اشاره

جنگ جهانی اول تحولات و تغییرات عظیمی در بسیاری از کشورهای دنیا پدید آورد از جمله، امپراتوری مضمحل عثمانی که با پایان جنگ شاهد تغییرات شگرفی شد؛ تقسیم شدن امپراتوری، مبارزات حق طلبانۀ قومیت ها و ملیت های تحت سلطه، آغاز جنبش کمال آتاتورک، ناتوانی اقتصادی، فشار دول فاتح در جنگ و خشم جهانیان و افکار عمومی از جنایات مرتکب شدۀ این رژیم علیه ملل تحت سلطه از جمله نژادکشی ارمنیان و یونانیان.

جمعی از اعضای حزب ترک های جوان

دولت مغلوب عثمانی، که در اکتبر 1918 تسلیم متفقین شد، از یک سو از ترس اینکه مبادا شرایط سهمگین تر و سنگین تری از سوی دول فاتح بر امپراتوری بی رمق تحمیل شود و از سوی دیگر برای فرونشاندن خشم متفقین و ایجاد وجهی “مطلوب تر” در دنیا اقدام به برپایی (( محاکمۀ عاملان تُرک جنایات جنگی)) کرد.

در دسامبر 1918، شخص امپراتور عثمانی، فرمانی صادر کرد مبنی بر اینکه عاملان جنایت ها و قتل عام علیه ارمنیان در جنگ جهانی اول در دوران عثمانی بایستی مورد پیگرد قانونی و مجازات قرار گیرند. سردمداران عثمانی با این اقدام خود سعی داشتند به جهانیان نشان دهند که مسئول این جنایت ها تنها گروه کوچکی از ((ترک های جوان)) بودند و نه کل حکومت عثمانی و از سوی دیگر اقدامی بود برای از میدان به در کردن رقبای امپراتوری؛ یعنی، حزب اتحاد و ترقی.

به این ترتیب، کمیسیونی از سوی امپراتور برای جستجو و گردآوری مدارک و شواهد جنایات به کار گمارده شد. البته، یافتن و گردآوری چنین مدارک و مستنداتی، آن هم برای چنین جامعۀ عظیم و وسیعی، آنچنان هم دشوار نبود. نفس حکم امپراتور در این رابطه گردآوری مستندات و برپایی این دادگاه خود دلیلی کافی و بی قید و شرط و نشان دهندۀ این است که قتل عام ارمنیان توسط خود دولت عثمانی صورت پذیرفته است، حقیقتی تاریخی که دولت های متعاقب ترکیه همواره از پذیرفتن آن سرباز زده اند.

نکتۀ قابل توجه در این رابطه این است که، تمام مستندات و مدارک گردآوری شده برای آغاز این محاکمات مدارکی از خود منابع عثمانی هستند نه منابع خارجی و گردآورندگان آنها نیز ترک هستند نه خارجیان، آن گونه که هیچ غرض و نیتی را نمی توان در آن یافت.

مقالۀ حاضر حاوی جزئیاتی است در مورد اشخاص کلیدی و عاملان اصلی طرح ریزی و انجام قتل عام ارمنیان.

پس از جنگ جهانی اول بسیاری از این افراد توسط خود مقامات ترک محاکمه و مجرم شناخته شدند ولی به کیفر نرسیدند(غیر از چند تن که توسط عدالت خواهان ارمنی به سزای اعمال خود رسیدند)، البته، تعدادی از آنها، نیز توسط انگلیسی ها و به حکم دادگاه بین المللی مالتا، به جزیرۀ مالتا تبعید شدند.

بی شک اگر نتیجۀ این محاکمات جز این می شد و اگر قاتلان گروه ترک های جوان به مجازات می رسیدند، دیگر دژخیمان تاریخ چنان جسارتی از خود نشان نمی دادند که دست به کشتارها و قتل عام های دیگری که پس از قتل عام ارمنیان به وقوع پیوست بزنند.

