اگر در صدد یافتن ارتباط میان زبان و سیاست باشیم، در قدم اول بایستی هدف خود را از مبادرت به چنین امری به درستی مشخص سازیم. در نظر اول، جهت پی بردن به این رابطه، دو رهیافت محتمل به ذهن انسان خطور می کند که به گونه ای با همان مفهوم کنکاش به منظور درک تجانس میان مطالعه زبان و مطالعه زندگی بشر ارتباط می یابد. در رهیافت اول، مطالعه زبان به عنوان تلاش برای بررسی زبان بشر جهت کشف ذات، منشاً و بهره گیری ازخود زبان قلمداد می شود. رهیافت دوم نگرش به زبان و سیاست به صورت فی نفسه است. براساس این نظریه زبان امری مسلم و بدیهی تصور می شود، یعنی امری که در تملک انسان قرار دارد، حال آنکه، سیاست نظام مفروض جامعه است و از لحاظ معنایی، گزینه عملی آن است. هدف از این مقاله، در واقع، رسیدن به این نتیجه است که میان مطالعه زبان و مطالعه سیاست رابطه ای الزامی در دست است که همانا جوهره لاینفک آزادی حیات است.

موقعیت زبان

بدون تردید زبان گرانبهاترین عطیه الهی به دنیای بشری است که میزان منحصر به فرد بودن آن به گونه انسان ذیلاً مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. نخست، به یقین می توان ابراز داشت که زبان برای انسان امری عادی و روزمره است و سوالی که در وهله اول به ذهن انسان می رسد و می توان به سهولت به شیوه ای غیرتخصصی به آن پاسخ داد این است که زبان چیست؟ مسلماً زبان، نظامی ارتباطی است و  درواقع توسعه یافته ترین نظامی است که دنیای بشری از آن بهره می جوید. براساس این دیدگاه می توان به این استدلال رسید که زبان همانند یک ابراز ارتباطی عمل می کند. پس زبان ابزاری اجتماعی است. نحوه عملکرد اجتماعی زبان با تصور این مسئله که زبان وسیله ای است برای انتقال افکار و اندیشه های شخصی، قابل توصیف می گردد. از سوی دیگر، اگر ثابت شود که خواب دیدن و اندیشیدن با استفاده از زبان میسر می شود، دیگر جهت ادراک ماهیت زبان نیازی به مطالعه ماهیت زبان نخواهد بود. بدین ترتیب، زبان به یکی از لازمه های زندگی مبدل می شود که نیاز بشر برای بیان هوشیاری نسبت به خود و  دیگران را مرتفع می سازد. در صورتی که در مورد زبان به نظریه فوق بسنده شود، به این مفهوم که زبان اساساً پدیده ای است که برای خواب دیدن، فکر کردن و برقراری ارتباط از آن استفاده می شود، می توان به طور مستقیم به سوالات مطروحه در خصوص ذات و مبدا زبان پاسخ داد. بنابراین مبدا و منشا زبان را بایستی در میان پیشنینان خود جستجو کرد که به لزوم ایجاد ارتباط پی برده و به صورت پستاندارانی سخنگو تکامل یافته بودند. پس طبیعت زبان در آن برهه از تکامل بشر، به عنوان وسیله ای جهت برقراری ارتباط آسان و بی حد و مرز میان ابنای بشر متجلی شده است بدین منظور که بشر را به آنچه که هست یعنی موفق ترین گونه حیوانی بر روی کره خاکی مبدل سازد.

بدیهی است اگر در صدد تفحص بیشتر در مورد زبان برآییم، دیگر به چنین مفهوم ابتدایی کفایت نخواهیم کرد، چراکه نه تنها موضوع رشد  و تکامل زبان از پیچیدگی بیش از این برخوردار است، بلکه تحقیقات انجام شده در خصوص ابعاد گوناگون زیستی بشر، نشانگر این واقعیت است که خواب دیدن و فکر کردن هیچ یک از طریق زبان صورت نمی پذیرد.

در اینجا بایستی خاطر نشان کردکه قرن‌ها تحقیق و مطالعه در زمینه زبان و زبان شناسی پایه های نسبتاً استواری در مورد شماری از زبان ها در اختیار ما قرار داده است. به طور سنتی ازتکنیک های کلامی جهت درک مشابهت ها و تفاوت های موجود بین گونه های زبان استفاده می شود. به عنوان مثال زمانی که در سده هجدهم، زبان شناسان به وجود تشابهاتی که میان زبان های متفاوت اروپایی و زبان قدیم سانسکریت پی بردند، این امر را نمی توانستند به واقعیتی جز بهره مندی این زبان ها از ریشه و نسب یکسان نسبت دهند. گرچه این رهیافت در توصیف ماهیت زبان با شکست مواجه شد ولیکن از روش و اسلویی نسبتاً مطلوب برخوردار بود، برای نمونه، این رهیافت موضوعاتی همچون نحوه ظهور زبان ها، منشا پیدایش، چگونگی یادگیری و کاربرد آنها را می توانست مورد بحث قرار دهد.

