سال چهاردهم | بهار 1389 | 200 صفحه
جهت مشاهده و ورق زدن صفحات
روی تصویر زیر کلیک کنید.
در این شماره می خوانید:
1- نگاهی به تاریخ
-
- ارمنی تباران استانبول | آرپی مانوکیان
- تاریخ،فراموشی و انکار | دکتر نادر انتخابی
- دادگاه ناتمام | گریگور قضاریان
- سوقومون تهلریان | آرمیک نیکوقوسیان
2- چهره ها
- آرمین وگنر | ادوارد هاروتونیان
3- مقاله ها
- نشستی دوستانه با تانر آکچام | گریگور قضاریان
- تغییر و تحریف اسامی مکان های ارمنی و ارمنستان | دکتر ادوارد دانییلیان / ژیلبرت مشکنبریانس
- کودکستان ها در ارمنستان غربی | آنوشیک ملکیان
4- گزیده رویدادها
- رونمایی کتاب اقدام شرم آور | استینه جان درمیان
- گزارش مراسم یادبود نود و پنجمین سالگرد نژادکشی ارمنیان | کارینه داودیان
5- معرفی کتاب
- سیاه برگی دیگر | سدیک داویدیان
6- نگاهی به رسانه ها
- نامه سرگشاده تانر آکچام به سران وقت ترکیه | تانر آکچام / استینه جان درمیان
- نژادکشی ارمنیان و انعکاس آن در روزنامه های وقت جهان | کاتیام م.پلتکیان / رافی آراکلیانس
- نژادکشی | آحمد آلتان / آرمینه آراکلیان
- تنش و برخورد عواطف در نشست ترک ها و ارمنیان در دانشگاه هاروارد | دافنه آبیل / آرمینه آراکلیان
سرمقاله*
پدیده ها و وقایع تاریخی، چه در زمان وقوع و چه در گذر زمان، مستعد برداشت ها و تلقیات متفاوت اند. این تنوع برداشت ها، به خصوص در مورد وقایعی که برخاسته از تعارضات، تنش ها، جنگ ها و فجایع انسانی باشد، چالش برانگیزتر و حساس تر شده و اگر واجد خصیصۀ ستمگری و ستم دیدگی نیز باشد هم از سوی دو طرف درگیر و هم از سوی ناظران مختلف، دارای ظرفیت های گوناگون اثرپذیری و اثرگذاری می شود.
نژادکشی ارمنیان، در 1915م، در ترکیۀ عثمانی، نیز از این ویژگی مستثنا نیست. از 95 سال گذشته تا کنون و در گستره ای جغرافیایی به وسعت کرۀ زمین، به جز متهمان اصلی این جنایت، ارمنیان و دیگر ملت های جهان نیز به علل مختلف انسانی و فرهنگی برداشت ها و نگاه های متفاوتی نسبت به این واقعه و پدیدۀ شوم داشته اند. البته ارمنیان نه در علل و ماهیت این واقعه بلکه در پیامدها و نتایج آن تفاوت دیدگاه دارند. به این ترتیب، نگاه ارمنیان ایرانی از جهاتی متفاوت و دارای رنگ و بویی متمایز از نگاه ارمنی ارمنستانی یا لبنانی یا امریکایی یا فرانسوی بوده. به همین نحو، نگاه ایرانی مسلمان، بعد از انقلاب، متفاوت تر از نگاه ایرانیان دیگر دوران ها و مطمئناً متفاوت از نگاه فردی اروپایی یا مسلمانی غیر ایرانی است.
اصولاً، یکی از عللی که افراد، جوامع و فرهنگ ها سعی در گفت و گو و روشنگری دربارۀ پدیده های اجتماعی و تاریخی می کنند همین نزدیک ساختن ادراکات و استنباطات به یکدیگر و زدودن غبار گوناگونی های فرهنگی و جغرافیایی، تأثیر گذر زمان و انباشته ها و داشته های تاریخی از چهرۀ این پدیده هاست.