در 16 دسامبر 1918م، تصمیمی بــرای تشکیل کمیسیون های تحقیق (از سوی ریاست کل فرمانداری آنکارا، مزاربیک، فرماندار سابق) به منظور بررسی تمامی اسناد موجود در خصوص کشتار ارمنیان، اعم از تلگراف های رمزگذاری شده، مکاتبات رسمی دولتی، دستورالعمل ها و شاهدان عینی، اتخاذ شد. به این منظور، ایالت های امپراتوری عثمانی به ده ناحیۀ بازرسی تقسیم و برای هر ناحیه دادیار، قاضی تحقیق و منشی های لازم به کار گمارده شد.[2]

تعداد بی شماری از وزرای دولت ترک های جوان، رهبران حزب، مسئولان ناحیه ای حزب، وکلا، فرمانداران ایالتی، مأموران دولتی و دیگر مقامات رسمی دستگیر شدند.جلسات تحقیقات در سطح دادگاه های شهرستانی در دادگاه های یک، دو و سه، در استانبول، در 8 ژانویۀ 1919م برگزار شد. طی جلسات دادرسی تحقیقاتی دربارۀ رهبران دولت ترک های جوان به اتهام ارتکاب جنایت صورت گرفت. متهمان عبارت بودند از: اعضای کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی، مقامات محلی، مسئولان سازمان تشکیلات مخصوص، که عهده دار برنامه ریزی و اجرای کشتار ارمنیان بودند و همچنین مسئولان کشتار و تبعید ارمنیان ساکن یوزگات، ترابوزان، بیوک دره(از توابع استانبول) و هارپوت.

طبق قوانین جاری جنایتکاران می بایست در مکان ارتکاب جنایت محاکمه می شدند اما در 5 فوریۀ 1919م، در اولین جلسۀ دادرسی، در دادگاه نظامی استانبول، تصمیم گرفته شد تا پیگیری اتهامات مجرمان در استانبول صورت گیرد.

طی حکم مخصوص سلطان وحیدالدین (1918 ـ 1922م)، رهبران حزب اتحاد و ترقی و وزرای سابق به دادگاه نظامی استانبول احضار شدند. در 1919م، وزیر اعظم وقت، داماد فِرید،[3]اجرای نقشۀ جنایت و کشتار به دست ترک های جوان را محکوم کرد.

محاکمۀ رهبران و وزرای مسئول حزب اتحاد و ترقی در 27 آوریل 1919م شروع شد و طی سیزده جلسه و با وقفه تا تاریخ 26 ژوئن ادامه یافت. یازده تن از مأموران عالی رتبۀ دولتی و حزبی غیاباً و بیست تن دیگر از جانیان حاضر در دادگاه محکوم شدند. در این حین، به طور ناگهانی در 28 مه، 77 تن از مجرمان، که در زندان به سر می بردند، به وسیلۀ هیئت انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شدند.

• 

  انور پاشا،طلعت پاشا،حلیل منتشه و صدر اعظم سعید حلیم پاشا (در سمت راست)

• 

  طلعت پاشا به همراه جاوید بیگ،وزیر مالیه

• 

  اسماعیل حَکی بیگ که به دست سربازان انگلیسی دستگیر شد

اولین حکم در مورد ترک های جوان جنایتکار در 31 مورد در 5 ژوئیۀ 1919م صادر شد. طبق حکم دادگاه چهار تن از مسئولان عالی رتبه غیاباً محکوم به اعدام شدند. این چهار تن عبارت بودند از:

ـ طلعت پاشا، وزیر اعظم و رئیس کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی در 1917ـ 1918م

ـ انورپاشا، وزیر ارتش

ـ جمال پاشا، وزیر دریاداری، فرماندۀ ارتش چهارم در سوریه در طی جنگ جهانی اول و عضو کمیتۀ مرکزی تشکیلات مخصوص و حزب اتحاد و ترقی

ـ دکتر ناظم، وزیر آموزش عمومی

27 تن دیگر از جنایتکاران محکوم به حبس (با مدت  زمان متفاوت) شدند و عدۀ اندکی نیز به دلیل فقدان مدارک و دلایل کافی تبرئه شدند. این احکام شامل آن تعداد از مجرمان، که به دست انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شدند، نمی شد. بعدها همین تبعیدشدگان پس از بازگشت، در دوران جمهوری ترکیه، متصدی مقام و منصب در جمهوری ترکیه شدند.

محاکمۀ مسئولان و مقامات محلی و ایالتی حزب اتحاد و ترقی در 21 ،23 و 28 ژوئن 1919م صورت گرفت و حکم دادگاه در این مورد در 8 ژانویۀ 1920م صادر شد. طبق این حکم، 3 تن از 36 متهم به ده سال حبس و بقیه نیز به گذراندن دوره های متفاوتی از حبس محکوم شدند.

