|
تاریخ سازمان یافتن و به قدرت رسیدن دولت عثمانی ارتباطی نزدیک با ترکیب قوای نظامی و قدرت یافتن آن دارد. دولت عثمانی همواره متصرفات خود را با ادامۀ جنگ هایی طولانی افزایش می داد. در اوایل تشکیل، حکومت عثمانی فاقد نفرات کافی برای ماشین جنگی خود بود.آنان در سرزمین های اشغالی اقلیت محسوب می شدند و برای تأمین قوای مورد نظر خود و بالا بردن قدرت جنگی و تأمین تعداد سربازان مورد نیاز به این فکر افتادند که از مسیحیان ساکن در متصرفات عثمانی استفاده کنند و برای نیل به این هدف روش هایی مختلف به کار بردند. اولین اقدام آنها مالیات گیری انسانی بود. علاوه بر آن، شروع به جمع آوری مشمول از میان اسیران جنگی خود کردند. این مالیات پنجک نامیده می شد. براساس قانون پنچک در هر خانواده از هر پنج نفر یک نفر می بایست در ارتش خدمت می کرد. حکومت عثمانی، غیر از موارد فوق، هر چند وقت یکبار دست به جمع آوری اجباری نوجوانان و پسران سالم و تنومند می زد. این افراد ابتدا مجبور به تغییر دین و روی آوردن به اسلام شده سپس به بخشی از قشون که عجمی (بی تجربه و بیگانه) نام داشت فرستاده می شدند. آنها در این بخش اطلاعات لازم و کافی را برای تبدیل شدن به جنگاوران ماهر فرامی گرفتند. همچنین، جوانانی که از قدرت رزمی بالایی برخوردار بودند به صفوف ینی چری فرستاده می شدند.
هنگ یا دستۀ سربازان ینی چری در 1361 ـ 1363م تشکیل شد. در زمان حکومت سلطان مراد اول، حکومت عثمانی جوانان مسیحی را وادار به پذیرش دین اسلام می کرد. در این دوران نوجوانان ارمنی بسیاری از خانواده ها و خویشانشان دزدیده شدند و به خدمت دولت عثمانی درآمدند. سربازان ینی چری، که دارای اصلیتی ارمنی بودند، با شجاعت و خصوصیات بارز فردی و استعدادشان در امور رزمی توانستند مقام های نظامی دولتی مهمی کسب کنند. از میان آنها می توان به دریادار حلیل پاشا؛ سلیمان پاشای ارمنی، فرماندۀ نظامی و مأمور دولت؛ و داماد آبراهام پاشا اشاره کرد. با وجود آنکه ورود افراد به اصطلاح کافر به قشون ایمان برخلاف اعتقادات اولیۀ شریعت بود اما حاکمان وقت عثمانی به اقتضای زمان و منافع دولتی در موارد لزوم قوانین دینی را فراموش و مسیحیان را در قسمت های مختلف ارتش؛ برای مثال، به منزلۀ پیاده نظام، قبر کن یا حفار خندق به کار می گرفتند. ارمنیان در نیروی دریایی عثمانی نیز به منزلۀ سربازان حقوق بگیر کار کرده اند. در طی قرن ها گروه های صنعتگر ارمنی در نیروهای زمینی و دریایی ارتش عثمانی به خدمت پرداخته و خدمات ارزنده ای انجام داده اند. مخصوصاً، مهارت و کاردانی ارمنیان در کارخانه های اسلحه سازی، زین سازی، خیاطی و صنایع دیگر بسیار ارزشمند بوده و بارها مورد قدردانی قرار گرفته است. در نیروی دریایی عثمانی، استادان درودگری نیز اغلب از میان ارمنیان و یونانی ها انتخاب می شدند. ادارۀ صنعت آهنگری در نیروی دریایی دولت عثمانی بین قرون هفدهم تا نوزدهم میلادی به خانوادۀ دمیرجیباشیان سپرده شده بود. نگهداری و محافظت از مخازن باروت دولت را نیز، در حدود یک قرن، خانوادۀ معروف تاتیان بر عهده داشت. مایحتاج و آذوقۀ سپاه عثمانی را نیز طی سالیان دراز بازرگانان ارمنی تأمین می کردند. از معروف ترین این بازرگانان می توان به هوهانس بیگ خانازاد، آبراهام چلبی آپرویان، حاجی اوهان یاقجیان و خانوادۀ نورادونکیان اشاره کرد. نورادونکیان ها سال های متمادی با لقب سرنانوا (اِکمِکچی باشی) معروف بودند. ارمنیان غیر از ارائۀ خدمات در عرصه های مختلف دولتی مناصب مهمی نیز در ارتش عثمانی بر عهده داشتند و بعضی از آنها، مخصوصاً در نیروی دریایی، به بالاترین درجات نظامی دست پیدا کردند. از مهم ترین و ماهرترین نظامیان ارمنی می توان به استفان پاشا اصلانیان و آنتون یاور پاشا تنکریان اشاره کرد. در 9 نوامبر 1839م، به فرمان سلطان عبدالمجید اول، در کاخ گلحانه (گلخانه) اولین فرمان برای اصلاحات در حکومت عثمانی صادر شد. فرمان یاد شده با نام فرمان حط شریف یا تنظیمات معروف است. طرح های گستردۀ مد نظر تنظیمات و کمبود پزشکان ترک موجب شد که عده ای از پزشکان ارمنی، که در دانشگاه های معتبر اروپایی تحصیل کرده بودند، به استخدام ارتش عثمانی درآیند. در 1838م، در زمان سلطان محمد دوم و به همت پزشک ارمنی دربار، مانوئل شاشیان، دانشکدۀ نظامی پزشکی ترکیه تأسیس شد. از 1841م، افراد غیر مسلمان نیز امکان تحصیل در دانشکدۀ پزشکی نظامی امپراتوری را پیدا کردند. در این دانشکده، تعداد زیادی از پزشکان نظامی ارمنی تدریس می کردند. اتحادیۀ پزشکان امپراتوری نیز به ابتکار این پزشکان تأسیس شد.گروهی از این پزشکان ارمنی به دلیل ارائۀ خدمات باارزش و انسان دوستانه به مقام های مهمی مانند پاشا و بیگ رسیدند. از جملۀ این افراد می توان گابریل پاشا سِوان (1822 ـ 1900م)، اولین پزشک ارمنی در نیروی دریایی عثمانی؛ آنتون پاشا نافیلیان، تیران پاشا پاپازیان؛ آرتین بیگ دوولتیان؛ و تیگران پاشا پاپازیان را نام برد. به غیر از پزشکان نظامی شمار بسیار زیادی داروساز و دامپزشک ارمنی نیز در قسمت های مختلف ارتش خدمت می کردند. پس از صدور فرمان اصلاحی تنظیمات، باب عالی همچنــان با سربازگیــری مسیحیان مخالف بود. باب عالی در عوض خدمت سربازی مالیات های مختلفی مانند اعانۀ عسکریه (کمک به ارتش) و بدل عسکریه (مبلغ معادل به جای خدمت نظام وظیفه) برای مسیحیان وضع کرد. اما در 1847م، زمانی که قشون عثمانی در ایالت های شرقی خود با برخی قبایل خودمختار کُرد وارد جنگ شد، برای مدت کوتاهی ارمنیان را نیز به خدمت سربازی فراخواندند. در 1864م، دانشکدۀ افسری حاربیه تأسیس شد. به فرمان سلطان عبدالعزیز پنج نفر از جوانان ارمنی اجازۀ تحصیل در این دانشکده را کسب کردند که البته نمی توانستند به مقامی بالاتر از ستوان در ارتش عثمانی دست یابند. در 1908م، پس از صدور مجدد فرمان مشروطیت، ارمنیان نیز مانند سایر اقلیت های ساکن ترکیه تقاضای خدمت سربازی با حقوق برابر با ترک ها را در ارتش عثمانی مطرح کردند. در 1910م، با تصویب قانون جدید از طرف مجلس، تمام اقوام ساکن امپراتوری مشمول انجام خدمت سربازی شدند. این فرمان، که در اوت و سپتامبر 1910م انتشار یافت، با استقبال پرشور جوانان ارمنی مواجه شد. تعداد زیادی از جوانان ارمنی در دانشکدۀ افسری حاربیه پذیرفته شدند. این جوانان بعدها توانایی و مهارت های فوق العاده ای در زمینۀ نظامی از خود نشان دادند و عده ای از آنها به دلیل شایستگی و لیاقتشان به درجات بالای نظامی رسیدند. نظامیان ارمنی، هم در جنگ بالکان و هم در جنگ جهانی اول، بارها لیاقت و شجاعت خود را به اثبات رساندند. در 1 آگوست 1914م جنگ جهانی اول آغاز شد. با آغاز جنگ سربازگیری گسترده ای در ارتش عثمانی شروع شد و تمام افراد ذکور بین 18 ـ 45 سال به خدمت سربازی فراخوانده شدند. در میان فراخوانده شدگان شصت هزار نفر از مردان و جوانان ارمنی نیز حضور داشتند که به ارتشیانی که از قبل در ارتش خدمت می کردند افزوده شدند. با وجود شرایط بسیار سخت و مشقت باری که در ارتش عثمانی بر سربازان و نظامیان ارمنی تحمیل می شد آنها با صداقت و با احساس مسئولیت کامل به وظایف خود عمل می کردند. در جبهۀ جنگ کارین(ازمیر)، این سربازان ارمنی بودند که انور پاشا، وزیر جنگ، را از خطر اسارت نجات دادند. بعدها انور پاشا با نوشتن نامۀ تشکرآمیزی به خلیفۀ وقت ارمنیان، پاتریارک زاون در یغیائیان، از شجاعت سربازان ارمنی تشکر و قدردانی کرد. پس از شکست نیروهای عثمانی در جنگ ساری قمیش رفتار دولت عثمانی با سربازان و نظامیان ارمنی بسیار خصمانه شد. در 12 فوریۀ 1915م، به دستور انور پاشا، تمام نظامیان ارمنی خلع سلاح شدند. از این نظامیان خلع سلاح شده گروه هایی تحت عنوان تابوری های کارگر و تابوری های باربر تشکیل شد. در همان زمان، در نقاط مختلف کشور، افسران ارمنی دستگیر یا زندانی شدند. در ادامه، با دستور انور پاشا کشتار و تبعید نظامیان ارمنی شکل تازه ای به خود گرفت. طبق این دستور جنگاوران ارمنی ای که در خط مقدم جبهه بودند و همچنین نظامیان و سربازانی که در حال خدمت رسانی به جبهه ها بودند با شقاوت و بی رحمی تمام به دست هم رزمان ترکشان به قتل رسیدند. از اوایل جنگ جهانی بسیاری از پزشکان نظامی ارمنی نیز در حین انجام وظیفه در جبهه ها کشته شده بودند. عده ای از این پزشکان در اثر ابتلا به حصبه و گروه دیگر هم تنها به دلیل ارمنی بودن به دست ترک ها به شهادت رسیده بودند. علت نجات تعداد اندکی از این پزشکان کمبود پزشکان ترک و نیاز مبرم به خدمات پزشکی در جبهه ها بود. وجود مدارک مستند دال بر وجود هزاران نفر از جوانان ارمنی در ارتش عثمانی و خدمات شایان آنها یک بار دیگر اصرار به انکار حقیقت تاریخی به وقوع پیوسته در 1915م را با شکست مواجه و ثابت می کند که این اتهام علیه ارمنیان مبنی بر اینکه آنان تمایل به بیگانگان داشتند و این خطر بزرگی برای ارتش عثمانی بوده دروغ بزرگی بیش نیست. خلع سلاح و نابودی نظامیان ارمنی اولین قدم برنامۀ از پیش طراحی شدۀ امپراتوری عثمانی برای قتل عام و از بین بردن ارمنیان ارمنستان غربی بود. دولت عثمانی با کشتار و قتل سربازان و نظامیان ارمنی و از میان برداشتن قدرت رزمنده، جنگنده و مدافع ملت ارمنی توانست به راحتی و بدون مواجه شدن با موانع دشوار هدف تاریخی خود، مبنی بر کوچاندن و قتل عام ارمنیان، را به اجرا درآورد.
|
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 55
|