ایرانیان ارمنی نیـز، کـه بـه خصوص پس از انقلاب اسلامی تلاش بیشتـری برای شناسایی و شناساندن نژادکشی ارمنیان به دیگر هم وطنان خود داشته اند، کوشیده اند تا با گسترش دایرۀ مخاطبان خود، در عین حال، جوانب مختلفی از دیدگاه های خود را بیان کنند و ابعاد این فاجعۀ شوم را واضح تر سازند. به این ترتیب، آنها عمدتاً با چهار گروه یا چهار نوع مخاطب و کنشگر مواجه بوده اند. گروه اول دولت و نظام حکومتی است که اولین گروه مخاطب محسوب می شود و بالطبع می تواند اولین گشاینده یا محدود کنندۀ دایرۀ مخاطبان نیز باشد. این گروه همواره با لحاظ کردن مسائل مختلف سیاسی، فرهنگی، جمعیتی و قومی، دغدغه های ژئوپلیتیک و نگاه همسایگانش، به خصوص ترکیه، نسبت به این پدیده کنش و واکنش نشان داده است.
گروه دوم، که معمولاً بیش از دیگر اقشار نیز مخاطب فعالیت های فرهنگی و سیاسی قرار گرفته اند، شامل اقشار فرهنگی، رسانه ای و دانشگاهی بوده اند.
سومین گروه، چه فعال و چه غیر فعال، گروه های پان ترکیست و گروه های دارای نگاه هم دلانه با آنان را دربر می گیرد. این گروه اگر مخاطب نبوده اند به تبع در وادی کنشگران وارد شده اند.
و گروه چهارم هم وطنان مسلمان هستند که بنابر شرایط و مقتضیات هم گیرندگان پیام بوده اند و هم با تلقی ها و برداشت های خود، به خصوص با نگاه دینی شان در بسط و تعمیم یا تجزیه و تحلیل این پدیده ها، نسبت به واقعۀ نژادکشی ارمنیان واکنش نشان داده یا به تعبیر و تفسیر آن پرداخته اند.
آنچه ارمنیان، به طور کلی و ایرانیان ارمنی به طور خاص، بر آن تأکید ورزیده اند و گواهی ها و پژوهش های تاریخی نیز بر آن پای می فشارند آن است که جنایات صورت گرفته از سوی دولت عثمانی از اساس، مبنای دینی نداشته و اگر در جای ها و زمان هایی رنگ و بوی مذهبی به خود گرفته بیشتر متأثر از تحریکات و سوء استفاده های حکومتگران و جنایتکارانی بوده که دین را ملعبۀ اهداف نژادپرستانه و توسعه طلبانۀ خود قرار داده اند. کما اینکه بسیاری از سیاست های دولت عثمانی و سیاست گذاری های جمعیتی آنان معطوف به دیگر مسلمانان غیر ترک نیز بوده است. از سوی دیگر تجربه های تاریخی و زیستۀ ایرانیان ارمنی بیانگر این واقعیت است که ظرفیت همزیستی ادیان الهی و مؤمنان به آنها بسیار بالاتر از آن چیزی است که ناآگاهان گمان برده اند یا مغرضان بر طبل اختلاف آنها کوفته اند.
به این ترتیب، با همۀ فراز و فرودهایی که ارمنیان برای شناساندن هرچه بیشتر این پدیدۀ دردناک به هم وطنان ایرانی خود داشته اند هم جامعه و هم دولت و نظام با ذهنی باز و گشوده، برخاسته از دغدغه های انسانی، با این واقعه برخورد کرده اند که این نکته در دنیای کنونی واجد ارزشی والاست.
اما چنانچه بارها گفته شده شناسایی نژادکشی ارمنیان، تنها خواستۀ نسل های بعدی ارمنیان نیست بلکه امروز ملت ترکیه نیز برای بازسازی هویت ملی خود به آن نیاز دارند زیرا هویتی که براساس تاریخی غیر واقعی و تحریف شده بنیان یافته باشد خود زدایندۀ دیگر خصایل و فضایل نیکوی انسانی خواهد بود. اگر در نظر مرتکبان چنین جنایاتی، اساساً ذات انسانی جامعه و جمعیت هدف انکار شود، در فرایند نفی و انکار جنایت و مظالم به عمل آمده، به مرور هویت انسانی جانیان و نسل های بعدی آنان نیز عملاً مورد انکار قرار می گیرد و آنها در تقابل با حقیقت، حقیقت گویان و حقیقت جویان دچار غضبی تخریب کننده می شوند. اینجاست که ظهور چهره هایی از درون جامعه و گروه مسبب فاجعه، که به واکاوی فاجعه و جنایت روی داده بپردازند و روشنگر و صیقل دهندۀ روح ملوث و مخدوش جامعۀ خود باشند، اهمیتی اساسی می یابد که خوشبختانه در اغلب موارد نیز چنین چهره هایی ظاهر می شوند.
دکتر تانر آکچام محقق و مورخ ترک، که چند روزی مهمان وطن عزیزمان بودند، از چنین چهره هایی هستند. تلاش های وسیع این محقق ترک، در اصل، نه فقط خدمت به ارمنیان جهان بلکه لطف و خدمتی به جامعۀ ترکیه و دولتمردان آن است زیرا کم ترین نتیجۀ تلاش های ایشان هویت زایی مجدد و انسان سازی برای هویتی مشوش است.
در مورد مخاطب ایرانی باید گفت که حضور دکتر آکچام می تواند نقطۀ عطفی در اطلاع رسانی به مخاطب ایرانی باشد. گرچه در دهۀ گذشته بارها به دیدگاه ها و نظرات محققان و روشنفکران ترک پرداخته شده لیکن حضور یکی از برجسته ترین افراد این مجموعه، به تعبیر برخی نظریه های رسانه ای، سبب شده که نه فقط پیام که خود رسانه (در اینجا حضور آکچام) به پیام تبدیل شود و رنگ و بوی نوینی در مخاطب گزینی، قابلیت تأثیرگذاری و حقیقت پذیری مخاطب ایرانی پدید آورد که پدیده ای نیکو و مغتنم است.
آنچه از پژوهش های دکتر آکچام برمی آید و حضور ایشان نیز گویای آن است این واقعیت است که اگر حقیقتی وجود داشته باشد، همواره حقیقت گویی نیز وجود خواهد داشت و به این ترتیب، دل های حقیقت جو نیز مخاطبان آشنای درستی و حقیقت خواهند بود.
به هر حال، جویندگی دانش، دانایی، آزادگی و شجاعت پذیرش واقعیت ها و حقایق صفاتی هستند که نباید فقط به ذاتی بودن آنها تکیه کرد بلکه باید آموخت و آموزاند. فعالیت های دکتر آکچام در کنار به ظهور رساندن واقعیت واجد این خصوصیات نیز هست. شکی وجود ندارد که دوستی و همکاری ملل و اقوام ممکن و مطلوب است اما دوستی ای که بر یکجانبه نگری و بر اساس تاریخی ناعادلانه استوار باشد خود می تواند مخل دوستی ها باشد و در توسعۀ روابط میان ملت ها عواقبی را پدید آورد که این در دراز مدت به زیان همگان است.
در مورد نژادکشی ارمنیان پذیرش این واقعۀ شوم از طرف دولت ترکیه، تنها، گام اول محسوب می شود. لیکن گامی است که گشایندۀ افق جدیدی در پذیرش یکدیگر و احترام به حق دانستن مردم خود و خصایل انسانی خواهد بود. فعالیت های دکتر آکچام اگرچه فعالیت هایی علمی است اما اگر گوش شنوایی وجود داشته باشد، نوری است که بر صفحات تاریخی تابیده اما چنانچه بر نورافشانی گسترده تر آن تأکید نشود و این سوسوی امید به تاریکی گراید، روشنگری و بسط همدلی و درک متقابل با مانعی تازه تر مواجه خواهد شد.
امیدواریم که شاخه های این نهال حقیقت جویی با حمایت جهانیان و به خصوص، مردم و روشنفکران ترک شکوفه های عدالت گویی و عدالت پروری را برویاند و به اعتماد و همدلی بیشتر بینجامد.
پی نوشت:
* متن سخنرانی روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب در مجلس شورای اسلامی، در مراسم رونمایی کتاب اقدام شرم آور، اثر دکتر تانر آکچام. (متن توسط آقای بگلریان بازنویسی شده است)