حکم دادگاهی عاملان کشتار در ترابوزان در 22 مه 1919م صادر شد. طبق رأی دادگاه دو تن از هشت تبهکار، غیاباً، محکوم به اعدام شدند. این دو تن عبارت بودند از: جمال عزمی بیگ، فرماندار ترابوزان و نعیم بیگ، مسئول حزب اتحاد و ترقی در ترابوزان. شش جانی دیگر به سپری کردن دوره های متفاوتی در زندان محکوم شدند.

حکم دادگاه در مورد عاملان کشتار ارمنیان و یونانی ها در بیوک دره در 24 مه 1919م و حکم در مورد عاملان کشتار در هارپوت در 13 ژانویۀ 1920م صادر شد. طبق رأی دادگاه، بهاءالدین شکیر، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و رئیس تشکیلات مخصوص،محکوم به اعدام و رسنلی ناظم بیگ، دبیر مسئول حزب، به پانزده سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد.

معاهدۀ سور،[4] که در 10 اوت 1920م امضا شد، اختیارات لازم برای مجازات جنایتکاران عثمانی را در مورد کشتار ارمنیان به جامعۀ ملل متحد واگذار کرد. همچنین، قرار شد که دولت ترکیه همکاری لازم را با دول متحد برای تسلیم این جانیان و مسئولان کشتارها، در مناطقی که در زمان جنگ جهانی اول(1اوت 1914م) جز قلمرو امپراتوری عثمانی محسوب می شد، داشته باشد.

تمامی تصمیمات و گزارش های مربوط به جلسات دادرسی و دادگاه های تشکیل شده در طی 1919 ـ 1920م در ضمیمه های مجلۀ رسمی و ترک زبان تقویم وقایع، تحت عنوان (( گزارش محاکمات دادگاه نظامی، به حکم اعلیحضرت و با دستور همایونی، مورخ 8 مارس 1335(1919م)))[5] موجود است. همچنین مقالاتی را در این خصوص در مطبوعات معاصر ترکی و ارمنی می توان یافت.

* * *

• 

  رونوشت بخشنامه رمزگذاری شده مورخ 10 ژوئیه 1915م،تایید شده از سوی فرمانده ارتش سوم،محمود کامیل پاشا

• 

  رای دادگاه نظامی ترکیه،حکم اعدام جمال عزمی بیگ،فرماندار ترابزون

اسنادی (تلگراف های رمزگذاری شده و مکاتبات) که ضمیمۀ احکام دادگاهی اند حکایت از آن دارند که تبعید و کشتار ارمنیان به دلایل امنیتی دوران جنگ (آن گونه که ترک ها ادعا دارند) نبوده است. علاوه بر آن، اسنادی که طی جلسات محاکمه جمع آوری شده ثابت می کند که کوچاندن و تبعید ارمنیان از سرزمین های اجدادی به هدف نابودی کامل ملت ارمنی صورت گرفته است.

این طرح تحت عنوان راه حل نهایی با ابتکاری خاص از سوی کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی برنامه ریزی و دستور اجرای آن نیز به صورت محرمانه از همین مرکز صادر شده بود.

محاکمۀ مسئولان دولت ترک های جوان، که در 1919م و 1920م به دست مقامات ترکیه صورت گرفت، سندی منحصر به فرد است که ثابت می کند قتل عام ارمنیان با مقاصد سیاسی برنامه ریزی و اجرا شد.

این محاکمات و احکام صادر شده مربوط به اسنادی مغایر با سیاست انکار مصرانۀ دولتمردان و مورخان ترکیه هستند. اکثر تبهکاران و عاملان کشتار و غاصبان اموال ارمنیان در زمان عثمانی، در دوره های بعد، از نزدیکان کمال آتاتورک بودند و در جمهوری جدیدالتأسیس ترکیه به مقام ها و منصب های دولتی و نظامی رسیدند.

