 سرژ آواکیان سرژ آواکیان در سال 1345 تحصیلات خود را در رشتۀ نقاشی و طراحی گرافیک در آکادمی هنرهای زیبای کریدون لندن [2] به پایان برد و با موفقیت در کنکور SIADبه عنوان اولین ایرانی به عضویت انجمن طراحان انگلستان (D.A.I.S.L) در آمد. سرژ پس از بازگشت به ایران تمام اوقاتش را در زمینه هنر خود گذرانیده و از سال 1358 تاکنون در دانشگاه هنر به عنوان استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه به تعلیم و تربیت در رشته تخصصی خود پرداخته است. از سال 1336 تاکنون در بسیاری از نمایشگاههای انفرادی و گروهی در تهران و لندن شرکت کرده است. از آن جمله می توان به شرکت او در اولین نمایشگاه استتیک تهران (1336) بنیانگذاری شده توسط مارکو گریگوریان، اولین و سومین بی ینال تهران (1337و1341)، نمایشگاه هنرهای زیبای ایلینگ و کریدون لندن (1347)، نمایشگاه گالری دودو در تهران، نخستین نمایشگاه هنری بین المللی تهران(1353)، نمایشگاه آثار هنرمندان معاصر ایران(1354)، نمایشگاه هنر معاصر ایران از آغاز تا امروز(1354)، نمایشگاه انفرادی گالری زروان تهران(1354) و نمایشگاه هنر معاصر ارمنستان (1380) اشاره نمود. با سرژ بسیار راحت می توان ارتباط برقرار کرد. روحیه ای شفاف و برخوردی بسیار ساده دارد. چند دقیقه پای صحبتش می نشینی و چنان احساس می کنی که گویی سالها دوست صمیمیت بوده است. شاعری است با کلام خط و رنگ، هنرمندی است عاشق مردم و انسانی است ساده ساده…. افکار و احساسات خود را با زبان خطوط و رنگها بیان می کند. و چه ساده هم…. می داند که ایجاز در کلام مشکل تر از طویل نگاری است و ساده بودن در طراحی بس پیچیده تر. سرژ، رنج ساده بودن را می پذیرد تا راحت تر و سریع تر با مخاطبش ارتباط برقرار کند. هنرمندان عرفاً خودخواه اند، چرا که دیدگاه “خود”، باور “خود” و درک “خود” را بر روی کاغذ و بوم می آورند. ولی هنرمند طراح می باید بر خلاف عرف شدیداً “دیگر خواه” باشد. او در مثلث تولیدکننده، محصول و مصرف کننده جایی برای احترام به خودخواهی ندارد. او زمانی به رسالت خود وفادار می ماند که ارتباط بین این سه رأس را با طرحی منطبق بر هویت و نیاز هر سه برقرار نماید. در هنر گرافیک متکی بر جامعه شناسی و در این هنر استوار بر اقتصاد، شاید که طریقت و منش سادۀ سرژ آواکیان، مؤثرترین و موفق ترین بوده باشد. سرژ معتقد است که در نقاشی، سادگی برتر از پیچیدگی است. نقاش برای ساده سازی رنج فراوانی را تحمل می کند. اصولاً کارهای سرژ براساس تحصیلات تخصصی وی بنیانی صنعتی دارد. نظم و ترتیب ماشینی دنیای امروز وی را سخت تحت تأثیر قرار داده است. گزینش خطوط و رنگها در کارهای او شاید که واکنش درونیش در برابر زندگی ماشینی امروز باشد. نگاهی به کارهای سرژ، استعداد و علاقه وی به نقاشی و تجربه پربار او را آشکار می سازد. تجربه ای که با سادگی همراه است. ویژگی کار سرژ سادگی است و این سادگی بی شک بازتابی از دنیای درون او است. پیشرفت در کار تخصصی، وی را به سادگی بیشتر رهنمون می سازد، گویی که برای وی کمال در سادگی خلاصه می گردد. سرژ پیوسته در طلب آگاهی بیشتر است و بدین جهت برای درک بیشتر آنچه که آشکار نیست، تلاش می کند. خودآموزی وی همراه با علاقه و استعدادش، همواره بازدهی جالب داشته است. طرحها و نقاشیهای وی حاصل این تلاش است و نگرشی ساده به کارهایش، تکامل ناشی از این خودآموزی را آشکار می کند. این جویندۀ حریص همواره در طلب است و بی شک انگیزه یافتن در او یکی از ویژگیهای شگفت آورش می باشد. یافتن و تصویر کردن، زندگی سرژ در این دو خلاصه می شود. بهانه های تصویرهای سرژ حاصل تلاش وی برای آگاهی بیشتر بوده و خطوط، تم اصلی کارهای وی می باشند. تلفیق خطوط و رنگها در کار وی چنان با استادی انجام پذیرفته است که هر تغییری بی شک نظم موجود را در هم خواهد ریخت. سرژ با بازی با خط و رنگ شعر می آفریند. در مصرعهای شعر وی به جای کلمات خطوط می نشیند. طرحهای او با کلام خط و آهنگ رنگ با بیننده ارتباط برقرار می کنند. برداشت وی از رنگها و خطوط برداشتی شاعرانه است، برداشتی که علاوه بر شاعرانه بودن، ساده، آگاهانه و سمبولیک می باشد. *** سرژ آواکیان کار آکادمیک را در دوران تحصیلات آکادمیک خود در کریدون لندن آغاز کرد. نخستین کار وزین او طراحی حروف فارسی و ارمنی درپی انجام تحقیقات فراوان بر روی الفبای زبانهای مختلف بود. مجموعه جدید حروف 38 گانۀ الفبای زبان ارمنی وی که در گالری های تهران و ایروان به نمایش درآمد و هم اکنون در روزنامه آلیک تهران و در زمرۀ حروف دیجیتالی آی.بی.ام به کار گرفته می شود، سهم به سزای سرژ در پیشبرد فرهنگ ارمنیان بوده است. پس از بازگشت به ایران و آغاز کارحرفه ای و همکاری با دانشگاه هنر، سرژ آواکیان نه فقط به کار و تدریس در رشته های گرافیک پرداخت، بلکه بنیانگذار زیرمجموعه های جدید گرافیک چون، طراحی حروف، گرافیک تلویزیونی، گرافیک محیط، ایربراش، چاپ، صفحه آرایی و شناخت ابزار شد و بار تدریس تخصصهای جدید را نیز خود پذیرا شده است. سرژ از سال 1358 به عنوان یک آموزگار متواضع دانشگاهی، با همکاری در انجام رساله های متعدد دانشجویی در کلیه شاخه های گرافیک به خصوص زیرمجموعه های بسته بندی و گرافیک تلویزیونی سهم به سزایی در تربیت نسل جوان داشته است. موفقیت سرژ و محبوبیت طرحهای او مرهون بینش او از صنعت و دانش او در رشتۀ جامعه شناسی و نقاشی است. در عصرکامپیوتر و در زمانی که به کمک اسکنرها، دوربین های دیجیتال، رایانه های بسیار قوی، نرم افزارهای مقتدر طراحی نظیرکُرل دراو[3]، فتوشاپ[4] و غیره، بسیاری خود را طراح گرافیک می دانند، سرژ کفۀ انسانی قضیه را برتر از هر چیز می داند. او هنر گرافیک را مجموعه ای از توان مغز انسان، احساسات قلب انسان و قوت دست انسان می داند. قابلیتهایی که معادل و مترادفی در دنیای ماشینی ندارد. در عصر اتوماسیون و اجتماعی که همه چیز را سریال سازی می کنند و در زمانی که استفاده از ایده ها و طرحهای دیگران از طریق اینترنت بسیار آسان و متداول شده است، هنرمند موفق گرافیک اساس کار خود را در تفکر خلاقیت هنری می جوید. خلاقیتی که خود ریشه درفرهنگ صنعتی، سنتهای فرهنگی، بافت اجتماعی و سلیقۀ شخصی هنرمند دارد. تجلّی هنر طراحی گرافیک را می توان در شاخه طراحی و بسته بندی ملاحظه نمود. نقش طراح در ایجاد رابطه صمیمی بین سه رأس مثلث تولید کننده، محصول و مصرف کننده مستقیماً بر قدرت نوآوری و خلاقیت هنرمند وابسته است. در تشریح اصول فوق چند نمونه بسیار موفق از طرحهای بسته بندی سرژ را انتخاب نموده و ذیلاً به نقد آنها می پردازیم. موفقیت درپیوند سه رأس تولید کننده، محصول و مصرف کننده از یک سو و طرح بسته بندی از سوی دیگر در طرحهای او کاملاً مشهود است، چرا که محصول پفک نمکی با طرحی به قدمت حدود 30 سال و محصول شیر پاکتی با طرحی به تدوام حدود هشت سال، هنوز با همان رنگ و بوی آشنا به بازار عرضه می شود. در چارچوبهای دیکته شده از سوی تولیدکننده، در قالب موضوع و محصول و برای ذائقه مصرف کننده ایرانی، طراح، مغز و قلب و دست خود را به کار گرفته است تا حتی در عصر کامپیوتر طرح خود را مقبول بازار سازد. برگرفته از ماهیت محصول، سرژ نیز چون دیگر طراحان محصولات لبنی، کار خود را بر محور “گاو” بنا نهاده است. ولی حرف اول طراح در قالب مؤثرترین گفتار تصویری به هنگام ارائه مبهم و در عین حال بسیار آشکار گاو شیرده در لابلای خطوط طبیعت ظاهر می شود. گاو طراحی او که با تصویر عادی و آشنای گاو فرق دارد، پشت به کوهها، سر و دم آمیخته با خطوط منحنی و تلفیق شده با طبیعت و سینه اش در دندانه های حرف “ش” کلمه شیر جای دارد. حالت نوشتار “شیر” خطی اختصاصی دارد و در کنار