در ردیف  کشورهای  دنیای  قدیم، کشور ایران  به جهت  دارا بودن  برخی از بازی های  ورزشی، ترتیب  دادن  مسابقات  در رشته های  مختلف  ورزشی، وضع  یک  سیستم  روشن  از تربیت بدنی  و تحقق  آن  از جایگاه  خاصی  برخوردار بوده  است.

در این  رابطه  علاوه بر اسناد مربوط  به  آثار فرهنگی  و منابع  متعدد دیگر، مورخان  باستانی  یونانی  همچون  هرودوت  و گزنفون  اطلاعاتی  ارائه  می دهند.

بر پایه  اطلاعات  بر جامانده  از مورخان  نامبرده، ال  گون  تاریخ  نویس  شهیر ورزش  و تربیت بدنی  اهل  مجارستان  می نویسد: ایران دارای خانه های  آموزشی فعال  بوده  است  که  در آنجا کودکان 7ــــ16ساله  آموزش های  بدنی  می دیدند. در این خانه ها آنان در رشته های  کشتی، دوومیدانی، اسب  سواری، پرتاب  نیزه  و تیراندازی  آموزش  می دیدند.

در دوره های  بعد برپایه  همین  مراکز، زورخانه هابنا نهاده  شدند که  تا به  کارگیری  دوره  سیستم  تربیت  بدنی  اخیر در مدارس،  نقش  و مفهوم  خود را به  عنوان  مراکز تربیت بدنی  در ایران  حفظ  کرده  بودند.

علاوه بر فعالیت هایی که  گفته  شد، رشته هایی  از قبیل  شکار، چوگان، شطرنج  و غیره نیز رواج  بسیاری  داشتند. در ایران باستان نه تنها کودکان، جوانان  و سربازان ، بلکه  تمام  نظامیان  و حتی  شخص  شاه  نیز به  تربیت بدنی  و انجام  انواع  رشته های  ورزشی می پرداختند و براساس  یک  سیستم  منظم و مرتب  تمرین  می کردند. این  موضوع  تصادفی  نیست  که  بر مقبره  داریوش  اول،  پادشاه  ایرانی، این  جمله  نوشته  شده  است:”دست ها و پاهای من ورزیده  هستند. به عنوان یک سوارکار من  سوارکار ماهری  هستم، به  عنوان  یک  پرتاب  کننده  نیزه  من  پرتاب  کننده  ماهری  هستم ، به گونه ای که هم در  حالت  پیاده  و هم  سواره،  نیزه  پرتاب  می کنم”.[1]

ایران در هزاره4ــــ3ق م  با داشتن فرهنگ  پیشرفته  و سیستم  تربیت بدنی  از قدیم ترین  مراکز تمدن  جهانی  محسوب  می شد. [2]

به  گواهی  تاریخ  از سدۀ 6  ق  م  جوامع  ارمنی  دراین  کشور سکونت  داشته  و در زندگی  روزمره  خود فعالیت هایی از جمله  فعالیت های  ورزشی  و فرهنگی  شرکت  داشته اند.

وارازدات اشکانی، پادشاه ارمنی که در دویست و نود و یکمین  دورۀ بازی های المپیک  یونان  قدیم  در سال 385م  فاتح  مسابقات مشت زنی  شناخته  شد،  تا قبل  از برگزاری  بازی های  المپیک  فوق  در ایران  تمرین  کرده  و ورزیده  شده  بود، زیرا در آن  زمان  وی  به  عنوان  گروگان  در این  کشور به  سر می برد. “بعد از فرار از دست  شاپور،  او به دربار قیصر پناه  برد  و در آنجا به  مقام  پیروزی  رسید”.[3]

در مسائل مربوط به بازی ها و مسابقات سده های میانی ایران،  ارمنیان  نیز شرکت  داشته اند. گ.بوتان و س.سیمونیان  می نویسند:”ارمنیان  در مسابقاتی  که  شاپور و یزدگرد ترتیب  می دادند در رشته های  اسب  سواری، تیراندازی  شرکت  نموده  و اغلب  پیروزی  به  دست  می آوردند”.[4]

مطالعات  منابع مختلف  نشان  داده  در مسابقات  دوره  جدید بازی های  المپیک  که  سال 1894م  با  تصویب  کنگره  بین المللی  ورزشی سوربون مجدداً احیا گردید، تعداد 58 ورزشکار زن  و مرد ارمنی  از 24 کشور مختلف طی دوره ای که در ذیل خواهد آمد،  شرکت  نموده اند.