• 

  علی فاتح اوکیار

• 

  حسین رئوف اوربیگ

• 

  محمد جاوید بیگ

• 

  حلیل مِنتِشه

• 

  بهاءالدین شکیر

• 

  دکتر ناظم

• 

  جمال پاشا

• 

  اسماعیل انور پاشا

• 

  محمد طلعت پاشا

• 

  ضیا گیوک آلپ

• 

  موسی حیلمی دموکان

• 

  جِودِت بیگ (بلبز)

• 

  کمال سهیرزاده ثابت بیگ

• 

  حسن تحسین اوزر

• 

  احمد معمر (جان کارداش)

• 

  مدحت شوکرو بلدا

• 

  مصطفی عبدالحلیک رندا

• 

  شوکرو کایا

• 

  مصطفی کمال بیگ (کارا کمال)

• 

  احمد شکری بیگ

• 

  کارا واسیف

• 

  علی احسان سابیس پاشا

• 

  الیاس سمی بیگ (موش)

• 

  سلیمان نجمی بیگ (سلمان)

• 

  سلیمان فائق پاشا

• 

  مصطفی رِشاد معماراوغلو

• 

  حسین جاهد یالچ

• 

  علی جنانی بیگ

• 

  الیاس سمی بیگ (موش)

• 

  احمد فائق ارنر بیگ

• 

  سلیمان نومان پاشا

• 

  علی منیف بیگ یقنا

فهرست اسامی متهمان کشتار ارمنیان

ـ محمد طلعت پاشا (1847 ـ 1921م) [6]

از طراحان اصلی قتل عام ارمنیان، رهبر حزب اتحاد و ترقی و وزیر کشور(1913 ـ 1917م). او طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی به اعدام محکوم شد. وی در 1921 به دست سوقومون تهلیریان[7] به ضرب گلوله از پای در آمد.

ـ اسماعیل انور پاشا (1881 ـ 1922م) [8]

از دیگر طراحان اصلی قتل عام ارمنیان، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و وزیر جنگ در 1914م. طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی انورپاشا در 1919م به اعدام محکوم شد. او همچنین در 1921م در آسیای مرکزی محکوم به اعدام شناخته شد.

ـ جمال پاشا (1872 ـ 1922م) [9]

از طراحان اصلی قتل عام ارمنیان، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و وزیر دریاداری و فرماندۀ ارتش چهارم عثمانی در سوریه در 1914م. وی طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی در 1919م به اعدام محکوم شد. وی در ژوئیۀ 1922م به دست آرداشس گورکیان[10] و پطرس تربوغوسیان،[11] به ضرب گلوله از پا درآمد.

ـ دکتر ناظم (1872 ـ 1926) [12]

عضو تشکیلات مخصوص، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و وزیر آموزش و پرورش عمومی در 1918م. او طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی در 1919م به اعدام محکوم و در 1926م به دار آویخته شد.

ـ بهاءالدین شکیر (1877 ـ 1921) [13]

رهبر تشکیلات مخصوص و عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی . او طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی در 1920م به اعدام محکوم شد. وی در دسامبر 1921م، در رم، به دست آرشاویر شیراکیان،[14] به ضرب گلوله از پا درآمد.

ـ حلیل مِنتِشه (1874 ـ 1948م) [15]

عضو حزب اتحاد و ترقی ، رئیس مجلس عثمانی در 1914 ـ 1915م، رئیس شورای دولت در 1915م، وزیر امور خارجه در 1915 ـ 1917م و وزیر دادگستری در 1917 ـ 1918م. در 1919م، به وسیلۀ انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2760 اما در 1931م نمایندۀ ازمیر در مجلس شد.

ـ محمد جاوید بیگ (1875 ـ 1964م) [16]

عضو حزب اتحاد و ترقی و وزیر مالیه در 1914م. وی طبق رأی دادگاه نظامی، غیاباً، به پانزده سال حبس با اعمال شاقه محکوم شد. او در 1921م در سمت مشاور هیئت نمایندگی ترکیه در کنفرانس لندن حضور داشت.

ـ حسین رئوف اوربیگ (1881 ـ 1964م) [17]

عضو تشکیلات مخصوص و حزب اتحاد و ترقی و وزیر دریاداری (1918م). وی بــه دستور انگلیسی هــا به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2776 اما بعدها به مقامات زیر رسید: وزیر دریــانوردی (1921 ـ 1922م)، نخست وزیر در دولت آنکارا (1922ـ 1933م).

ـ علی فاتح اوکیار (1880 ـ 1943م) [18]

عضو تشکیلات مخصوص، عضو حزب اتحاد و ترقی و نمایندۀ استانبول در مجلس عثمانی(1914م). او طبق دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2689. سمت های بعدی وی: رئیس مجلس ترکیه (1923 ـ 1924م)، نخست وزیر جمهوری ترکیه (1924ـ 1925م).