از اواسط سده بیستم، با ظهور نظریه های جدید نو آم چامسکی تحولات چشمگیری درعلم زبان شناسی به وقوع پیوست. گونه زبانی که درچند دهه اخیر مورد توجه چامسکی و زبان شناسان نوین قرار دارد زبان گفتاری است که با زبان نوشتاری در تناقص است، چراکه بسیاری از زبان ها فاقد نظام نوشتاری هستند و در واقع قدیمی ترین گونه های زبان از نظام نوشتاری بهره مند نبوده اند. چامسکی در رهیافت های زبان شناسی خود از رهیافت های فلسفی عقلیون بهره جسته است. عقلیون بر این اعتقاد بودندکه دانش از بدو پیدایش بشر به طور غریزی از فکر و ذهن انسان نشات می گرفته است. چامسکی درسال 1965 م. ابراز داشت که صورت کلی نظام علمی از همان ابتدا همانند ودیعه ای فکری، معین و ثابت بوده است. بنابراین، بایستی یادآور شدکه چامسکی در خصوص زبان نیز دارای تفکر متشابه است. چامسکی علاوه بر نظریه عقلیون از عقاید هامبولت (1836 م) هم استفاده کرد و به این نتیجه رسید که کسی قادر به یادگیری زبان نیست بلکه فقط می توان شرایطی فراهم آورد که زبان به صورت فی البداهه و به روش خود زبان در ذهن انسان پرورش یابد. پس می توان گفت که ساخت زبان و گونه نحوی آن به میزان قابل ملاحظه ای مفروض و مسلم است، اگرچه یادگیری زبان امکان پذیر نخواهد بود مگر اینکه شخص تجربیات درستی درخصوص مراحل ساخت زبان داشته باشد درست مانند لینز که نظریه افلاطون را مورد تایید قرار می دهد که یادگیری برای فرد Wiederzeugung است یعنی دستیابی به آنچه درذهن انسان به صورت ذاتی و غریزی یافت می شود.

چامسکی در رهیافت خود در مفهوم جهانی زبان، زمانی که راجع به نحو دستوری زبان همانند ابزاری برای تولید جملات قاعده مند صحبت می کند از روشی علمی پیروی می کند. طبق نظریه چامسکی (1957 م) فلسفه به علمی اطلاق می شود که درآن نظریه ای خاص که در خصوص اثبات امری بدهیی کاربرد دارد و می تواند درمورد امور متشابه غیربدیهی و ناشناخته به کارگرفته شود. بنابراین می توان ابراز داشت که رهیافت چامسکی درمورد جهانی بودن زبان اساساً از مطالعات سنتی قبلی زبان بسیار متمایز است و به همین علت سبب ساز دگرگونی بنیادین در علم زبان شناسی شد.

چامسکی (1959 م) همچنین نظریه اسکینر در مورد نقش محرک در فراگیری زبان را مورد انتقاد قرار داد. او جهت اثبات ادعای خود، مسئله ذاتی بودن زبانی و یادگیری زبان توسط کودکان را مطرح ساخت. سرعت بسیار بالای کودکان در فراگیری زبان با توجه به کمی داده ها که در نهایت منجر به تسلط کامل ایشان به زبان مادری می شود بر پیچیدگی روش یادگیری زبان دلالت دارد که با وجود مطالعات انجام شده تاکنون درک دقیق و توصیف آن امکان پذیر نبوده است و این احتمال می رود که کل روش عمدتاً غریزی باشد و از طریق فراگیری و یا رسیدن به بلوغ سیستم عصبی حاصل آید.

مطالعه زبان از این دیدگاه، زبان شناسی راصرفاً بخشی از روان شناسی متصور می سازد و دانستن زبان را یادگیری یک نظام علمی خاص که به شکل دستور زبان نمود می باید، عنوان می کند. وجود زبان در ذهن انسان همان مسئله ای است که از دیرباز مورد توجه روان شناسی بوده و موضوعاتی مانند ناظم اعتقادی و معرفتی که در اختیار انسان است، نحوه دستیابی انسان به آن و همچنین چگونگی به کارگیری آن را مورد توجه قرار می دهد.

