اسقف اعظم آرتاک مانوکیان، خلیفۀ ارمنیان حوزۀ تهران، روز 23 مهر 1378 ( 15اکتبر1999) پس از یک دورۀ کوتاه مدت بیماری، در تهران چشم از جان فروبست. خبر درگذشت او، جامعۀ ارمنیان ایران، بویژه تهران را که در چهل سال گذشته در کلیۀ امور دینی، فرهنگی و اجتماعی مربوط به جامعۀ خود، از رهبری مدبرانه و رهنمودهای خردمندانۀ وی بهرهمند شده بود، در اندوهی عمیق فروبرد.

اسقف اعظم آرتاک مانوکیان

نام اصلی او مگردیچ و زادۀ شهر بیروت بود. مگردیچ نوجوان در چهارده سالگی وارد مدرسۀ علوم دینی حوزۀ عالی سیلیسی، در آنتیلیاس لبنان شد. پس از گذراندن دورۀ شش سالۀ آن مدرسه، در سال 1951 به کسوت روحانیت در آمد و نام «آرتاک» بر وی نهاده شد. در سال 1953 برای تکمیل تحصیلات در رشتۀ الهیات، به فرانسه عزیمت کرد. در بیست و پنج سالگی از سوی زاره اول جاثلیق حوزۀ عالی سیلیسی به درجۀ اسقفی نائل شد.

در سال1959، بنا به تصویب مجمع نمایندگان جامعۀ ارمنیان حوزۀ خلیفه‌گری تهران، اسقف آرتاک مانوکیان به عنوان خلیفه و پیشوای جامعۀ ارمنیان برگزیده شد و روز اول ژانویه 1960 (دی ماه1338) به محل مأموریت خود، تهران، وارد شد و امور دینی جامعۀ ارمنیان و ریاست مجمع نمایندگان و شورای خلیفه‌گری را بر عهده گرفت. سال بعد از سوی حوزۀ عالی مذهبی سیلیسی درجۀ اسقف اعظمی به وی اعطا شد.

خاطر نشان می سازیم، «کلیسای ارمنی» که به «کلیسای گریگوری» نیز معروف است، در ایران دارای سه حوزۀ خلیفه گری است که در شهرهای تهران، اصفهان و تبریز مستقر می باشند و هر سه حوزه تابع حوزۀ عالی مذهبی سیلیسی هستند که مقر آن در لبنان است. حوزۀ خلیفه گری تهران، امور مذهبی و اجتماعی جوامع ارمنیان استان های مرکزی، گیلان، مازندران، گلستان و خراسان را نیز بر عهده دارد.

اسقف اعظم آرتاک مانوکیان، روحانی برجسته و مدیر شایسته ای بود. وی در مدت چهل سال تصدی امور خلیفه گری تهران، منشاء خدمات بسیاری شد؛ تحت سرپرستی او کلیساها، مدارس و انجمن های فرهنگی – ورزشی متعددی در تهران و شهرستان های زیر پوشش، تأسیس و آغاز به کار کرد. به عنوان رئیس شورای خلیفه گری، مستقیماً به کلیۀ امور اجرایی جامعۀ ارمنیان رسیدگی می کرد، آموزش زبان ارمنی و تعلیمات دینی در مدارس ارامنه و تربیت کودکان و نوجوانان و آشنا کردن آنان به فرهنگ ملی و قومی را با جدّیت پیگیری می‌کرد. در برگزاری اعیاد و آیین های مذهبی و ملی و بزرگداشت مقام بزرگان فرهنگ و ادب کوشا بود و در بسیاری از مراسم و اجتماعات ارمنیان که به مناسبت های گوناگون در انجمن های فرهنگی – ورزشی تهران و گاه درشهرستان ها برگزار می شد حضور می یافت و با سخنان و مواعظ خود، مردم را ارشاد می کرد.

اسقف آرتاک مانوکیان نویسنده و شاعری توانا بود. وی در زمان حیات خویش حدود بیست عنوان کتاب و مقالات بسیار در زمینه های مختلف مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی، به زبان ارمنی منتشر کرد. برخی از آثار او به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. عناوین تعدادی از آثار او از این قرار است:

– دربارۀ کتاب مقدس1966

– اعیاد کلیسای ارمنی، 1969، ترجمۀ فارسی آن، 1973

– کلیساهای ارمنی در تهران، ارمنی و فارسی

– ویژگی های کلیسای ارمنی،1976، ترجمۀ فارسی آن،1982

– مسافرت به ارمنستان،1990

– آثار ادبی در چندین دفتر شعر و نثر.

پیکر آن بزرگوار فقید روز 27 مهر 1378 (19اکتبر1999) با حضور جمعیت انبوه و نمایندگان و اعضای کلیساهای مختلف، نمایندگان مراکز اسلامی و مقامات دولتی، در کلیسای سورب سارگیس تهران تشییع و در محوطۀ کلیسا، در جوار بنای یادبود شهدای قتل عام سال 1915 ارمنیان که به کوشش وی برپا شده است، به خاک سپرده شد.

شورای خلیفه‌گری ارامنۀ تهران، به مناسبت درگذشت اسقف اعظم آرتاک مانوکیان در حوزۀ خود، سه روز عزای عمومی و چهل روز سوگ مذهبی اعلام کرد.

نویسندگان و کارکنان فصلنامۀ پیمان درگذشت این روحانی گرانقدر را به جامعۀ ارمنیان ایران تسلیت می گویند.

روانش شاد باد.