آبی آسمانی که نشانه پاکی و رنگ سبز و نارنجی که یادآور طراوت مراتع و گرمای خورشید است، قرار دارد. همچنین او طرح سمبولیک را در قالبی محکم و در عین حال شاعرانه و پرمغز ارائه نموده است. تولید کنندگان برای تداوم حضور در بازار معمولاً هر از گاهی اقدام به تعویض بسته بندی محصول خود می نمایند ولی کارخانه مینو از 30 سال پیش تاکنون موفقیت “پفک نمکی” را در عرضه محصول خود در همان بسته بندی گرم و آشنای قدیمی دانسته است. از طرفی هدف چاپ ارزان بر روی سلفون ارزان برای محصول ارزان و قابل خرید برای عموم و از طرفی دیگر تقاضای تولیدکننده در محدودیت به چاپ دورنگ، طراح را تشویق به استفاده از رنگهای زرد و قرمز که برگرفته از رنگ نارنجی محصول می باشد نموده است. طراح به هنگام انتخاب و طرح خط، کلمۀ “پفک” را با حروفی متأثر از شکل خود محصول و کلمه “نمکی” را با حروف عادی نگاشته است، چرا که تأکید بسته بندی و نام بر کلمه “پفک” و کمرنگ کردن کلمه “نمکی” بوده است. مسئله ابتدایی و راه حل آسان به نظر می آید، ولی اگر نقطه شروع طراحی را زمانی در نظر بگیریم که تولید کننده طراح را با مشتی خوراکی عجیب و غریب که برای بازار و طراح کاملاً تازگی دارد تنها می گذارد، ارزش کار و آن هم کار با تدوام مشخص می شود. این چنین است که نام محصول از خود محصول پیشی می گیرد و پس از آن سالهای متمادی تولیدات متشابه را تحت الشعاع خود قرار می دهد. نمونه های مرسوم و موجود حرف “Ճ” و نمونه طرح سرژ آواکیان از همان حرف، در تصویر فوق ارائه شده است. طراح، تصویر حرف را بر اساس کاهش پیچیدگی ترسیم و قابل درک در نگاه بیگانگان به وجود آورده است. درکنار طراحی حروف الفبا و با باور بی مانندش در نوآوری هنری، سرژ تصمیم به خلق آثار نقاشی، حول محور هر یک از حروف الفبای زبان ارمنی می گیرد. نقاشیهای این چنین او در موزه های ارمنستان و موزه معاصر یا نزد مشتاقان خرید آثار بکر او نگهداری می شوند. نقاشی حول محور حرف “Ճ” یا حرف چهاردهم الفبای ارمنی در ابعاد 120×120سانتی متر و با رنگ و روغن روی بوم از آثار ارزشمند او است. *** سرژ کلکسیونر آثار هنری و عتیقه است. او مجموعه ای از نقاشیهای قهوه خانه ای، نقاشیهای متعدد پشت شیشه که همگی از تِم مذهبی برخوردارند، گرامافون های بسیار قدیمی و مُهرهای عتیقه ارمنی دارد. وی آرزومند است که موزه ای برپا دارد و نقاشیهای شش متری قهوه خانه ای، نقاشیهای پشت شیشه ای که خاص سقاخانه ها و اماکن مقدسه است و گرامافون هندلی ادیسون سال 1848م. را در معرض دید عموم قرار دهد. از آنجا که هنر سرژ بیش از پیش زنده است و اهمیت آن در اقتصاد روبه توسعه ایران بیش از همیشه مشهود است، در خاتمه پیام او را که خطاب به طراحان جوان گفته است به رشتۀ تحریر درمی آوریم. کلمه به کلمۀ این پیام حاوی نگرش ژرف استاد در هنر استوار بر جامعه شناسی، بیان ضعفها و نقاط قوت انسان هنرمند و هدف هنرمند واقعی در عرصۀ هنر خود و معرف کامل روحیات سرژ آواکیان است. نهایتاً اینکه برای طراحی موفق: زود قضاوت نکنید. انتقاد کردن را به تأخیر بیندازید. نا امیدی را کنار بگذارید. از هر جایی که می شود شروع کنید. از تصمیم گیری برای شروع ناتوان نباشید. از یک نقطه شروع کنید و ادامه دهید. شاید بدون آنکه خودتان متوجه باشید پیشرفت شروع شده باشد. از گفتگو با دیگران استقبال کنید. آرامش و مقاومت را از یاد نبرید. یک نقطۀ کوچک، یک جرقۀ کوچک می تواند راهی بزرگ برایتان ایجاد کند. طرحهایتان را زود جمع نکنید، ممکن است فردا چیزی را پیدا کنید که امروز به آن توجه نداشتید. پی‌نوشت‌ها: 1- استاد دانشگاه هنر و عضو رسمی هیئت علمی دانشگاه، نقاش و طراح گرافیک 2- Craydon Fine Arts Academy, London University 3- Coreldraw 4- Photoshop |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 21
|
