آثار کتبی مکشوفه به زبان های  سومری، اکدی، هوریایی و آشوری، برخی اطلاعات  را دربارۀ ساکنان قسمتی از بخش غربی سرزمین کنونی ایران، در اختیار ما قرار می‌دهد. اسناد مزبور نشان  می دهند که  در کوهپایه های  غربی سلسله جبال  زاگرس، قبایل  هوریان، لولوبیان، گوتیان  و کاسیان  و نیز برخی  قبایل  دیگر که  ظاهراً با قبایل  عیلامی خویشاوند بوده اند، زندگی  می کردند.  قبایل  کاسی  یا کاشی در هزارۀ دوم،  در بخش  مرکزی  کوهستان  زاگرس، در سرزمینی  که امروزه  لرستان  خوانده  می شود میزیسته اند و لرهای  امروزی  شاید از نسل  قوم  کاسی  باشند[1].

استرابون Strabo معتقد است  که  سرزمین  این  قوم  یعنی  کاسپیانه،  استپ  مغان بوده و در مثلثی بر کنار ارس  و بربلندای  کوه های  ایران  و دریای  غربی  قرار داشته. دانشمندان  دیگر برآنند که  در نواحی  جنوبی  ماد، قوم  عیلامی  و کاسپی  نقش  اساسی  داشتند و به  زبانی که  زبان  تمام اقوام ماد  از نواحی  شمالی  ارس  گرفته  تا مرزهای  پارت  بوده،  تکلم  می کردند.

هرتسفلد  معتقد  است  که   کلمه کاشو kashshu که  جمع  آن  به  صورت  کاشه  kashshe است  صورت  اکدی  نام  کاسی هاست.  لهجه های  عیلامی  و کاسی  و احتمالاً لهجه های  دیگر مناطق  مجاور شمالی  ایران، دارای  یک  پسوندip ـــ بودند بنابراین، کلمۀ  جمع – kash و kasip را داریم  که  از کلمۀ  دوم  کاسپیا kaspia می‌آید که  در زبان مادی باستانی  حالت  صفت  را دارد. این  نام  در کلمۀ  کاسپین Caspian  به  معنای (دریای  مازندران ) باقی  مانده  است. دو جنبۀ باستان شناسی  و زبان شناسی  با یکدیگر توافق  دارند؛  یک  گروه  نژادی  سراسر مرتفعات  ایران  را در دوره های  پیش از تاریخ  در تصرف  داشتند و کاسپین caspians  نامی  است  که  باید به  آن ها داد.

دریای مازندران، در ماخد یونانی و رومی به صورت‌های کاسپیوم ماره kaspium mare  (دریای کاسپی)ٍ؛ هورکانیوم ماره hurkanium mare  (دریای  هیرکانی  «گرگان»)؛ آلبانوم ماره albanum mare  (دریای  آلبانیا) واسکوتیوم  ماره scytium mare  (دریای  سکاها) آمده  است[2].

در واقع  نخستین  محل  سکونت  کاسی ها به اکدی  کاسیkassi، از دوران  بسیار قدیم  تا فتح  ایران  به  دست  اسکندر مقدونی، سرزمینی  کوهستانی  بود که  امروزه  لرستان  نامیده  می شود. قوم  کاسی  در اواسط سدۀ  هجدهم  پیش  از میلاد، به بابل  حمله  بردند و روش  گاهشماری  را به  بابلی ها آموختند و عمل  سادۀ  تاریخگذاری  را براساس  سنوات  سلطنت  پادشاهان  متداول  ساختند.  آنها همچنین استفاده  از اسب  را معمول  داشتند و ابتکار ایجاد سنگ های  مرزی kudurru  را که  عبارت  بود از منشورهایی  برای  تعیین  حدود و ثغور زمین ها و بر روی  آن ها  علائم  نجومی و  پاره ای  لعن و نفرین ها و شهادت  شاهدان  وجود داشت  را از آن  خود ساختند[3].

اتخاذ نام  دریای  کاسپی  که  اعراب  آن  را به  غلط خزر نامیدند،  با این  واقعیت  توجیه  می شود که  لااقل  از پایان  هزارۀ سوم، آریایی های  ناحیۀ سیحون  و جیحون  از همسایگان  کاسپین ها بودند. به  اعتقاد هرتسفلد  کاسپین ها ممکن  است  به  نژاد آناتولیایی  و ارمنی  وابستگی  داشته  باشند.

در نقشه های  قدیم  ایران، نام  این  دریا همیشه (دریای  قزوین ) آمده  است  که  در رابطه  با کلمۀ  کاسپی  است. نام  شهر کاشان  نیز در ارتباط با نام  همین  قوم  است  و نام  شهر (قزوین ) به  اعتقاد پروفسور گرنی Gurney  شاید از نام  کاسی ها گرفته  شده  باشد.

نام این دریا، بنابر شواهد تاریخی  و نیز نقشه های  قدیمی  ایران، از دیرباز، (دریای  قزوین) بوده  و نام (دریای  مازندران ) در رابطه  با قوم  مزندر mazandar  که  در ساحل  جنوبی  آن  می زیستند پیوسته  مناسب ترین  نام  برای این دریا بوده است و نام  (خزر) که  اعراب  این  دریا را بدان  نام  نامیده‌اند به  قول  تئوفانس Theophanes  نام  قومی  از ترکان  شرق  است  که  براساس  نظراتی،  با  هون ها  پیوستگی  نزدیک  داشتند و برخی  نیز آنان  را از اصل  اویغوری  و از نژاد (غُز) می دانند ولی  مارکوآرت  آنان  را از مردم  بلنجر می شناسد.  باید دانست که  کلمه (غُز) به  معنای بیابانگرد است  و آنان  قومی  بیابانگرد بودند و اسکانی  در کنار دریای  کاسپی  نداشته اند و نامیدن  دریا به  نام  این  قوم  جایز نیست[4].

پی‌نوشت‌ها:

1ـ برای  شناخت  اقوام  کوهپایه های  زاگرس  که  زبان  و باورهای  دینی  و اجتماعی  مشترکی  با عیلامیان داشتند و نیز قوم  کاسی  که  خود در همان  دامنه ها می زیستند  ک(اسکندری ،  1377 ص ص 39  به  بعد،  بهزادی 1373  ص 261  به  بعد).

2ـ برای  اطلاع  بیشتر ک(199,196. pp:Herzfeld 1968).

3ـ برای  این گونه  سنگ های  مرزی  که  کاسی ها نخستین  ابداع کنندگان  آن  بودند 

ک(244, pp241: 1969, King ,p 205:1964 ,Roux)

4ـ (کستلر،1374 : ص 229  به  بعد).

کتابنامه 

اسکندری، ایرج،1377، به  کوشش  علی  دهباشی. تهران : قطره.

بهزادی،  رقیه،1373، قوم های  کهن  در آسیای  مرکزی  و فلات  ایران. تهران : مؤسسه  چاپ  و انتشار وزارت  امور خارجه.

ــــــــــــــــــــــــــــ1371، هیتی ها، (ترجمه). تهران: موسسه  مطالعات  و تحقیقات  فرهنگی (پژوهشگاه).

کستلر، آرتور،1374. خزران. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: دیبا.

Herzfeld, Ernest. 1968. The Persian Empire Studies in Geography and Ethnography of the Ancient near East. Wiesbaden: Franz Steiner verlag GMBH.

King, w. 1969. A History of Babylon. New York: AMS Press.

Roux, Georges. 1964. Ancient Iraq. London: Georg Allen & Unwin LTD.