موقعیت سیاسی

مسلماً ارائه یک مفهوم مطلق برای واژه سیاست کار بسیار دشواری است. واژه سیاست را به طور کلی از دو دیدگاه می توان مورد توجه قرار داد. از یک سو، سیاست، به طور اخص، به هنر و روش مملکت داری و عملکرد حکومت و از سوی دیگر، به طور اعم، به شیوه زندگی ابنای بشر اطلاق می شود. برخی پا را از این هم فراتر نهاده و ابراز می دارند که افکار و عقاید اعضای یک جامعه بازتابی از نظام سیاسی است که بر ان جامعه حاکم می باشد. سیاست دارای پیشینه ای به قدمت تمدن ها است به طوری که فلاسفه یونان باستان،‌ از جمله ارسطور و افلاطون تفکرات سیاسی مخصوص به خود را داشته و الگوهایی برای مملکت داری ارائه داده اند.

مفهوم از سیاست که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته، بررسی منطقی روشی است که انسان ها بایستی در کنار هم زندگی می کنند و این مفهوم سیاست با یافته های عقلیون در خصوص زبان متجانس است. مشاهده موضوعات سیاسی از دیدگاه عقلیون به سهولت ذهن فرد را به نظریه دیگری راجع به جهان به صورتی که هست و وجود دارد سوق می دهد. به عنوان مثال، زمانی که طرفداران پایه ریزی جامعه سرمایه داری ابراز می دارند که آن تنها جامعه ای است که انسان ها بایستی در آن زندگی کنند و سرمایه داری دمکراسی واقعی است و جامعه دمکراتیک همانا عدالت است،‌ عقلیون به تجزیه و تحلیل آنچه رد واقع در بطن چنین  جامعه ای به وقوع می پیوندد می پردازند و بدین ترتیب تصوریر دگرگون می شود این همان مسئله ای است که فکر اندیشمندانی چون نوآم چامسکی و ادوارد هرمان را به خود معطوف ساخته است.

از آنجایی که موضوع این مقاله یافتن ارتباط محتمل میان زبان و سیاست است،‌ از این رو، نظریه های چامسکی به عنوان منبع اصلی جهت قبولی و یا رد وجود ارتباط میان این دو مقوله مورد توجه قرار گرفته است. چامسکی به عنوان یک تحلیل گر تاریخ به ارزیابی مجدد سیاست خارجی آمریکا در برهه خاصی از تاریخ آمریکا، یعنی زمان جنگ میان آمریکا و ویتنام که به بحران ویتنام و یا مناقشه ویتنام شهرت دارد مبادرت ورزید. عموماً آمریکایی ها از نظر جهت گیری نسبت به تداوم جنگ به دو گروه عمده تقسیم می شدند: گروه اول بازها که با تمام وجود از ادامه جنگ حمایت می کردند و معتقد به پیروزی آمریکا در پایان جنگ اعتقاد نداشتند و خواهان بازگردانیدن نیروهای آمریکایی از ویتنام بودند. این تقسیم بندی نظ چامسکی را تامین نمی کرد. در واقع، چامسکی با نگاه منطقی  تقادانه به کل قضیه خاطر نشان کرد در مورد افرادی که به نوعی درگیر مسئله جنگ آمریکا و ویتنام بودند، یک تقسیم بندی سوم نادیده انگاشته شده بود. در حقیقت، مسئله ای که هیچ گاه در محافل عمومی مطرح نشد،‌ تجاوز آمریکا به مشروعیت و حقانیت ویتنام بود. به راستی آیا بدوا مردم در مورد آغاز جنگ با ویتنام از حق انتخاب برخوردار بودند یا خیر؟ و پاسخ چامسکی به این سوال منفی بود (چامسکی 1969، 1973، 1988 م)

طرح این نوع سوال از جمله ویژگی های منحصر به فرد تحلیل های سیاسی چامسکی است او هرگز به ارزش های مطروحه نمی پردازد و سوال دیگری مطرح می سازد که به مراتب عمیق تر و ریشه دارتر است و در اکثر مواقع این سوال مضاعف همان سوالی است که بایستی مورد توجه قرار گیرد و امکان دارد اسباب حل بحران را فراهم سازد. این ویژگی چامسکی به طور حتم نشات گرفته از ذهن کاوشگر و پویای او است ولی در عین حال در صدد مطرح مسئله برای ایجاد نگرانی بیشتر نیست. این خصیصه چامسکی عمیقا ریشه در آرمان گرایی سیاسی وی دارد که براصولی منطقی بنا نهاده شده است. به عنوان نمونه چامسکی در اصول اعتقادی خود انسان را همانند مدافعی در اجتماع متصور می سازد بدون اینکه به رنگ پوست ملیت ودین و مذهب ایشان توجهی داشته باشد. در جامعه ای که چامسکی در ذهن خود می پروراند والاترین ارزش زندگی عشق به دیگران و عشق به خود است بدین ترتیب کلیه به اصطلاح ارزش های دنیای کنونی را می توان چنین نادیده گرفت. در صورتی که فرد چیزی را برای خود برندارد یا خود را مالک چیزی نداند دیگر مقوله ای تحت عنوان دارایی وجود نخواهد داشت و پول مبدل به چیزی اضافی می شود زیرا که دیگر نیازی به آن نخواهد بود و اگر انسان ها اذهان خود را به شیوه ای منطقی برای همزیستی به کار گیرند دیگر احتیاجی به وجود حکومت نخواهد بود.

تقارب زبان و سیاست

با اینکه در صدد یافتن رابطه میان زبان و سیاست هستیم در اکثر مواقع به ناچار بایستی بپذیریم که ارتباط عملی بین زبان و سیاست نیست دال بر این مطلب که با وجود در دست بودن تشابهات میان مطالعات زبان شناسی و مطالعات سیاسی باید از هر گونه تساوی یک به یک اجزای معادله حذر کنیم. برخی از منتقدین وجود رابطه میان زبان و سیاست جهت اثبات ادعای خود به این مطلب اشاره می کنند که زبان شناسی یک علم محض است و زبان شناسان متخصصینی مجرب و آموزش یافته اند که طبیعت منشا و کاربرد زبان را جهت دستیابی به تصویری برتر و بهتر از ذهن و تکامل گونه انسان مورد مطالعه و بررسی قرار می دهند. بدون شک زبان شناسی در آنچه انسان طی سالیان طولانی تکامل اکتساب کرده نقش به سزایی ایفا نموده است ولیکن زمانی که به عنوان یک شاخه علمی محض مطرح می شود از توجه به انسان به صورت اعم صرفنظر می کنند در منتیهی الیه دیگر علم سیاست قرار دارد که با صور متفاوت روابط اجتماعی میان انسان ها سرو کار دارد و به همین علت آحاد اجتماع را به صورت مستقیم مورد توجه قار می دهد. بدین ترتیب مطالعات سیاسی قادر و معتقد است که در اصل انسان باید به طور اعم در نظر گرفته شود. براساس توضیحات فوق می توان اذعان داشت که سیاست فاقد جنبه علمی است و در واقع همان تفکری است که سیاستمداران به منظور تحکیم جایگاه و حفظ قدرت خود می خواهند به مردم به قبولانند.

از سوی دیگر نمی توان این موضوع را نادیده انگاشت که میان زبان و سیاست رابطه ای الزامی است. اگر سیاست را علمی تصور کنیم که همزیستی و برقراری ارتباط میان انسان ها را مورد مطالعه قرار می دهد، زبان شناسی همانا بررسی زبان است که پیچیده ترین و پیشرفته ترین نظام ارتباطی میان انسان ها می باشد. بدین ترتیب، زبان و سیاست به گونه ای لازم و ملزم یکدیگر می گردند چرا که هر دو با ایجاد رابطه در تماس اند.

متقاعد کننده ترین تعبیر وجود رابطه بین زبان و سیاست فی نفسه بودن ذهن انسان است و از آنجا که زبان و اراده انسان نیز ذاتی می باشد شخص برای ابراز عقاید خود به صورتی که تصور می کند قادر است مقبولیت بیشتری اکتساب نماید، آزاد و مختار است. پس انسان فطرتاً از این آزادی برخوردار شده که به آنچه می خواهد بیندیشد و هیچ کسی و هیچ چیزی نمی تواند این حالت طبیعی را متاثر سازد، زیرا ذاتاً به دنیای درون انسان تعلق دارد و شاید تنها نیروهایی که انسان را تحت سلطه خود می گیرند همان نیازهای انسان جهت ادامه بقا باشد.

طبق مباحث مطروحه اگر شخص به ذاتی بودن زبان و غریزی بودن آزادیخواهی در انسان معتقد باشد به سهولت قادر است به رابطه حکمفرما بر زبان و سیاست پی ببرد. به طور کلی رابطه تقریبا ضعیف است و حتی می توان ابراز داشت که رابطه ای عملی بین قلمروهای زبان و سیاست یافت نمی شود.

کتابنامه:

Chomsky, N. 1957. Syntactic Structures. The Hague: Mouton.

Chomsky, N. 1959. Review of B. F Skinner: Verbal Behavior. Language 35: 26-58.

Chomsky, N. 1965. Aspects of the Theory of Syntex. Cambridge, MA: MIT Prees.

Chomsky, N. 1969. American Power and New Mandarins. New York: Pantheon.

Chomsky, N. 1973. For Reasons of State. London: Fontana.

Chomsky, N. 1988. Language and Politics. Edited by C.P. Otero, Montreal: Black Rose Books.

Grohmann, K.K. 1998. Language and Politics: The Pillars of Society. Von Humboldt, W. 1836. Uber die verschiedenheit des menschlichen sprachbaues. Berlin. Republished, Darmstadt: Classen und Roether (1949).

Skinner, B.F. 1957. Verbal Behavior. New York: Appleton-Century-Crofts.