قدیمی ترین سکۀ به دست آمده از ارمنیان با حروف یونانی، در قرن دوم پیش از میلاد و در دورۀ حکومت خاندان آرداشسیان[1] ضرب شده است اما نخستین سکه ای که با حروف ارمنی ضرب شده مربوط به نیمۀ دوم قرن یازدهم میلادی است.

با قدرت گرفتن ارمنستان در قرن نهم میلادی و با تلاش های خاندان باگرادونیاس[2] خلفای عباسی و امپراتوری بیزانس در 885 م حکومت این خاندان را بر ارمنستان مستقل به رسمیت شناختند. در زمان پادشاهی سمباد[3] به فرمان وی برادرش، گورگن، مسئولیت ادارۀ منطقۀ

داشیر ـ زوراگت[4] را برعهده گرفت. هر چند وی خود را کئوریکه اول[5] نامید و حکومت خودمختار کئوریکیان را با مرکزیت شهر لوری[6] تشکیل داد اما از حکومت مرکزی تبعیت می کرد و به نشانۀ اتحاد با حکومت مرکزی نقش  برجسته  ای نیز بر دیوار شرقی کلیسای نشان مقدس در دیر هاقباد[7] قرار داده شده که دو برادر را با ماکت کلیسایی در دست نشان می دهد.

نقش برجسته واقع در دیر هاقباد

پس از سقـوط پادشاهی باگرادونیاس به دست امپراتوری بیزانس در 1045 م و اشغال پایتخت آن، آنی،[8] حکومت محلی خاندان کئوریکیان خود را وارث تاج و تخت باگرادونیاس اعلام کرد.

بعد از درگذشت داوید، پادشاه کئوریکیان، در 1048 م حکومت وی بین دو فرزندش تقسیم شد. منطقۀ لوری[9] به فرزند بزرگش، کئوریکۀ دوم و قلعۀ کاخت[10] به فرزند کوچک وی، گاگیگ، رسید. کئوریکۀ دوم، که خود را وارث پادشاهی ارمنستان می دانست، تا زمان مرگش در 1089م سعی در اتحاد زمین داران بزرگ ارمنستان برای بیرون راندن سلجوقیان از خاک آن کشور داشت.

کئوریکۀ دوم در دوران حکومت خود اقدام به ضرب سکه از جنس برنز کرد. این سکه ها در حال حاضر بسیار کمیاب اند و فقط تعدادی اندک از آنها در موزۀ تاریخ ارمنستان نگه  داری می شود. این سکه ها سه تا هشت گـرم وزن دارنـد و تحت تأثیر سکـه هـای بیزانسی ضرب شده در آنی ضرب شده اند.[11]

• 

  سکه کئوریکه دوم

• 

  سکه دوره آرداشسیان

• 

  سکه بیزانسی ضرب شده در آنی

بر روی سکه های کئوریکه، تصویر حضرت عیسی مسیح از رو به رو، در حالی که هاله ای دور سر و کتاب مقدس در دست دارد، نقش و در دو سمت تصویر حروف ارمنیՔՍ/ـՅՍ (هیسوس کریستوس) نوشته شده که مخفف نام حضرت عیسی مسیح است.در پشت سکه نیز نوشتۀ زیر به زبان ارمنی در پنج سطر نقش شده:

+ ՏՐ ՈԳ | ՆԷ ԿՈՐԻԿ| ԷԻ ԿՈՐԱ | ՊԱՂԱ | ՏԻՆ

(خدایا کئوریکه کئوراباغاد[12] را یاری کن).

پی نوشت ها:

[1]. Ardashesian این خاندان از 189 پیش از میلاد تا قرن اول میلادی بر ارمنستان حکومت کردند.

2. Bagradouni خاندانی از زمین داران بزرگ ارمنستان که از 885 ـ 1045م بر این کشور حکومت کردند.
3. Smbat سمباد باگرادونیاس از 977 ـ 989م پادشاه ارمنستان بود.
4. Tashir-Zoraget منطقه ای واقع در شمال جمهوری ارمنستان، جنوب گرجستان و شمال غرب آذربایجان فعلی.
5. Kurike
6. Lori ویرانه های این شهر در شمال ارمنستان و در کنار شهر استپاناوان قرار دارد.
7. Haghbat این دیر، که در 976 م بنا شده، در شمال ارمنستان واقع است.
8. Ani این شهر که خاندان باگرادونیاس آن را در نیمۀ قرن نهم میلادی برای پایتختی ارمنستان بنا کردند، از 1921م در داخل خاک ترکیه قرار دارد و در حال حاضر بر روی خط مرزی ارمنستان و ترکیه واقع است.
9. واقع در شمال ارمنستان و جنوب گرجستان.
10. Kakhet این قلعه در منطقه ای به همین نام در خاک گرجستان، در منطقۀ هم مرز با جمهوری آذربایجان، قرار دارد.
11. امپراتوری بیزانس در دورۀ تسلط بر آنی اقدام به ضرب سکه با حروف لاتین در 1045 ـ 1064م در این شهر کرد.

2[1]. به لاتین کوراپالاتی(curapalatii) که در سده های پنجم تا چهاردهم میلادی سمتی عالی در دربار امپراتوری بیزانس بوده است.

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 47
سال سیزدهم | بهار 1388 | 164 صفحه
در این شماره می خوانید: