 سمینار جمهوری ارمنستان 2010 سمینار بین المللی جمهوری ارمنستان 2010، تجارب پیشین ـ چشم انداز فرارو با همکاری بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران، مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه، مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور، سفارت جمهوری ارمنستان در تهران، بنیاد نوراوانک و انجمن دوستی ایران و ارمنستان، در 13 مرداد 1389، در تالار فردوسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، برگزار شد. این هم اندیشی یک روزه شامل، یک نشست ویژه و سه نشست تخصصی بود و مقاماتی از ایران، ارمنستان، روسیه و ترکیه در آن شرکت داشتند که به بررسی روابط ایران ـ ارمنستان، مناقشۀ قراباغ، تحولات داخلی ارمنستان و روابط ارمنستان با روسیه و ترکیه پرداختند. در نشست ویژه، دکتر سیف، مشاور رئیس دانشگاه تهران، با بیان اینکه کشور ارمنستان یک دوست ویژۀ علمی و تاریخی برای ایران است و این موضوع همواره در دولت مورد تأکید قرار گرفته افزود: (( البته روابط میان دو کشور باید بیشتر و کامل تر شود که برگزاری این همایش ها می تواند در این زمینه مثمرثمر باشد)). از سخنرانان نشست ویژه دکتر آرمان گیراگوسیان، قائم مقام وزیر امور خارجۀ ارمنستان، بود. وی در مورد مسئلۀ هسته ای ایران گفت: (( ارمنستان بارها بر حق ایران در دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای تأکید کرده است. ما معتقدیم که مسئلۀ هسته ای ایران باید از راه گفت و گو و بدون هیچ گونه فشاری حل شود زیرا این فشارها نمی تواند مثمرثمر باشد)). دکتر گیراگوسیان با ابراز خشنودی از حضور در این هم اندیشی افزود: (( مرکز مطالعات قفقاز در مدت کوتاهی از زمان تأسیس خود توانسته است شناخت خوبی از خود به جای گذارد و دیپلمات ها و دانشمندان بسیاری را جمع کند. پس از استقلال ارمنستان این کشور روابط حسنه ای را با همسایگان خود برقرار کرده و این یکی از اصول اصلی سیاست های این کشور بوده است)).  دکتر آرمان گیراگوسیان او با اشاره به بحران های موجود در قفقاز جنوبی گفت: (( برخی از مناقشات موجود در این منطقه ریشه ای تاریخی دارد و برخی به دلیل ریشه آفرینی کشورهای منطقه است که می کوشند اختلافاتی را ایجاد کنند. همچنین، تحریم های اقتصادی اعمال شده بر کشورهای منطقه نیز این موضوع را تشدید کرده است. در همین راستا ارمنستان همواره کوشیده است امنیت را در منطقه ایجاد کند. البته این موضوع تنها به ایران بستگی ندارد اما باید در این خصوص اقداماتی صورت گیرد که عادی‌سازی روابط ارمنستان و ترکیه را می‌توان در این زمینه نام برد)). قائم مقام وزیر امور خارجۀ ارمنستان، با اشاره به روند عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان، ادامه داد: (( در یک سال گذشته پیشرفت‌های خوبی در زمینۀ عادی‌سازی روابط بدون پیش‌شرط میان دو کشور برقرار شده است اما متأسفانه این روند بدون اینکه ارمنستان کاری صورت دهد متوقف شده است. ما روابط ارمنستان و ترکیه را بسیار گسترده می‌دانیم و معتقدیم که از راه گفت‌وگو و مذاکرات دوجانبه می‌توان مناقشات را حل کرد و بر مشکلات تاریخی فائق آمد. ارمنستان آماده است که از هیچ تلاشی فروگذار نکند. در همین زمینه روابط خوبی با ایران و گرجستان داشته‌ایم و به دنبال حل مناقشۀ قراباغ هستیم)). وی در ادامه اضافه کرد: (( ایران سیاستی تعادلی و ثبات‌بخش در منطقه دارد و ارمنستان معتقد به نقش‌آفرینی مهم ایران در منطقه است زیرا ایران دارای دیدگاه‌های متعادلی دربارۀ موضوع قراباغ است اما این موضوع را نمی‌توان دربارۀ ترکیه هم گفت زیرا آنها با این مسئله بی‌طرفانه برخورد نمی‌کنند. اکنون گروه مینسک در حال پیگیری موضوع قراباغ است و رئیسان جمهور و وزیران امور خارجۀ آذربایجان و ارمنستان با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو می‌کنند تا بتوانند به راه‌حل صلح‌آمیزی دربارۀ موضوع قراباغ دست یابند. امنیت ارمنستان مشروط به امنیت کشورهای همسایه است. به همین دلیل ارمنستان نسبت به مسائل منطقه ای حساس بوده و در دوره‌های اخیر به تحول هسته ای با نگرانی نگاه می‌کند)). وی با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهور ارمنستان دربارۀ مسائل هسته ای ایران افزود: (( رئیس‌جمهور ارمنستان در سخنرانی‌های خود گفته است که تحریم نمی‌تواند راه‌حل مناسبی باشد و نمی‌توان از ایران در حل مسائل منطقه‌ای چشم‌پوشی کرد. باید این احساس خطر از ایران دور شود زیرا بدون ایران نمی‌توان مسائل منطقه‌ای را حل کرد)). گیراگوسیان دربارۀ روابط ایران و ارمنستان گفت: (( روابط ایران و ارمنستان دارای پیشینۀ چندین هزار ساله و عمیق است و ایران به منزلۀ یکی از کشورهای خاورمیانه، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روابط خوبی با ارمنستان داشته. ارمنستان همچنین به دلیل هم‌جواری با ایران و اعتماد متقابل توانسته است روابط و مناسبات خوبی با ایران برقرار کند. پس از دستیابی ارمنستان به استقلال این کشور با چالش‌های بسیاری رو به رو بود و تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر این کشور و جنگ آذربایجان اقتصاد ارمنستان را در شرایط دشواری قرار داده بود. در این زمان سخت، تنها ایران در کنار ارمنستان بود. از آنجایی که راه‌های ارتباطی با خارج از ایران می‌گذرد ایران و ارمنستان توانسته‌اند روابط خود را گسترش دهند و همکاری‌های مفیدی در زمینۀ حمل و نقل، انرژی، کشاورزی و غیره داشته باشند. در همین راستا، در مارس 2007م، خط لولۀ گاز ایران و ارمنستان مورد بهره‌برداری قرار گرفت که این واقعه ای تاریخی بود. وزیران انرژی دو کشور برای ساخت نیروگاهی بر روی رودخانۀ ارس و همکاری‌های دیگر نیز توافق نامه هایی امضا کرده‌اند که در چند ماه آینده این طرح‌ها وارد مرحلۀ عملیاتی می‌شود)). وی با اشاره به سفر رئیس‌جمهور ارمنستان در آوریل 2009 به ایران گفت: (( طرح ساخت خط آهن ایران و ارمنستان در این سفر به امضا رسید. از سوی دیگر وزیر آموزش و پرورش و وزیر دفاع ارمنستان نیز سفرهایی به ایران داشته‌اند)). گیراگوسیان دربارۀ مسئلۀ قراباغ گفت: (( روند مناقشۀ قراباغ، در چارچوب گروه مینسک، برعهدۀ روسیه، فرانسه و امریکاست. در حال حاضر، این روند در حال ادامه است و رئیسان جمهور ارمنستان و آذربایجان و وزیران خارجۀ این دو کشور در آن مشارکت کرده‌اند. اولویت ارمنستان حل مسئلۀ قراباغ است زیرا ارمنستان کشور کوچکی است و راهی به دریای آزاد ندارد و از آنجایی که نفت و گاز نیز ندارد باید با کشورهای همسایۀ خود روابط حسنه‌ای داشته باشد که این روابط باید بر پایۀ صلح، امنیت و ثبات منطقه باشد. بر اساس اصول اصلی سیاست ارمنستان برنامه‌ریزی‌هایی دربارۀ حل مسئلۀ قراباغ انجام شده است. در این خصوص یکی از اصول مهم تأکید بر حق تعیین سرنوشت ملت‌هاست. در گذشته، این منطقه، به صورت اجباری، در حالی که 90 درصد ساکنان آن ارمنی بوده‌اند، به صورت منطقه ای خودمختار درآمد. در زمان گورباچف، از آن‌جا که وی سیاست‌های متفاوتی را اعمال می‌کرد، قراباغ الحاق خود را به ارمنستان فریاد زد اما این موضوع در آن زمان حل نشد چون روسیه نمی‌خواست نفوذ خود را در کشورهای منطقه از دست بدهد. اما در هر صورت باید حق تعیین سرنوشت برای هر ملتی اعمال شود و هر ملتی باید آزادانه ارادۀ خود را مطرح کند)). گیراگوسیان در ادامه افزود: (( شانزده سال است که این مذاکرات در حال انجام است. امروز نباید قدرت‌های فرامنطقه ای برای حل و فصل مسائل منطقه‌ای در آن حضور داشته باشند. در واقع، موضوع مورد اختلاف در مورد مسئلۀ قراباغ اصل همه پرسی است. جمهوری ارمنستان معتقد است که ملت قراباغ باید آزادانه ارادۀ خود را اعلام کند اما آذربایجان اعلام کرده است که نباید خواسته مردم قراباغ آزادانه مطرح شود و باید این موضوع را به گونه‌ای اعلام کرد که تمامیت ارضی آذربایجان حفظ شود. بر همین اساس، ما به دنبال یک راه‌حل میانه هستیم و این امکان وجود دارد)). وی دربارۀ روابط ایران و ترکیه گفت: (( مسئلۀ قراباغ جنبۀ مذهبی ندارد بلکه دارای جنبۀ سیاسی است. ما از فعالیت‌های میانجیگرانۀ ایران استقبال می‌کنیم و ارمنستان اهمیت سیاسی خاصی به سیاست متعادل ایران در منطقه می‌دهد. ارمنستان، پس از استقلال، با ترکیه روابط دیپلماتیک نداشته و مرزهای ما با این کشور بسته است و این مسئله ای بسیار منفی است. منطق این است که همکاری‌ها با ترک‌ها و آذری‌ها آغاز شود اما ترکیه بی‌طرفی خود را در مورد مسئلۀ قراباغ نقض کرده است. ارمنستان از روابط خوب ایران و ترکیه استقبال می‌کند و معتقد است که نه تنها کشورهای همسایۀ ارمنستان می‌توانند برای حل و فصل مناقشات تلاش کنند بلکه ملت‌ها نیز باید برای حل مناقشات مسائلی را دریابند زیرا راه‌حل‌ها می‌تواند تحلیلی باشد. استقلال کوزوو با قراباغ چه فرقی می‌تواند داشته باشد؟ اما مسئله این است که ما می‌خواهیم بر اساس تعیین حق سرنوشت عمل کنیم)). وی ادامه داد: (( به ایجاد روابط میان ترکیه و ارمنستان نیاز نیست اما ملت‌ها باید روابط حسنه‌ای با یکدیگر داشته باشند. اگرچه ترکیه و ارمنستان در تاریخ مشترک خود دوره‌های تلخی را تجربه کرده اند و این واقعه ای اجتناب‌ناپذیر است اما در حال حاضر عادی‌سازی روابط میان ترکیه و ارمنستان در دو مرحلۀ دیپلماتیک و سیاسی در حال ادامه است که در این مورد دیدارهایی صورت گرفته و مذاکراتی انجام می‌شود)).  دکتر علیرضا کسایی،دکتر آرمان گیراگوسیان و دکتر دولت یار سخنران بعدی نشست آقای دکتر مصطفی دولت یار، مدیر کل سیاسی و بین المللی دفتر مطالعات وزارت امور خارجه، بود. ایشان سخنان خود را چنین آغاز کردند: (( سیاست خارجۀ ایران براساس تعامل سازنده با جهان و کشورهای همسایه و برپایۀ مصلحت و حکمت است و اصول خود را در جهت ترویج گفتمان عدالت محور در عرصۀ نظام بین‌المللی می‌داند. در واقع این سمینار در راستای شناخت بیشتر و تقویت تفاهم بین نخبگان کشورهای همسایه، ایجاد هم‌گرایی بیشتر در منطقه و ارائۀ راه‌حل‌هایی برای حل مشکلات منطقه است)). وی، در تشریح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، گفت: (( جمهوری اسلامی ایران به عنوان منطق و سیاستی نو موضع ضد نظام سلطه را برای تحلیل آرایش فعلی نظام که براساس نظام سلطه‌گری و غیره کارآمد و انسانی است تعیین کرده است)). دولت‌یار اضافه کرد: (( ایران از همان ابتدا صراحتاً اعلام کرده است که نه سلطه‌گری می‌کند و نه سلطۀ هیچ قدرتی را می‌پذیرد و این موضوع تا کنون مشکلات بسیاری را پیش پای ایران قرار داده است اما پیشینۀ تاریخی نظام جمهوری اسلامی ایران همواره براساس تنش‌زدایی و انسان‌دوستانه بوده است و در اجرا نیز تا کنون توانسته تعهد خود را به این مفاهیم نشان دهد)). مدیرکل سیاسی و بین‌المللی دفتر مطالعات وزارت امور خارجه ایران گفت: (( حفظ و ارتقای روابط سیاسی با کشورهای همسایه همیشه بالاترین اولویت های سیاست خارجۀ جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهند. ایران در تعاملات سه سال گذشتۀ خود این موضوع را سرلوحۀ کاری خود قرار داده است. در کنار این مسائل مرزهای ایران و ارمنستان، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مرزهای صلح و دوستی بوده و مسیر پیش روی این دو کشور مسیری در جهت توسعه روابط اقتصادی است)). وی افزود: (( در سال‌های گذشته، برقراری روابط با آسیای میانه در سیاست خارجۀ ایران دارای اهمیتی خاص بوده و در همین زمینه روابط ایران و ارمنستان گسترش چشم‌گیری داشته است که در این زمینه می‌توان به روابط میان دو ملت و تعاملات میان آنها اشاره کرد. علاوه بر این روابط، ارمنی‌ها و ایرانی‌ها پیشینۀ تاریخی طولانی با یکدیگر دارند و حضور جمعیت ارمنیان در ایران می‌تواند نقش بسزایی در تحکیم روابط دو کشور داشته باشد. در واقع هم وطنان ارمنی می توانند در سازندگی کشور تلاش کنند. در زمینۀ اقتصادی، با وجود اینکه ظرفیت‌های زیادی وجود دارد، اما باید در این خصوص اقدامات بیشتری صورت گیرد و محدودیت‌ها از میان برداشته و طرح ها اجرایی شوند که در همین مورد نیز باید زیرساخت‌های لازم ساخته شود)). دولت‌یار، با اشاره به حضور نیروهای فرامنطقه‌ای برای حل مسائل منطقه‌ای گفت: (( باید از ورود نیروهای فرامنطقه‌ای به عنوان صحنه‌گردانان منطقه جلوگیری شود. بر همین اساس، ایران برپایۀ اصول سیاست خارجی خود پیشنهاد حل مشکلات قراباغ و همکاری در این زمینه را داده است. به نظر می‌رسد دو طرف مناقشه نیز در درازمدت به این نتیجه رسیده‌اند که حضور نیروهای فرامنطقه‌ای به نفع هیچ‌کس نیست. در واقع، هدف جمهوری اسلامی ایران تحکیم جایگاه همسایگان این کشور است که بر پایۀ یک رابطۀ برد ـ برد بتوانند منافع ملی را تأمین کنند. این میانجیگری می‌تواند در ایجاد بسترسازی مثمرثمر باشد و امیدواریم بتوانیم با توجه به اراده سیاسی میان دو کشور در گسترش روابط و مناسبات ایران و ارمنستان تلاش کنیم)).  دکتر علیرضا کسایی در بخش بعدی، دکتر علیرضا کسایی، دبیر این هم اندیشی، گزارشی کلی از آن را قرائت کرد و گفت: (( در مطالعات سیاسی و بین المللی و در راستای سیاست های اصولی جمهوری اسلامی ایران در تلاش است تا با اتکا به رویکردهای همگرا واحدهای سیاسی جهان را به مقولۀ رأفت، مهربانی، زندگی معنوی در کنار یکدیگر و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات ترغیب کند. در همین راستا ثبات، آرامش و توسعۀ مناسبات دوستانه در حوزۀ پیرامونی جمهوری اسلامی ایران از اولویت بالایی برخوردار است. منطقۀ قفقاز به توسعۀ پایدار، متوازن و تحکیم اعتماد متقابل نیاز مبرم دارد. در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران، که گسترش روابط با همسایگان بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک، تأمین ثبات، امنیت و همکاری منطقه ای، نفی مداخلۀ بیگانگان در منطقه و تلاش برای کاهش بحران های منطقه ای را به عنوان اولویت های مهم و اصلی سیاست های خود در این منطقه قرار داده، توجهی خاص به وقایع و تحولات منطقه، به ویژه، در ابعاد سیاسی و امنیتی آن دارد. با نگاهی عمیق می توان دریافت که امنیت، ثبات و پیشرفت دو کشور ایران و ارمنستان به یکدیگر پیوسته است. از این رو، با توجه به حساس بودن منطقه برای امنیت، پیشرفت و ثبات باید این دو کشور در کنار یکدیگر باشند و روابط دو کشور می تواند الگویی برای همکاری های مناسب در منطقه باشد. ایرانیان و ارمنیان از دیرباز دوستان یکدیگر بوده اند و این دوستی به درختی شبیه است که ریشۀ آن در عمق تاریخ جای دارد و تنه و شاخ و برگ آن امروز با استواری و شکوه و زیبایی پیش روی شما جلوه گری می کند. ارمنیان از قرن ها پیش از اسلام همواره ایران را خانه ای امن برای خود دانسته اند و چه در زمان پیش از اسلام و چه بعد از آن اختلاف در مذهب هرگز سبب دشمنی میان آنها نشده است. ارمنیان همواره در ایران به آسایش زیسته اند و دین، آیین و کلیسای خود را حفظ کرده اند و با هم وطنان ایرانی خود دوستی و همکاری سازنده ای داشته اند. مردم ایران ارمنیان ایران را مردمی ساده، صمیمی، درستکار، پرتلاش و صاحب ذوق و ابتکار فنی می دانند. امروزه، دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان هرچند دارای مرز کوچکی هستند اما ظرفیت های فراوانی برای همکاری در زمینه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارند. از همکاری های دو کشور، در بخش های اقتصادی و فرهنگی، می توان به همکاری های بانکی، احداث پل دائمی بر روی رودخانۀ مرزی ارس، احداث گمرکات در مرز دو کشور، همکاری های پستی و مخابراتی، احداث خط لولۀ گاز میان دو کشور، موافقت نامۀ حمل و نقل هوایی و جاده ای، برقراری پروازهای مستقیم بین ایروان و تهران، همکاری های علمی در زمینۀ زلزله شناسی، همکاری های توریستی، شرکت در جشنواره های فیلم دو کشور، گسترش زبان ارمنی و فارسی در هر دو کشور، ایجاد کتابخانه با کتاب های فارسی در ایروان، تبادل فیلم، همکاری های گستردۀ ورزشی، همکاری در زمینۀ موسیقی، ایجاد کرسی زبان فارسی در تلویزیون ارمنستان و غیره اشاره کرد. البته، شایان ذکر است که همکاری میان دو کشور تنها در مناسبات دوجانبه خلاصه نمی شود و دو کشور در مجامع بین المللی نیز از همکاری های ثمربخشی برخوردارند که امید است با توجه به حضور ارادۀ سیاسی قوی میان مقامات دو کشور بیش از پیش شاهد توسعۀ روابط دوجانبه میان آنها در سطح منطقه ای و بین المللی باشیم. هدف اصلی از برگزاری این همایش بین المللی بررسی چشم انداز امنیت منطقه ای و بهره گیری از ظرفیت های تاریخی و تمدنی ایرانیان و ارمنیان در ارتقای مناسبات دوجانبه است. این همایش با مساعدت خالصانۀ سفارت جمهوری ارمنستان، جوانان پرشور بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران و دیگر مراکز و مؤسسات ارمنی و مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی برگزار می شود. در این همایش پس از مراسم افتتاحیه محورهای متعددی به بحث و تبادل نظر گذاشته خواهد شد. این موضوعات، در قالب سه جلسۀ تخصصی، با عناوین زیر خواهد بود: ـ جلسۀ تخصصی اول (( روابط دوجانبۀ ایران و ارمنستان)) ـ جلسۀ تخصصی دوم (( سیاست خارجی دولت ارمنستان)) ـ جلسۀ تخصصی سوم (( تحولات داخلی ارمنستان)) پس از این نشست های تخصصی مراسم اختتامیه برگزار خواهد شد. جناب آقای گیراگوسیان، قائم مقام محترم وزیر خارجۀ ارمنستان، اسقف اعظم ارمنیان، اعضای محترم هیئت رئیسه، میهمانان عالی قدر و حضار گرامی در اینجا باید متذکر شوم که دبیرخانۀ همایش بین المللی ارمنستان 2010، تجارب پیشین ـ چشم انداز فرارو به منظور برگزاری هرچه بهتر این همایش در زمان اعلام شده در فراخوان، بیش از چهل خلاصه و اصل مقاله از صاحب نظران و پژوهشگران ایرانی و خارجی از جمله کشورهای روسیه، بلاروس، گرجستان، ارمنستان و ترکیه دریافت داشت که از این میان هیئت علمی همایش حدود دوازده مقاله را انتخاب و واجد شرایط ارائه در همایش معرفی کرد. اکثر قریب به اتفاق علاقه مندان شرکت در این همایش از میان محافل علمی، دانشگاهی، سیاسی و بین المللی بوده اند. مقالاتی که در این همایش به تأیید رسید به دلیل ضیق وقت، که امکان ارائۀ آنها در جلسات وجود ندارد، در مجموعه مقالات مجلۀ همایش بین المللی به چاپ خواهد رسید. در پایان، از حضور مؤثر قائم مقام وزیر امور خارجۀ ارمنستان، جناب آقای گیراگوسیان و دیگر مهمانان عالی قدر از کشورهای خارجی و سایر مقامات عالی رتبۀ جمهوری اسلامی ایران و سفیر محترم ارمنستان و همکاری صمیمانۀ تمامی دست اندرکاران این همایش، رؤسای پنل ها، همکارانم در معاونت پژوهشی وزارت خارجه، خصوصاً، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی تشکر و سپاسگزاری می کنم و موفقیت این همایش بین المللی را به منظور خدمت به ملل منطقه از جهان آفرین خواهانم)). در این همایش، همچنین از پروفسور کارو لوکاس، استاد فقید دانشگاه تهران، با تأکید بر نقش آفرینی وی در روابط علمی میان ایران و ارمنستان، تقدیر و تشکر شد. همسر وی، استاد دانشگاه تهران، دکتر امیلیا نرسیسیان، با اشاره به فعالیت های علمی و پژوهشی استاد فقید در عرصه های بین المللی گفت: (( کارو لوکاس در ایجاد روابط دانشگاهی و فرهنگی بین ایران و ارمنستان بسیار تلاش کرده است. وی به این نتیجه رسیده بود که چالش هایی در آموزش های عالی ایران وجود دارد که یکی از این چالش ها گذر از سمت آموزش محوری به سوی پژوهش محوری است)). آقای محمد فرهاد کلینی، سفیر اسبق ایران در ارمنستان و از دوستان نزدیک کارو لوکاس، با اشاره به اقداماتی که وی در زمینه های پژوهشی و علمی صورت داده است اضافه کرد: (( در واقع کارو لوکاس سفیر علمی ایران و ارمنستان بود)).
در ادامۀ مراسم تجلیل از کارو لوکاس یک دقیقه سکوت اعلام و همچنین لوح سپاسی از سوی قائم مقام وزیر امور خارجۀ ارمنستان به همسر وی اعطا شد. پس از خاتمۀ نشست ویژه، نشست های سه گانۀ تخصصی با عناوین (( روابط دو جانبۀ ایران و ارمنستان))، ((سیاست خارجی دولت ارمنستان)) و ((تحولات داخلی ارمنستان)) برگزار شد که در هر نشست سخنرانانی از ایران و ارمنستان به ارائۀ مقالات خود پرداختند. از سخنرانان نشست نخست سفیر جمهوری ارمنستان در ایران، آقای گریگور آراکلیان، بودند که مشروح سخنان ایشان با عنوان (( روابط اقتصادی ایران و ارمنستان)) در پایان همین گزارش ارائه می شود. در این نشست که رئیس جلسه دکتر محمد کاظم سجادپور و اعضای هیئت رئیسه نیز محمد فرهاد کلینی،سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان، لئون آهارونیان، رئیس اتاق بازرگانی ایران ـ ارمنستان و علیرضا حقیقیان، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان بودند، آقای نجفی، معاون اول ادارۀ امور مشترک المنافع، دربارۀ (( روابط ایران و ارمنستان و ظرفیت ها و الزامات)) به