفلیس مبنی بر هجوم ترکان عثمانی به خطۀ آذربایجان و مهاجرت تمام ساکنان وحشت زدۀ ارمنی تبریز به قفقاز جنوبی.

نیویورک تایمز ـ 29 آوریل 1915

دکتر وِینمن،[9] سرپرست هیئت پزشکی بیمارستانی در تبریز، در نامه ای که رونوشت آن در روزنامه چاپ شده می نویسد:

(( ده روز پیش از این، گروهی از کردهای سلماس با اجازۀ ارتش ترک حدود هشتصد مرد به جای مانده از جامعۀ ارمنی شهر را در لوای مأموریت دروغین برای تأمین مسکن و غذا به طرف شهرهای خسروی و هفتوان کوچ دادند. خبر شکنجه و کشتار همگی آنها را تنها چند روز بعد دریافت کردم)) .

مونترآل دیلی استار ـ 23 ژوئیۀ 1915

در این شماره، فرانسیس لاول میوری،[10] از خبرگزاری اینترناسیونال ریپورت،[11] خبری را از شهر پتروگراد[12] در روزنامه به چاپ رساند:

(( ترک ها پس از غارت خانۀ مسیحیان شهر بیتلیس[13] و کشتن بسیاری از مردم نه هزار تن از زنان و کودکان ارمنی روستاهای اطراف را در مسیری سی کیلومتری به کنار ساحل رودخانۀ دجله رانده، همه را تیرباران کرده و اجسادشان را به رودخانه ریخته اند)) .

مونترآل دیلی استار ـ 10 اوت 1915

سینیور جیاکومو گورینی،[14]کنسول ایتالیا در بندر ساحلی ترابوزان، طی تلگرامی خصوصی خطاب به روزنامه می نویسد:

 (( هیچ گاه نخواهم توانست روزهای وحشت یک ماه آخر حضورم در ترکیه و قبل از تَرک آن کشور در ژوئیۀ 1915 را فراموش کنم. من شاهد غرق کردن هزاران زن و کودک ارمنی بودم که با کشتی ها به دریای سیاه حمل شده بودند. من بارها شاهد مراسمی بودم که طی آن صدها زن ارمنی در زیر تیغ سربازان ترک به تَرک دین خود وادار می شدند…)) .

نیویورک تایمز ـ 18 اوت 1915

درج خبری از آنئرین ویلیلامز،[15] از وکلای مجلس انگلستان، مبنی بر رانده شدن هزاران نفر از ارمنیان ساکن سیلیسیا[16] به صحرای سوریه. او در گزارش خود از جاده های منتهی به رود فرات و سواحل آن که از اجساد رانده شدگان پوشیده شده اند و گروهی دیگر، که بدون غذا و پوشاک در بیابان های اطراف به مرگ تدریجی محکوم شده اند، می نویسد.

مونترآل دیلی استار ـ 16 سپتامبر 1915

یونایتد پرس از قسطنطنیه سرمقاله درج شده در طنین،[17] روزنامۀ رسمی حزب ترکان جوان،[18] را عیناً گزارش کرده است:

(( ترکیه مادامی که ارمنیان به طور کامل از بین نرفته یا به اسلام نگرویده اند روی امنیت را نخواهد دید)) .

تایمز لندن ـ 22 سپتامبر 1915

سه هزار نفر از یک گروه پنج هزار نفری از ارمنیان که به بلندی های کوه موسی[19] پناهنده شده بودند به وسیلۀ کشتی های جنگی ناوگان فرانسه نجات پیدا کردند و به بندر سعید[20] مصر منتقل شدند.

تایمز لندن ـ 30 سپتامبر 1915

درج خبری مبنی بر دستگیری، تبعید و قتل فجیع وارتگس و ظهراب، نمایندگان مجلس و باسترماجیان، وزیر پیشین کار و کشاورزی.

واشنگتن پست ـ 4 اکتبر 1915

درج خبری مبنی بر اینکه کمیتۀ بی طرف امریکاییان مأمور بررسی اوضاع ارمنیان در حین جنگ، متشکل ازچارلز کرین،[21] ساموئل دیوتن،[22] کلیولند داج،[23] آرتور جیمز،[24] ویلیام اسلون[25] و دیگران گزارشی دقیق به دولت مطبوعه تقدیم می کند:

(( تا کنون هشتصد هزار نفر از ارمنیان از موطن و خانه های خود به اعماق بیابان های جنوب رانده شده و در معرض نابودی قرار گرفته اند. کودکان و زنان باردار پای پیاده و زیر ضربات شلاق در مسیرهای مختلف به حرکت وادار می شوند. مادرها از فرط نا امیدی اطفال نیمه جان خود را در کنار جاده ها رها می کنند… همه جا اجساد خونین زن ها و دخترها را می توان شمرد. در دره ها به اجساد باد کردۀ پیرمردها و کودکان می رسی که از فرط گرسنگی به علف های هرز بیابان پناه آورده بوده اند)) .

تورنتو دیلی استار ـ 9 اکتبر 1915

دکتر آ. ابوت،[26] از دانشگاه تورنتو، نامه ای از مبلغ مذهبی کانادایی، کشیش آ. ایشو،[27] را که شاهد جنایات یگان نظامی متشکل از پنج هزار ارتشی ارتش رسمی ترکیه بوده منتشر می کند. او از منظرۀ دلخراشی خبر می دهد که در آن سربازان ترک به پدر و مادری حق انتخاب بین تَرک دین یا خوردن گوشت بدن کودکشان را داده بودند.

شیکاگو دیلی تریبون ـ 13 اکتبر 1915

درج خبری از سوی هنری مورگنتاوو،[28] سفیر کبیر امریکا در ترکیه، مبنی بر از سرگیری قتل عام.

ساندی تایمز لندن ـ 14 نوامبر 1915

(( در سواحل بسفر دخترکان و کودکان مسیحی را به چند شیلینگ می فروشند)) .

ساندی تایمز لندن ـ 14 مه 1916

(( کودکان ارمنی ترابوزان نیز در معرض شکنجه و نابودی قرار گرفته اند. ترکان مسلح از سر اطفال برای تمرین تیر اندازی استفاده می کنند)) .

هالیفکس هرالد ـ 2 اکتبر، 1917

جرج وایت،[29] رئیس دانشگاه آناتولیا، که به تازگی به کانادا برگشته است، می نویسد که کلیۀ دانشجویان ارمنی دانشگاه آناتولیا شهر مرسوان[30] به همراه 1200تن از مردم شهر تیرباران شده اند و اجسادشان در خندق های از پیش آماده شده دفن شده  است.روستاییان ترک در مقابل کشتار اجازه برداشتن لباس مردگان را دریافت کرده اند.

کریستشن ساینس مونیتور ـ 5 نوامبر، 1917

دابلیو مک کالم،[31] رئیس امریکایی دفاع از حقوق مسیحیان در ترکیه، در گزارشی از قتل عام ارمنیان در شهرهای سیواس[32] و ترابوزان[33] خبر می دهد:

(( فقط پنج هزار نفر از ارمنیان شهر سیواس به مقصد تبعید خود رسیده اند. 295,000 نفر کشته شده اند. ترک ها و کردها زنان و دختران را از میان آنان انتخاب و به حرم خصوصی خود برده یا به قیمت های ناچیز فروخته اند)) .

مک کالم از زبان کنسول های ایتالیا و امریکا در ترابوزان خبر انتقال کودکان و زنان به دریای سیاه و غرق شدن بی رحمانۀ همگی آنان را منعکس می کند.

نیویورک تایمز ـ 4 مارس 1918

کارمند دانمارکی تلگرافخانه از قتل عام ارمنیان در نواحی تخلیه شده از نیروهای روسیه می نویسد:

(( ارتش روسیه به دنبال انقلاب روسیه مناطق تحت اشغال را ترک می کند)) .

تایمز لندن ـ 25 مه 1918

با پیروزی متفقین و آزادسازی حجاز از سلطۀ امپراتوری عثمانی کلیۀ ارمنیانی که جان سالم به در برده و به تبعیدگاه خود رسیده بودند تحت فرمان ملک فیصل، امیر حجاز، آزاد شدند.

تورنتو دیلی استار ـ 29 ژانویه 1919

جنگ جهانی اول به پایان رسیده است اما با استفاده از نابسامانی حاکم در منطقه، واحدهای ارتش ترک به گروه های متفرق تاتار پیوسته و اقدام به قتل بیست هزار تن از ارمنیان ساکن باکو و روستاهای ارمنی نشین اطراف کرده اند.

واشنگتن پست ـ 30 ژوئیۀ 1919

روزنامۀ آلمانی تاگه بلات[34] برلین بر اساس اسناد وزارت امور خارجه آلمان از قتل عام و تبعید 1,850,000شهروند ارمنی ترکیه پرده بر می دارد.

شیکاگو دیلی تریبون ـ 17 فوریه 1920

درج گزارش کوتاهی از کشتار جدید ارمنیان در سیلیسیا به دست سربازان حکومت مصطفی کمال پاشا (آتاتورک).

نیویورک تایمز ـ 12 ژوئن 1920

(( ارمنیان غیر مسلح زیر تیغ قصابان ترک)) عنوان خبری این روزنامه است. در زیر می خوانیم که:

(( ترک ها تشویق به کشتار می کنند و می گویند بگذار دول پیروز در جنگ رأی به ایجاد کشور مستقل ارمنستان دهند. ما آن را تبدیل به بیابان خواهیم کرد)) .

هالیفکس هرالد ـ 16 سپتامبر 1922

تقریباً چهار سال از پایان جنگ جهانی می گذرد ولی اسمیرنا[35] هنوز در آتش می سوزد.ارتش مصطفی کمال پاشا با انهدام کامل شهر،شصت هزار تن از ارمنیان و یونانی های شهر را بی خانمان کرده است. هدف نابودی کامل مسیحیان آناتولی[36] و خلاصی ترکیه از مسئلۀ اقلیت هاست.

هالیفکس هرالد ـ 18 سپتامبر 1922

لرد کیورزن،[37] رئیس گروه انگلستان در کنفرانس دول پیروز در لوزان فرانسه، در جواب عظمت پاشا که ادعای رفتار عادلانه با ارمنیان را داشته است می گوید:

(( چگونه است که از سه میلیون تبعۀ ارمنی فقط 130,000نفر باقی مانده اند؟ آیا همه خودکشی کرده اند؟ آیا آنها با میل خود خانه و دارایی خود را تَرک کرده اند؟ چرا صدها هزار نفر از ارمنیان آواره در کشورهای همسایه پناه گرفته اند؟ ممکن است همۀ آن آوارگان دروغ بگویند؟ آیا شهادت مبلغان مذهبی و هِنری مورگنتاوو، سفیر امریکا در ترکیه، نادرست است؟ آیا گزارش های دیپلمات های فرانسوی، ایتالیایی، روسی و آلمانی همه زاییدۀ تخیلات آنهاست؟)) .

پی نوشت ها:

Katia M. Peltekian. ((The Armenian Genocide In the World Press from 1900 to 1922)) .Groong, [on-line],1ـ Available:http://groong.usc.edu [ 23 April. 2008].

Raphael Lemkin (1900ـ1959) 2ـ حقوق دان لهستانی الاصل.

Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, (CPPCG) Article II .3ـ

New York Times ; The Halifax Herald ; Washington Post; Los Angeles Times; Toronto Stars; Montreal 4ـ Gazette; Chicago daily Tribune.

Eastern Anatolia 5ـ بزرگ ترین منطقۀ شرق ترکیه شامل کوه آرارات و مساحتی بیش از 21 درصد کل کشور.

Sir Philip Henry Currie 6ـ

Rev. Herbert Adams Gibbons – Hartford Connecticut 7ـ

Vilayat of Adana 8ـ ایالت و شهری در آناتولی مرکزی به فاصلۀ سی کیلومتر از دریای مدیترانه.

Dr. W.S. Vaneman 9ـ

Francis Lavelle Murray 10ـ

International News Report from Petrograd 11ـ

Petrograd 12ـ سنت پیترزبورگ قدیم در روسیه

Bitlis 13ـ شهری در مرکز آناتولی

Signor Giacomo Gorrini 14ـ

Aneurin Williams 15ـ

Cilicia 16ـ نواحی ساحلی مدیترانه در جنوب مرکزی ترکیه که مقر آخرین پادشاهی ارمنیان در قرن یازدهم میلادی بوده است.

Le Tanine17ـ ارگان رسمی حزب ترک های جوان.

18ـ بنیان گذاران حزب اتحاد و ترقی در آخرین سال های امپراتوری عثمانی.          

19ـ کوه موسی در ساحل مدیترانه.        

Port Said 20ـ

Charls Crane 21ـ

Samuel T. Dutton 22ـ

Cleveland H. Dodge 23ـ

Arthur C. James 24ـ

William Sloane 25ـ

1. H. Abbott26ـ

Eshoo 27ـ

Henry Morgenthau 28ـ

Rev. George E. White 29ـ

Marsovan 30ـ شهری در کنار دریای سیاه، در مرکز ترکیۀ شمالی.

31ـ W. MacCallum

32ـ Sivas از شهرهای بزرگ ترکیه

33ـ Trabizond از شهرهای بزرگ ترکیه

34ـ Tageblatt

35ـ Smyrna بندری در غرب ترکیه در کنار دریای اژه.

36ـ  بخش عمده ای از آسیای صغیر که از سه سمت به آب های دریای مدیترانه، اژه و سیاه و از شرق به بلندی های ارمنستان منتهی شده است.       

37ـ  (1926 – 1859) Lord George Nathanial Curzon از وکلای مجلس بریتانیا.