در سال ۱۸۸۶ میلادی در نزدیکی شهر ووپرتال آلمان به دنیا آمد. مادرش جزو مبارزان سرسخت حقوق زن در آلمان بود و روحیهٔ مبارزه در راه حقوق بشر را آرمین از مادر به ارث برد.

در۱۹۱۴، از دانشگاه برسلاو[۱] دکترای حقوق گرفت و بلافاصله برای کمک به مجروحان خط اول جبهه عازم لهستان شد و در زمستان۱۹۱۴ – ۱۹۱۵ به خاطر رشادت ها و سخت کوشی هایش از طرف ستاد فرماندهی ارتش آلمان به دریافت نشان صلیب آهنی نایل شد.

در تمامی طول زندگی اش یکی از مبارزان حقیقی حقوق بشر بود و مشاهدات خود را به شکلی ادبی بر روی کاغذ ثبت و احساساتش را به صورت شعر و داستان بیان می کرد. تبحر او در سرودن شعر به حدی بود که او را یکی از بهترین شعرای اکسپرسیونیست دوران خود به حساب آورده اند. و بالأخره او عکاس هنرمندی است که با قبول خطر مرگ از صحنه های دلخراش جنایت های ترکان جوان عکس های تکان دهنده ای گرفته و این جنایت ها را به داوری تاریخ سپرده است.

در آوریل۱۹۱۵، پیرو امضای پیمان نظامی بین ترکیه و آلمان به همراه گروه پزشکی برای خدمت در ارتش ششم عثمانی، که تحت فرماندهی ژنرال فیلدمارشال فون درگولتس[۳] بود، به خاورمیانه فرستاده شد. از همان ابتدا وگنر به تحقیق پیرامون شایعاتی که از منابع مختلف در مورد قتل عام ارامنه شنیده بود پرداخت. در پاییز همان سال با درجه افسری امکان مسافرت در آسیای صغیر را به دست آورد.

از کتاب راه بی برگشت می توان به مسیر مسافرت های او پی برد. مسیری که وگنر در آن به همراه کاروان های میلیونی رانده شدگان ارمنی از خانه و کاشانه خود قدم برمی داشت و مرگ هزاران کودک و زن و مرد را با چشمان خود می دید. مرگ میلیون ها انسان بی گناهی که در راه اجرای اهداف و آرمان های شوم پان تورکیسم صورت می گرفت روح و جان او را آزرده می کرد و این تنها شاهد جنایت ها و آدم کشی های از پیش تدارک دیده و برنامه ریزی شدهٔ ترک های جوان و سربازان و ژاندارم های ترک، را بر آن می داشت تا اطلاعات دست اول خود را جمع آوری کرده و به خارج از مرزهای ترک ارسال دارد. این مسیر از استانبول شروع و از رأس العین، موصل، بغداد، بابل، راکیم پاشا، کالیکیه، ابوحراره، ابو کمال، دیرالزور، راکا، مسکنه، حلب و قونیه به استانبول بر می گشت.

در حالی که ورود به کمپ های مرگ قربانیان ارمنی هم از طرف نژادکشان ترک و هم از طرف متحدان آلمانی آنها به شدت ممنوع اعلام شده بود تا کوچک ترین خبری به دنیای خارج درز نکند، آرمین وگنر در لباس افسر آلمانی تنها کسی بود که با محکومان به مرگ ملاقات و نامه ها و پیام های آنان و مدارک مختلف را جمع آوری می کرد. از وضعیت آنها با دوربین خودش عکس می گرفت، گفته های آنها را یادداشت می کرد و از طریق کنسولگری ها و میسیونرهای خارجی آنها را به اروپا و امریکا می فرستاد. پس از کشف نامه ای خطاب به مادرش، که در آن دربارهٔ جنایت ها و آدمکشی های ترک های جوان شرح مفصلی ارائه کرده بود، ارتش آلمان او را دستگیر و برای مجازات او را به بخش مراقبت های پزشکی بیماران مبتلا به وبا انتقال داد. و بالأخره در دسامبر ۱۹۱۶ وگنر به شدت بیمار می شود و ارتش آلمان به ناچار او را به آلمان برمی گرداند.