ـ شوکرو کایا (1883 ـ 1959م) [19]

عضو حزب اتحاد و ترقی و مسئول و سرپرست اصلی اخراج و تبعید ارمنیان. او طبق دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2738. سمت های بعدی وی: نمایندۀ سه دوره در مجلس ترکیه از 1923م، وزیر کشاورزی ترکیه(1924م).

ـ مصطفی عبدالحلیک رندا ( 1881 ـ 1957م) [20]

از عاملان اصلی قتل عام ارمنیان، فرماندار بیتلیس (1914 ـ 1915م) و فرماندار حلب (1915 ـ 1917م). او به دستور انگلیسی ها در 1920م به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2800. سمت های بعدی: وزیر مالیه جمهوری ترکیه(1924 ـ 1925م)، وزیر دفاع جمهوری ترکیه (1927 ـ 1930م)، رئیس مجلس ترکیه (1935 ـ 1946م) و رئیس جمهور موقت 1938م.

ـ مدحت شوکرو بلدا (1874 ـ 1956م) [21]

از عاملان اصلی تبعید ارمنیان، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و دبیر کل حزب و وزیر آموزش(1915م)، او از سوی انگلیسی ها در 1919 به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2756. منصب بعدی: نماینده در مجلس ترکیه(1935 ـ 1950م).

ـ احمد معمر (جان کارداش) (1874 ـ 1928م) [22]

از عاملان قتل عام ارمنیان و فرماندار سیواس(1913 ـ 1916م)، او در 1919م به دستورانگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2719. سمت های بعدی: فرماندار کایزری (1922م) و نمایندۀ مجلس ترکیه در 1923 ـ 1927م.

ـ حسن تحسین اوزر (1877 ـ 1939م) [23]

از عاملان قتل عام ارمنیان، فرماندار وان (1913 ـ 1914م) و ارزروم(1914 ـ 1916م).او به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2774. سمت های بعدی: نمایندۀ ارزروم در مجلس(1921م)، نمایندۀ آرداهان در 1925م، مجدداً نمایندۀ ارزروم در مجلس (1927م) و نمایندۀ قونیه (1933م).

ـ کمال سهیرزاده ثابت بیگ (1881 ـ 1960) [24]

از عاملان قتل عام ارمنیان و فرماندار هارپوت در 1914 ـ 1916م. او از سوی انگلیسی ها در 1919 به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2686. مناصب بعدی: نمایندۀ یرزنکا در مجلس ترکیه در 1920م.

ـ جِودِت بیگ (بلبز) [25]

از عاملان قتل عام ارمنیان، فرماندار وان، تبعید به جزیرۀ مالتا به دستور انگلیسی ها، زندانی شمارۀ 2690.

ـ موسی حیلمی دموکان[26]

فرماندار قرشهر(1915م)، تبعید به جزیرۀ مالتا به دستور انگلیسی ها، زندانی شمارۀ 2712.

ـ ضیا گیوک آلپ (1876 ـ 1924م) [27]

عضو حزب اتحاد و ترقی، نویسنده و نظریــه پرداز ایدئولوژی پان ترکیســم، نماینـــدۀ مجلس عثمانــی(1912م)، استـاد جامعه شناسی در دانشگاه استانبول(1915م)، او به دستور انگلیسی هــا بــه مالتــا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2759. سمت بعدی: نمایندۀ دیاربکیر در مجلس ترکیه(1923م).

ـ حسین جاهد یالچ (1875 ـ 1957م) [28]

عضو حزب اتحاد و ترقی، نویسنده، روزنامه نگار، شخصیت سیاسی، دبیر روزنامۀ تانین و نمایندۀ استانبول در مجلس عثمانی. وی به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2675. مناصب بعدی: نمایندۀ استانبول در مجلس ترکیــه (1939م) و نمایندۀ قارص(1950م).

ـ مصطفی رِشاد معماراوغلو (1882 ـ 1953م) [29]

رئیس نیروی انتظامی استانبول (1915). وی به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2798. مناصب بعدی: رئیس شورای دولتی1934م، نمایندۀ مجلس ترکیه1939م.