ایراد سخنرانی پرداختند. در ادامۀ نشست سرکیس مانوکیان، کارشناس مؤسسۀ مطالعات ریاست جمهوری ارمنستان، موضوع (( اهمیت راه آهن ایران و ارمنستان در همکاری های منطقه ای)) و آندرانیک سیمونی، رئیس گروه آموزشی زبان و ادبیات ارمنی دانشگاه آزاد (( تبادلات علمی دانشگاهی میان مجامع ایرانی ـ ارمنستانی)) را بررسی کردند. در نشست دوم، که رئیس جلسۀ آن کارن میرزویان از ارمنستان و اعضای هیئت رئیسه نیز هراچ آرزومانیان از ارمنستان، دکتر رحمان قهرمان پور و محمد صدری از ایران بودند، سیاست خارجی دولت ارمنستان مورد بحث قرار گرفت. در این نشست، دکتر جعفر حق پنــاه، پژوهشگر روابــط بین المللی، (( چشم انداز امنیت منطقه ای در پرتو نگاه ایران به روابط ارمنستان ـ ترکیه)) را بررسی کردند. موضوع سخنرانی دکتر جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه تهران، (( نقش ارمنستان در سیاست خارجی روسیه)) بود. حسن سلیم اوزرتیم، پژوهشگر مؤسسۀ بین المللی مطالعات استراتژیک ترکیه، در سخنرانی خود، موضوع (( تنگناهای روابط ارمنستان ـ ترکیه)) را مورد بررسی قرار داد. (( روابط ارمنستان و روسیه و تأثیر آن بر قفقاز)) موضوع سخنرانی ادوارد آبراهامیان، از پژوهشگران مؤسسۀ مینسک، بود. نشست سوم، با موضوع تحولات داخلی ارمنستان، با سه سخنران به کار خود ادامه داد. رئیس و هیئت رئیسۀ نشست سوم نیز کارن میرزویان، از ارمنستان، الکساندر زاراخوف، از روسیه و آرا بولوزیان از ارمنستان بودند. در این نشست، دکتر حسین احمدی، استاد دانشگاه، به بحث دربارۀ (( میانجیگری ایران در حل موضوع قراباغ)) پرداخت. موضوع سخنرانی هُوهانس گریگوریان، رئیس مؤسسۀ مطالعات سیاسی و اجتماعی، (( تحولات داخلی ارمنستان در آستانۀ انتخابات ریاست جمهوری2013)) بود. آخرین سخنران این نشست، گاگیک پاکوسیان، کارشناس مؤسسۀ مطالعات سیاسی ریاست جمهوری ارمنستان نیز موضوع ((نقش ایران در منطقه با توجه به میراث فرهنگی ـ تاریخی ملت ارمنی)) را مطرح کرد. همکاری های اقتصادی ایران و ارمنستان[1] گریگور آراکلیان  گریگور آراکلیان اقتصاد ارمنستان، در سال های حکومت شوروی، بخشی از اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی را تشکیل می داد. پس از فروپاشی امپراتوری شوروی، هرکدام از جمهوری های جدیدالتأسیس، به موازات کسب استقلال سیاسی، در صدد به دست آوردن استقلال اقتصادی برآمدند و سعی کردند با کشورهای مختلف دنیا روابط اقتصادی و تجاری برقرار سازند. علاوه بر روابط دوجانبه، هرکدام از این کشورهای جدیدالتأسیس در تلاش بودند تا در ساختارهای اقتصادی منطقه ای نیز حضوری فعال داشته باشند. جمهوری ارمنستان، به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی اش و داشتن مسائل ارضی با جمهوری آذربایجان و مشکلات تاریخی با ترکیه تنها می توانست با همسایگان شمالی و جنوبی خود؛ یعنی، گرجستان و ایران، مراودات تجاری مرزی داشته باشد و تنها از طریق این دو کشور قادر بود به دنیای خارج راه پیدا کند. برای همین هم همسایگی و دوستی با ایران برای جمهوری ارمنستان بسیار حائز اهمیت است. حال، با گذشت نوزده سال از زمان استقلال جمهوری ارمنستان، می توان گفت روابط بسیار مناسبی چه در زمینۀ اقتصادی و چه در عرصه های سیاسی بین این دو کشور همسایه برقرار شده است. جمهوری اسلامی ایران با داشتن 1,648,000 کیلومتر مربع مساحت و نیروی کار جوان، امکانات عدیدۀ اقتصادی و منابع سرشار طبیعی، طبیعتاً مورد