بین سال های۱۹۱۸ – ۱۹۲۱ وگنر، که به شدت تحت تأثیر وحشتناک ترین جنایت قرن بیستم قرار گرفته بود به یک عضو فعال جنبش ضد جنگ و ضد نظامی گری تبدیل شد و کتاب معروف راه بی برگشت یا راه بی برگشت به وطن را به رشتهٔ تحریر در می آورد. این کتاب را ((مجموعه شهادت)) هم نامیده اند.

کتاب دیگر او که در راه احقاق حقوق ستمدیدگان ارمنی نوشته شده است، فریادی از آرارات نام دارد.

آرمین وگنر در ۱۹۲۰ در اوج موفقیت های ادبی خود کتاب پنج انگشت بر شما را نوشت که دویست هزار نسخهٔ آن به فروش رفت و تولد استالینیسم را در آن به طور یقین پیشگویی کرد.

وگنر در ۱۹۲۷ از طرف حکومت وقت شوروی به مسکو دعوت شد. او این فرصت را غنیمت شمرده سری به ایروان زد و با چشمان تعجب زده خود تولد دوبارهٔ ملت ارمن را دید و سپس از راه ایران به وطن خود بازگشت.

در ۱۹۳۳ وقتی هیتلر در آلمان در رأس قدرت قرار گرفت وگنر بدون ترس و واهمه به مبارزات علنی خود علیه فاشیسم که سوار بر اسب قدرت شده بود، ادامه داد و نهایتاً به اجبار ترک وطن کرده و درایتالیا با نام و مشخصات دیگری سکنی گزیند.

این مهاجرت ادامه می یابد و و گنر تا مرگش در ۱۹۷۸ دیگر به وطن برنگشت.

آرمین وگنر نامی پرآوازه در ادبیات آلمان در دهه های بیستم و سی ام قرن بیستم بوده است.

او هم در شعر و هم در داستان نویسی مهارت خاصی داشت و پیرو سبک اکسپرسیونیسم بود.

آثار او هنوز هم طرفداران زیادی دارد و توجه بسیاری را در تمام دنیا به خود جلب می کند.

کتاب های مهم او عبارتند از:

بین دو شهر (۱۹۰۹)؛ مجموعه شعر سیمای شهرها (۱۹۰۹-۱۹۱۳)؛ در خانهٔ خوشبختی (۱۹۲۰)؛ پسرک حسین داستان های ترکی (۱۹۲۱)؛ حافظه (۱۹۲۲)؛ خیابانی با هزار مقصد (۱۹۲۴)؛ خیمه، خاطرات، یادداشت ها، احادیث ترکیه (۱۹۲۶)؛ چگونه من گاوباز شدم (۱۹۲۸)؛ بر تقاطع امواج (۱۹۳۰)؛ نخجیر از میان سرزمین هزارساله/ ماشین ها در سرزمین حکایت ها (۱۹۳۲)؛ رد نقره (۱۹۵۲)؛ هنگام افتادن زمین را در آغوش بگیر، نظم، نثر، اسناد (۱۹۷۳)؛ ادیسه روح (۱۹۷۶).

برای شناسایی بیشتر این انسان مبارز و شاعر و نویسنده بزرگ ما در اینجا ابتدا نظر اشتفان تسوایگ را دربارهٔ وگنر می آوریم و سپس دو قطعه از نوشته ها و یادداشت های او را تقدیم خوانندگان عزیز می کنیم.

به تصور ما این اولین بار است که اژری از آرمین وگنر از زبان اصلی آلمانی به زبان فارسی ترجمه می شود.

و امیدواریم هستیم نه تنها نمونه های شعر، بلکه تمامی آثار این شاعر توسط مترجمان خوب ما به فارسی برگردانده شوند.

خرداد۱۳۸۵ – تهران

پی نوشت ها:

1- Armin Wegner

2- Breslau

3- Field MarshalVon der Goltz