در فاصله  بین  اولین  بازی های  المپیک 1896م (آتن) تا بیست  و هفتمین  دوره  این  بازی ها در سال 1996م  (آتلانتا) ازکشور ارمنستان 71  تن، جمهوری های  شوروی  سابق 22 تن و ارمنیان  سایر کشورها چنان که  ذکر شد،  58 تن ارمنی  شرکت  داشتند.

این  نکته  قابل  توجه  است  که  از 58 شرکت  کننده در دوره های  جدید المپیک، 12  تن  از ارمنیان  ایران بوده اند که  در هیئت  تیم های  ملی  ایران  در این  مسابقات  شرکت  جسته اند. در مقام  مقایسه  می توان  گفت  که  در بازی های  دوره  جدید المپیک، 8  تن  از فرانسه، 5 تن  از یونان، 4 تن  از  امریکا، 4 تن  از بلغارستان، 3 تن  از روسیه و 2تن  از هر یک  از کشورهای  برزیل، آلمان  و لبنان  شرکت  داشته اند. از کشورهایی  که  دارای  شهروندان ارمنی فراوانی  هستند (استرالیا، کانادا، قبرس  و غیره) تنها یک  ورزشکار در مسابقات حضور داشته و گاه همان یک نفر هم شرکت  نکرده  است. از ارمنیان ترکیه تنها دو ورزشکار (مگردیچ مگریان  و واهان پاپازیان) در المپیک 1912م  شرکت  داشته اند. در فاصله  پنجمین بازی های المپیک یعنی از سال 1912م  هلسینیکی  تا سال 1948م  هیچ  ورزشکار ارمنی در بازی ها شرکت  نداشته  است. در سال های  نامبرده  ارمنستان  در چارچوب  حکومت  شوروی  بوده  و ورزشکاران  ارمنی  نیز نمی توانستند در بازی ها شرکت  کنند، زیرا شوروی  در کمیته  بین المللی  المپیک  عضویت  نداشت.

در چهاردهمین دورۀ بازی های  المپیک  که  از 29 ژوئیه  تا 14 اوت 1948م  در لندن  انجام  گرفت،  تنها سه  ورزشکار ارمنی که  عبارت  بودند از دو مشت زن:  مانوئل  آغاسی(آغاسیان) و آقانور هاروطونیان از ایران  و یک شناگر ارمنی  از برزیل  به  نام  آرام  بغوسیان  شرکت  داشتند. در المپیک  لندن  آرام  بغوسیان  در رشته  شنای  آزاد امدادی 200X4 متر مقام  هشتم  را کسب  کرد. [5]

آقانور هاروطونیان،  مشت زن  ارمنی  قبل  از رسیدن  به  مرحله  نیمه  نهایی  شکست  خورد و از دور بعدی  مسابقات  خارج شد.دیگر مشت زن  ارمنی  مانوئل  آغاسی  نتوانست  هیچ  مقامی  را کسب  کند ولیکن  در دورۀ بعدی  بازی ها یعنی  پانزدهمین  المپیک  که  از 19 ژوئیه  تا 3 اوت 1952م  در هلسینکی، پایتخت  فنلاند برگزار گردید، شرکت  نمود. در این  دوره  از بازی ها نیز، آغاسی  هیچ  موفقیتی  کسب  نکرد. [6]به  احتمال  زیاد امریکاییان  و اروپاییان  در مشت زنی  دارای  روش های  برتری  نسبت  به  روش های  آسیایی  یعنی  ایرانی  هستند.(ولیکن  مانوئل  آغاسی  تا به  امروز به  دنیای  ورزش  وفادار مانده  است. بعد از مهاجرت  از ایران  به  امریکا،  وی  در شهر لاس وگاس  سکونت  اختیار کرده  و به  طور جدی  وقت  خود را صرف  آموزش های  ورزشی  فرزندش،  آندره  آغاسی  نموده، و فرزندش  چنان که  می دانیم  انتظارات  پدر را به  خوبی  برآورده  کرده است. آندره  آغاسی  اولین  و تنها ورزشکار ارمنی  است  که  عنوان  قهرمانی  بازی های  المپیک  آتلانتا را کسب  کرده  و چندین  سال  است  که  عنوان  تنیس باز حرفه ای  شماره  یک  را حفظ  کرده  است.)

در بازی های 1952م  هلسینکی، 6  ورزشکار ارمنی  از کشورهای  خارج  از ارمنستان  شرکت  کردند. در همان دوره از 6 عضو تیم ملی  مشت زنی  ایران 3  تن  ارمنی  بودند. به  همراه  مانوئل  آغاسی  با تجربه،  دو ورزشکار تازه  نفس، پطروس  نظربیگیان  و آرتاشیس  سرگیسیان  نیز در بازی های  المپیک  شرکت  کرده  بودند که  البته هیچ یک  مقامی  را کسب  نکردند. در این  دوره  از بازی ها  یک خانم  ورزشکارارمنی  به  نام  مری  لی  استپانیان  ازامریکا در رشته  شنای  آزاد امدادی 100X 4 متر مقام  سوم  را کسب  نمود و برنده  مدال  برنز گردید. در مسابقه  شنای  انفرادی  همان  طول،  وی  در مقام  هفتم  ایستاد. [7]

در المپیک  زمستانی  سال 1956م  که  در شهر ایتالیایی  “کوردنیا ــــ دو ــــ آمپتسو ” برگزار گردید، برای  اولین  بار دو ورزشکار ارمنی،  از ایران اسکی باز بنیک  امیریان  و از شوروی  گریگور مگردیچیان  بازیکن  هاکی  اهل  مسکو شرکت  داشتند. در مسابقات  اسکی  بازی  کوهستانی  بنیک  امیریان  در ردیف  شش  نفر اول  جایی  را به  دست  نیاورد. گریگور مگردیچیان  دروازه بان  تیم  هاکی  اولین  ورزشکار ارمنی  بود که  در رشته های  بازی های  زمستانی  عنوان  قهرمانی  بازی های  المپیک  راکسب  کرد.

در بازی های  دور هفدهم  المپیک  که  از 8 اوت  تا 11 سپتامبر در روم  برگزار گردید،  دو ارمنی  از ایران  شرکت  داشتند. وازریک  قازاریان  (در رشتۀ بوکس) و هنریک  تمرز (تمرازیان) (در وزنه برداری). وازریک  قازاریان  در مسابقات  مشت زنی در ردۀ 63 کیلوگرمی  مقامی  کسب  نکرد، ولی  هنریک  تمرز (تمرازیان) در مقام  افتخار آفرین  چهارم  ایستاد و به  دریافت  دیپلم  بازی های  المپیک  نایل  شد.

در دوره  هیجدهم  بازی های  المپیک 1964م  توکیو،  برای  اولین  بار یک  خانم  ورزشکار ارمنی  ایرانی  به نام  ژولیت  گئورگیان  در هیئت  ورزشکاران  ایرانی  شرکت  داشت. ژولیت  گئورگیان  اولین  ورزشکار از ارمنیان  خارج  از ارمنستان است  که  در رشته  دو و میدانی  کار می کند. دراین  مسابقات  وی  در رشته های  پرتاب  دیسک  و پرتاب  وزنه  شرکت  کرد  ولی  مقامی  را کسب  نکرد.

در نهمین  دوره المپیک  زمستانی 1964م  در اینسبروک  تنها ورزشکار ارمنی  شرکت  کننده،  هوانس  مگردومیان  ایرانی  بود. وی  بارقابت  در عرصه  اسکی  کوهستانی  و درگیر شدن  با پیچ هاو شیب های  تند و خطرناک  موفق  نشد در ردیف  شش  نفر اول  مقامی  کسب  کند. چهار سال  بعد وی  در دوره  دهم  المپیک  زمستانی 1968م  گرنوبل  شرکت  جست ولی  باز هم  موفق  به  کسب  مدال  نشد. در بیستمین  دورۀ بازی های  المپیک  که  از 26 اوت  تا 11 سپتامبر 1972م در مونیخ  برگزار گردید،  نورایر نوریکیان  وزنه بردار ارمنی  از بلغارستان؛ آردا کالپاکیان  در رشته  دو و میدانی  از ارمنیان لبنان  و واردگس  پارسامیان مشت زن  ارمنی  ایرانی  شرکت  کردند. نامبرده  در این  مسابقات  شکست  خورد و موفق  نشد برای  به  دست  آوردن  جایگاه های  قهرمانی  مبارزه  کند، در حالی که  نورایر نوریکیان  عنوان  قهرمانی  المپیک  را از آن  خود کرد. [8]

در المپیک  بعدی  یعنی  دور بیست ویکم  سال 1976م مونترال  کانادا در هیئت  ورزشکاران  ایرانی  آندرنیک  اسکندریان  فوتبالیست  و سرژیک  آساطوریان شمشیرباز عضویت  داشتند. این  دو ورزشکار نیز مقام های  قهرمانی  کسب  نکردند.

به  این  ترتیب  در هیئت  ورزشکاران  ایرانی  در 6 المپیک  تابستانی  و 3 المپیک  زمستانی 12  ورزشکار ارمنی  شرکت  داشته اند که  یکی  از آنان  خانم، 6 مشت زن، 2 اسکی باز، یک  نفر در دو و میدانی، یک  وزنه بردار، یک  شمشیرباز و یک  فوتبالیست، بوده اند.

بالاترین  مقام  را در بازی های  المپیک  هنریک  تمراز با شرکت  در رشته  وزنه برداری  هفدهمین  دوره المپیک 1960م  با کسب  مقام  چهارم  از آن  خود کرد.

خلاصه  اطلاعات  مربوط  به  شرکت  ورزشکاران  ارمنی  ایرانی  در بازی های  المپیک  در جدول  زیر ارائه  شده  است.

ورزشکاران  ارمنی  ایرانی  شرکت  کننده  در بازی های  المپیک

نام  ورزشکار           رشته  ورزشی       دوره  و سال بازی های  المپیک     مقام  کسب  شده

آراطونیان، آقانور            مشت زنی                    14ــــ 1948                      ــــ

آغاسی،  مانوئل                مشت زنی                   14 ــــ1948                      ــــ

نظربیگیان،  پطروس         مشت زنی                    15 ــــ 1952                     ــــ

سرگیسیان،  آرتاشیس         مشت زنی                15 ــــ 1952                     ــــ

امیریان،  بنیک                       اسکی                15 ــــ 1952و7 ــــ 1956       ــــ

تمرازیان ، هنریک            وزنه برداری                 17 ــــ 1960                  چهارم

قازاریان،  وازریک           مشت زنی                   17 ــــ 1960                     ــــ

گئورگیان،  ژولیت           دو و میدانی                 18 ــــ1964                       ــــ

مگردومیان،  هوانس        اسکی                     9 ــــ 1964و10 ــــ 1968         ــــ

بارسامیان،  واردگس             مشت زنی              20 ــــ 1972                      ــــ

آساطوریان،  سرژیک            شمشیربازی        21 ــــ 1976                      ــــ

اسکندریان،  آندرانیک       فوتبال                     21 ــــ 1976                       ــــ

برگرفته از ایران نامه

نشریه  ایران شناسی جمهوری  ارمنستان

شماره 35، سال 2000 ــــ ایروان

پی‌نوشت‌ها:

1-Hancer F. 1956, Das Pferd in prahistorischer und Zeit. Wien Munschen

2-دایره المعارف ارمنستان. 1978. ایروان.

3-موسی خورنی. 1961 تاریخ ارمنستان. ایروان.

4-بوتایوف، گ. و سیمونیان، تس. 1956. تاریخ تربیت بدنی، بخش اول، ایروان.

5-Olympiamangud.1981 Tallinn.

6- Sport delegation of the Islamic Republix of Iran, XXVI Olympiad. 1996. Atlanta Media Guide.

7-مارزیک (ورزشکار) مجله ارمنی زبان. 1952-1951 قاهره.

8-اسپیریان م. و گالوستیان ر. ورزشکاران المپیکی ارمنستان و ارامنه خارج، 1996 ایروان.