توجه ارمنستان است. اگرچه ارمنستان کشور کوچکی است این جمهوری نوپای شوروی سابق می تواند دروازۀ مطمئنی برای ورود ایران به بازار اروپا باشد چراکه سیاست حاکم بر کشور ما این مسئله را امکان پذیر می کند. هرچند ارمنستان کشوری است کوچک که جمعیت ساکن در آن از مرز3,500,000 تن تجاوز نمی کند ارمنیان مقیم کشورهای خارجی، که شمار آنها متجاوز از 10,000,000 نفر است و امکانات وسیع مالی، اقتصادی و سیاسی آنها در واقع دنیای مجازی ویژه ای به نام دنیای ارمنیان ترسیم کرده و این دنیای مجازی می تواند با ایران همکاری های وسیعی در عرصه های مختلف داشته باشد؛ برای مثال، ارمنیان ساکن روسیه با جمعیتی دو میلیونی می توانند همکاران تجاری خوبی برای بازرگانان ایرانی باشند. همین موضوع در مورد ارمنیان مقیم امریکا، کشورهای امریکای لاتین، کشورهای اروپایی و خاور میانه هم صدق می کند. پس ارمنستان، که از لحاظ وسعت و جمعیت کوچک ترین همسایۀ ایران است، می تواند پلی اطمینان بخش برای برقراری روابط گوناگون با دیگر کشورهای دنیا به شمار آید. در زمینۀ سازمان های همکاری های اقتصادی منطقه ای بر خلاف دیگر کشورهای جدیدالتأسیس، که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هرکدام در ساختار های همکاری های اقتصادی منطقه ای و به منظور فعالیت های همه جانبۀ اقتصادی و احیاناً سیاسی جای مناسبی برای خود دست و پا کردند، ارمنستان با محدودیت هایی مواجه شد و می بایست در برطرف کردن مشکلات ناشی از این محدودیت ها می کوشید؛ برای مثال، سازمان همکاری های اقتصادی منطقه ای، اکو، بستر بسیار خوبی برای چنین همکاری هایی محسوب می شد اما عضویت در این سازمان، که همۀ اعضای آن کشورهای اسلامی هستند، مشکلی بر سر راه ارمنستان بود هرچند در اساسنامۀ این سازمان هیچ اشاره ای به مسلمان یا غیر مسلمان بودن اعضای آن نشده است. لذا، ایروان برای پر کردن خلأ ناشی از عدم حضور خود در سازمان اکو درصدد پیدا کردن همکاران منطقه ای با محوریت جمهوری اسلامی ایران برآمد که در نتیجۀ همکاری های سه جانبۀ ارمنستان ـ ایران ـ ترکمنستان و ارمنستان ـ ایران ـ یونان شکل گرفت. البته، این همکاری های سه جانبه پس از ایفای رسالت تاریخی خود جای خود را به همکاری های سازمان یافته تری در ابعادی دیگر دادند. ارمنستان، که دستش برای رسیدن به ساختارهای همکاری های منطقه ای کوتاه بود، نگاه خود را به سازمان تجارت جهانی(WTO) دوخت و این امر باعث شد ارمنستان مرزهای جغرافیایی را با تمام محدودیت های موجود در نوردد و به عضویت این سازمان جهانی درآید. در حال حاضر، ایران و ارمنستان، با وجود روابط بسیار خوب سیاسی، هنوز نتوانسته اند عرصه های اقتصادی یکدیگر را، آن طور که باید و شاید، دریابند و به عاملی تأثیرگذار در اقتصاد یکدیگر مبدل شوند و اینکه جمهوری اسلامی ایران، با وجود همسایگی با ارمنستان، در تجارت خارجی ایروان مقام هشتم را به خود اختصاص داده جای تأمل دارد. بنابراین، وظیفۀ دست اندرکاران و مسئولان بسط و توسعۀ روابط دوجانبه و از آن جمله وظیفۀ سفرای دو کشور آسیب شناسی این روابط دو جانبه و ارائۀ راه حل هایی برای ایجاد شرایط مساعدتر به منظور همکاری های تجاری و اقتصادی است. پی نوشت 1ـ متن سخنرانی گریگور آراکلیان، سفیر تام الاختیار جمهوری ارمنستان در ایران، در سمینار بین المللی جمهوری ارمنستان 2010، تجارب پیشین ـ چشم انداز فرارو. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 52
|