ـ سلیمان فائق پاشا (1886 ـ … م) [30]

فرماندۀ نیروهای ارتش یازدهم، قائم مقام فرماندار هارپوت، فرماندۀ واحدهــای ارتش (1915 ـ 1916م) و مسئول کمیتۀ گزینش نیروهــا در هارپوت. تبعید به جزیرۀ مالتا به دستور انگلیسی ها، زندانی شمارۀ 2807.

ـ سلیمان نجمی بیگ (سلمان) (1871 ـ 1943) [31]

فرماندار سامسون (1914 ـ 1916م) و سیواس (1916 ـ 1918م). وی به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2812. مناصب بعدی: فرماندار کـاستامونی (1923م)، نمایندۀ سامسون در مجلس ترکیه.

ـ عارف فوزی بیگ پیرینچ اوغلو (1878ـ 1933) [32]

نمایندۀ دیاربکیر در مجلس عثمانی. او به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2743، نمایندۀ دیاربکیر در مجلس ترکیه.

ـ علی احسان سابیس پاشا (1882 ـ 1957م) [33]

فرماندۀ ارتش ششم در جبهۀ عراق و قفقاز(1915 ـ 1918م)، او به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2667. منصب بعدی: فرماندۀ ارتش یکم (1921)

ـ کارا واسیف (1872 ـ 1931م) [34]

عضو حزب اتحاد و ترقی و شخصیت نظامی و سیاسی. وی به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، منصب بعدی: نمایندۀ سیواس در مجلس ترکیه.

ـ احمد شکری بیگ (75/1873 ـ 1926م) [35]

عضو حزب اتحاد و ترقی، وزیر آموزش و پرورش (1913 ـ 1918م) و دبیر روزنامۀ زمان. او به دستور انگلیسی ها به مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2763. مناصب بعدی: فرماندار ترابوزان (1923م)، نمایندۀ ازمیر در مجلس ترکیه.

ـ مصطفی کمال بیگ (کارا کمال) (1868 ـ 1926م) [36]

عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و وزیر بازرگانی. وی به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2761.

ـ علی منیف بیگ یقنا (1847 ـ 1951م) [37]

عضو حزب اتحاد و ترقی، فرماندار لبنان (1915 ـ 1916م) و وزیر امور عمومی (1916م). او به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2762. مناصب بعدی: شهردار آدانا، نمایندۀ مرسین و آدانا در مجلس ترکیه.

ـ سلیمان نومان پاشا (1868 ـ 1925م) [38]

عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی، ژنرال و رئیس خدمات درمانی ارتش. وی به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2732.

ـ احمد فائق ارنر بیگ [39]

معاون فرماندار بغداد (1914 ـ 1915م) و رئیس نیروی انتظامی استانبول (1916 ـ 1918م). وی به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2724.

ـ الیاس سمی بیگ (موش) ( … ـ 1945) [40]

نمایندۀ موش در مجلس عثمانی. سمی بیگ به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ2810 . سمت بعدی: نمایندۀ موش و بیتلیس در مجلس جمهوری ترکیه.

ـ علی جنانی بیگ[41]

عضو حزب اتحاد و ترقی، نمایندۀ حلب در مجلس عثمانی. وی به دستور انگلیسی ها به جزیرۀ مالتا تبعید شد، زندانی شمارۀ 2805. مناصب بعدی: نماینده در مجلس ترکیه و وزیر تجارت و بازرگانی (1924م).

فهرست متهمانی که غیاباً از طرف دادگاه محکوم شدند:

1ـ طلعت پاشا، وزیر کشور و وزیر اعظم (1917 ـ 1918م)

2ـ انور پاشا، وزیر جنگ

3ـ جمال پاشا، وزیر دریاداری

4ـ بهاءالدین شاکر بیگ، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی ، و رهبر تشکیلات مخصوص .

5ـ دکتر ناظم بیگ، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی ، و عضو تشکیلات مخصوص .

6ـ جاوید بیگ، وزیر مالیه

7ـ سلیمان البستانی بیگ، وزیر تجارت و زراعت (1915 ـ 1917م)

8ـ مصطفی شریف بیگ، وزیر تجارت و زراعت (1917 ـ 1918م)

9ـ اسکار افندی، وزیر پست و تلگراف

10ـ دکتر روزوهی افندی، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی .

11ـ عزیز افندی، وزیر امنیت عمومی و عضو تشکیلات مخصوص .

فهرست متهمان حاضر در دادگاه

1ـ سعید حلیم پاشا، وزیر اعظم (1913 ـ 1916م)

2ـ مدحت شکری بیگ، دبیر کل و عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی .

3ـ احمد جاوید بیگ، فرماندار استانبول و عضو تشکیلات مخصوص.

4ـ عاطف بیگ، نمایندۀ انکارا و عضو تشکیلات مخصوص.

5ـ ضیاء گیوک آلپ، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی .

6ـ کوچوک طلعت بیگ، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی .

7ـرضا بیگ، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و عضو تشکیلات مخصوص.

8ـ ابراهیم بیگ، رئیس مجلس

9ـ حایری افندی، شیخ الاسلام

10ـ موسی کاظم افندی، شیخ الاسلام

11ـ خلیل افندی، وزیر امور خارجه و دادگستری و عضو تشکیلات مخصوص.

12ـ احمد نسیمی بیگ، وزیر امور خارجه (1917 ـ 1918م)

13ـ اسماعیل جانبلات بیگ، وزیر کشور (1917 ـ 1918م)

14ـ عباس خلیل پاشا، وزیر امور عمومی (1917 ـ 1918م)

15ـ علی منعف بیگ، وزیر امور عمومی

16ـ شکری بیگ، وزیر آموزش عمومی و عضو تشکیلات مخصوص.

17ـ کمال بیگ، وزیر رفاه عمومی، عضو کمیتۀ مرکزی حزب اتحاد و ترقی .

18ـ حسین هاشم بیگ، وزیر پست و تلگراف (1917 ـ 1918م)

19ـ رفعت بیگ، رئیس مجلس

20ـ محمد اسد افندی، شیخ الاسلام

منابع:

www.genocide-museum.am

پی نوشت ها

1ـ دادگاه نظامی ای که در 1919، در ترکیه، به منظور محاکمۀ مجرمان و عاملان قتل عام ارمنیان، تشکیل شد.

Takvim Vakayi 2ـ

Damad Ferid 3ـ

The Peace Treaty of Sevres, 1920 4ـ

Takvim Vakayi, (( Report of the Trial of the Military Tribunal Made up by his Majesty Sultan,s Imperial Order Dated 8 March 1335(1919))) . 5ـ

mehmed Talaat Pasha 6ـ

Soghomon Tehlirian 7ـ

Ismail Enver Pasha 8ـ

Jemal Pasha 9ـ

Ardashes Gevorgian 10ـ

3. Petros Ter Poghosian11ـ
4. 4. Doktor Nazim 12ـ

5 . Bahaeddin Shakir13ـ

6. 6. Arshavir Shirakian14ـ
7. Halil Menteshe 15ـ

^[1]1. Mehmed Javid(cavid) Bey 16ـ

2. 2. Huseyn Rauf Orbay17ـ
3. 3. Ali Fetih Okyar 18ـ
4. Shukru(sukru) Kaya19ـ

^[1]1. Mustafa Abdulhalik Renda20ـ

2.. Mithat Sukru Bleda21ـ

3. Ahmet Muammer22ـ
4. Hasan Tahsin Uzer23ـ

^[1]1 Kemal Sahirzade Sabit Bey24ـ

2. 2. Jevdet Bey/Belbez25ـ
3. 3. Musa Hilmi Demokan26ـ
4. 4. Ziya Gyokalp 27ـ

^[1]1. Husein Jahit Yalch 28ـ

2 . Mustafa Reshat Mimaroghlu29ـ

3. 3. Suleyman Fayik Pasha30ـ
4. 4. Suleyman Nejmi Bey (Selman) 31ـ

^[1]1.Arif fevzi Bey/Pirinchoghlu 32ـ

2. 2. Ali ihsan Sabis Pasha 33ـ
3. 3. Kara Vasif 34ـ
4. 4. Ahmet Shukru Bey35ـ

^[1]1. Mustafa Kemal Bey36ـ

2. 2. Ali Myunif Bey Yeghena 37ـ
3. Suleyman Numan Pasha 38ـ
4. 4. Ahmet Faik Erner Bey39ـ

^[1]1. Elyas Sami Bey 40ـ

2. 2. Ali Jenani Bey 41ـ

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 51
سال چهاردهم | بهار 1389 | 200 صفحه
در این شماره می خوانید: