 سنگ نوشته های کهن از دورانی که جامعۀ بشری خط و کتابت را اختراع کرد شاید هم زمان نوشتن بر روی سنگ های صیقل داده و خشت های پخته شده نیز شروع شد. حاکمان و پادشاهان آن دوران به کاتبان و رعایای خود دستور می دادند به منزلۀ یادگارهایی برای آیندگان بر روی سنگ و خشت نکاتی در مورد لشکر کشی ها، ساخت و سازها و کارهایی که در کشور هایشان می کردند مکتوب سازند. سنگ نوشته هایی با این مضامین در اقصی نقاط جهان پیدا شده که در آنها اشاره هایی نیز به اسامی ملت ها و کشورهای کهن رفته است لیکن درکدام یک از این سنگ نوشته ها اشاره به نام ارمنستان و ارمنیان شده؟ هرگاه بخواهیم در مورد این سنگ نوشته ها و اسامی ملت ها و کشورها اطلاعاتی به دست آوریم در وهلۀ اول باید بدانیم این ملت ها و کشورها در آن برهه از زمان به چه اسامی ای خوانده می شدند؛ برای مثال، در حال حاضر ملت آلمان خود را دویچ، فرانسوی ها آنها را آلِمان و روس ها و اوکراینی ها آنها را نِمِتس می نامند. گرجی ها خود را کارتوِلی، روس ها آنها را گروزین ، آلمانی ها گِورگیر و ارمنیان نیز از زمان های بسیار دور آنها را وراتسی می خوانند. این مسئله در مورد اسامی کشور ها نیز صدق می کند بدین گونه که ارمنیان به کشور آلمان گِرمانیا می گویند در صورتی که خود آلمان ها کشورشان را دویچلند، فرانسوی ها آن را آلمانییه و اوکراینی ها نِمِچینا می نامند. گرجستان را ارمنیان وراستان یا ویرک می نامند در صورتی که گرجی ها کشورشان را با نام های کارتلی یا کارتوِلوُ، روس ها گروزیا و آلمان ها گِورگیین می خوانند. کشور ارمنستان و ارمنیان نیز از زمان های دور با نام های مختلفی یاد شده اند. ارمنیان خود را های و کشورشان را هایک یا هایاستان می نامند. برخی از همسایگان، ارمنستان و ارمنیان را با نام های دیگری نیز شناخته اند. گرجی ها ارمنیان را سوُمِخی و کشورشان را سوُمخِتی می گویند. ملت ها و کشور های دیگر نیز از دیر باز تا کنون ارمنیان و ارمنستان را با تلفظ های مختلف کلمۀ آرمن شناخته و می شناسند. آنان این کشور را آرمِنیا، آرمانی، آرمینا، ارمنستان، آرمِنین، اِرمنستان و به اسامی ای دیگر نامیده و ملت ارمنی را نیز آرامان، آرمینیان، آدمیانین، آرمِنیر، اِرمَنی و اَرمنی خوانده اند. ارمنستان و ارمنیان اسامی دیگری نیز داشته اند که به آنها نیز اشاره خواهد شد.  پادشاه آکد نارام – سوان (برنز – نینوا) از میان اسامی گوناگونی که از دیر باز به ارمنیان داده شده مصطلح ترین نام آرمن یا آرمان است. اولین بار در سنگ نوشته هایی که حدود چهار هزار سال از قدمت آن می گذرد به این نام بر می خوریم؛ سنگ نوشته هایی که به دستور پادشاه بین النهرین، نارام – سواِن،[1] مکتوب شده و در آن به لشکر کشی هایش به کشور های همسایه اشاره کرده. همچنین نام کشور هایی را که با آنها به نزاع پرداخته آورده است. آرمانی(یا آرمانوم)[2] یکی از کشورهایی است که نارام – سواِن در طی سال های 2270 تا 2230ق م با آنها به جنگ پرداخته. در سنگ نوشته ای دیگر همراه نام کشوری به نام اِلبا[3] مجدداً از نام آرمانی یاد شده است. بقایای اِلبای کهن در نزدیکی شهر حلب یافت شده. در بین باستان شناسان و محققان این شک وجود داشت که آیا نارام – سواِن از ذکر نام آرمانی ارمنستان را در نظر داشته یا منظور وی شهر یا کشوری دیگر بوده که در نزدیکی سواحل دریای مدیترانه در جنوب سیلیسه قرار داشته. این شک و شبهه با پیدا شدن سنگ نوشته ای ستونی، که در ارمنستان کبیر[4] یافت شد، از بین رفت زیرا با این سند مشخص شد منظور وی از آرمانی در واقع همان ارمنستان بوده است. در آنجا مشخص می شود که نارام – سواِن بخش جنوبی کشور ارمنستان را با نام آرمانی می شناخته. در یکی دیگر از سنگ نوشته هایی که از وی بر جای مانده مجدداً همراه با اسامی کشورهای خاتی[5] و کانِش[6] اسم آرمانی ذکر شده. خاتی حکومتی بوده که در غرب ارمنستان کبیر قرار داشته و همسایۀ دیگر آن نیز کشور کانِش بوده است. اینکه استفاده از نام آرمانی در واقع نامیدن کشور ارمنستان است به انواع دیگر و با استفاده از کلمه های دیگری که در این سنگ نوشته ها به آنها برمی خوریم نیز قابل اثبات است. به عقیدۀ دانشمندان اولین جایی در جهان که میوۀ زردآلو در آن پیدا شده در واقع کشور ارمنستان بوده؛ یعنی، موطن اصلی این میوه را ارمنستان می دانند. ارمنیان این میوه را دزیران[7] می نامند. در واقع، درخت دزیران را از ارمنستان به ممالک دیگر انتقال داده اند تا جایی که در برخی از زبان ها اسم زردآلو با نام ارمنستان استفاده شده؛ برای مثال، رومی های باستان این میوه را آرمِنیاکوم به معنای ارمنستانی نامیده اند. نام علمی و لاتینی این میوه برونوس آرمِنیاکا به معنای آلوی ارمنستان است. در زبان عربی نیز یکی از اسامی این میوه تفاح الأرمنی به معنای سیب ارمنستانی است. آرامی ها، از ساکنان باستانی بین النهرین نیز زردآلو را خازورا آرمنیا نامیده اند که ترجمۀ آن سیب ارمنی است. آکدی ها نیز زردآلو را آرمانو؛[8] یعنی، آرماناکان به معنی ارمنستانی نامیده اند. از آنها سنگ نوشته ای مربوط به سه هزار سال قبل از میلاد بر جای مانده که در آن از کلمۀ آرمانو برای نامیدن زردآلو استفاده شده. بنابراین می توان نتیجه گرفت که در آن برهه از زمان نام آرمانی برای آکدی ها آشنا بوده و پادشاه آنها، نارام – سواِن، نیز ارمنستان را به نام این میوه آرمانو؛ یعنی، کشور دارای زردآلو نامیده است. آکدی ها بز کوهی را آرمادو و در برخی سنگ نوشته های قدیمی تر آرماندو نیز نامیده اند. در بین النهرین، کوه های مرتفع وجود ندارد. فقط از شمال بین النهرین کوه هایی مرتفع شروع می شوند که در واقع ابتدای رشته کوه های ارمنستان هستند. در کوه های ارمنستان از دیر باز تا کنون حیواناتی مختلف به حیات خود ادامه می دهند. نام علمی نوعی بز کوهی وحشی که در علوم به کار می رود اُویس اُفیون آرمِنیانا است. از دیرباز بین ارمنیان پرستش بز کوهی معمول بوده و درکوهستان های مناطق گِغاما و سیونیک ارمنستان کنونی نیز نقاشی های دیواری بسیاری از این حیوان یافت شده که از زمان های بسیار دور به یادگار مانده است. امکان بسیاری وجود دارد که آکدی ها از طریق کوه های ارمنستان با این حیوان آشنا شده باشند. از این رو، این حیوان را آرمادو نامیده اند. لذا می توان نتیجه گرفت اسمی که آکدی ها برای بز کوهی به کار می بردند با کشور آرمانی ارتباط داشته است. سنگ نوشته هایی که از نارام – سواِن بر جای مانده در واقع کهن ترین منابع نوشتاری ای هستند که در آن به ارمنستان به صورت آرمانی اشاره شده است. در سنگ نوشته های بر جای مانده از نارام – سواِن از پادشاه آرمانی- ارمنستان ماداگینا[9] نام برده شده است. پادشاه آرمانی ماداگینا در جنوب منطقۀ ارمنستان کبیر با لشکریان نارام – سواِن جنگید. لازم به ذکر است که کلمۀ ماداگینا ریشه ای کاملاً ارمنی دارد. دو بخش یا دو ریشۀ این کلمه به طور مجزا در زبان ارمنی کنونی مورد استفاده قرار می گیرد؛ ماد یا مات به معنی تحرک و متحرک که از آن کلمات بسیاری مشتق شده اند مانند مادویتس یا مادوتسِل به معنی سِرو کردن همچنین بخش دوم کلمه کینا یا گینا که ریشۀ کلمۀ گین به معنی ارزش است. از این سنگ نوشته ها می توان دریافت که سارگون، پدر بزرگ نارام – سواِن، نیز با ارمنستان جنگ هایی داشته و هم سارگون و هم نوه اش، نارام – سواِن، با مقاومت زیادی در ارمنستان رو به رو شده اند. در این سنگ نوشته ها اشاره شده که آنها چندین لشکرکشی به ارمنستان کرده اند. شاید این بدین معنی است که سارگون و نوه اش در این جنگ ها مغلوب و مجبور به حملۀ مجدد شده اند. از دیرباز بین حکومت های ارمنستان و بین النهرین جنگ هایی درگرفته لیکن این دو کشور زمان هایی را نیز در صلح و ارتباط نزدیک گذرانده اند. قبلاً ذکر کردیم در سنگ نوشته هایی که از نارام-سواِن برجای مانده اشاره به کشور اِلبا شده. پادشاه آکد با ساکنان اِلبا نیز به جنگ هایی پرداخته است. در نتیجۀ کاوش هایی که در این مکان صورت گرفته و منجر به بیرون آمدن یک شهر کامل باستانی از زیر زمین شده باستان شناسان سنگ نوشته هایی به خط میخی یافته اند که در آنها اشاره به ملتی به نام هایا شده. در این سنگ نوشته ها آمده است هایاها ملتی هستند که از مکانی دیگر به اِلبا آمده اند. این مورد نیز اشارۀ دیگری است که در نیمۀ دوم هزارۀ سوم قبل از میلاد به اسم های[10] شده است. پی نوشت ها: 1- Naram -Souen 2- ترجمۀ سنگ نوشته های مربوط به نارام-سواِن چندین بار تجدید چاپ شده است. مراجعه شود به نسخۀ:
3- Elba 4- در زبان ارمنی به ارمنستان کبیر مِتز هایک می گویند به معنی هایک بزرگ. 5- Khati 6- Kanesh 7- Dziran 8- مراجعه شود به:
9- Madagina 10- ارمنیان خود را های و کشورشان را هایاستان می نامند. |
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 44
|
