اشاره

نخستین بار در 15آوریل 2019 م بود که پیامی از خانم هاسمیک خچیکیان، مسئول تدارک ‏ مراسم و ‏پروژه های تشریفاتی وزارت فرهنگ جمهوری ارمنستان، دریافت کردم. ایشان خبر از شرکت ارمنستان در سی و ‏دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و گشایش غرفه کتاب ارمنستان را در این نمایشگاه می دادند. ضمناً ‏تمایل وزارت فرهنگ ارمنستان را در برگزاری مراسمی برای رونمایی ترجمه فارسی کتاب بانک عثمانی، اثر ‏نویسنده ارزشمند ارمنی، آلکساندر توپچیان ابراز می داشتند. پس از رد و بدل کردن چندین پیام و ارسال ‏مشخصات کتاب برای خانم هاسمیک خچیکیان، ساعت و تاریخ رونمایی کتاب، ساعت 10:30 روز پنجشنبه 5 ‏اردیبهشت 1398ش برابر با 25 آوریل 2019م تعیین شد.

در محل غرفه ارمنستان با خانم هاسمیک خچیکیان و آقای ‏آرمن سرکیسیان، نمایندگان وزارت فرهنگ جمهوری ارمنستان، آشنا شدم. غرفه کتاب ارمنستان کوچک اما پربار ‏بود. در این غرفه، نزدیک به پنجاه عنوان کتاب به زبان هان ارمنی، فرانسه، روسی، انگلیسی و آلمانی در زمینه ‏شعر، نقاشی، ادبیات ارمنی، رمان، تاریخ ارمنستان، شهر ایروان و خاطراتی از شاهدان نژادکشی دیده می شد.

در ‏ساعت 11:00 مراسم با حضور نمایندگان وزارت فرهنگ جمهوری ارمنستان و مهمانان و با گفتاری از شاعر ارجمند، ‏واراند، آغاز شد. واراند درباره ادبیات معاصر ارمنی، نویسنده کتاب؛ آلکساندر توپچیان و مترجم اثر، مطالبی را بیان ‏کرد و سپس نگارنده، مطالب زیر را به عرض شرکت کنندگان در جلسه رساندم.

در پایان گفتار، شرکت کنندگان ‏در جلسه رونمایی و نیز آقای علی نیا، مدیر محترم انتشارات آشیان، در سالن تشریفات گرد آمدند. مراسم با ‏برداشتن چند عکس یادگاری به پایان رسید. ‏

• 

  در غرفۀ کتاب ارمنستان. به ترتیب از راست به چپ: خانم سیمین رضوی زاده، همسر دکتر قوام الدین رضوی زاده؛ خانم آشخن شاه نظریان، منشی انجمن نویسندگان ارمنی ایران؛ خانم هاسمیک خچیکیان، نمایندۀ رسمی وزارت فرهنگ جمهوری ارمنستان؛ دکتر قوام الدین رضوی زاده و یکی از اعضای شرکت کننده در مراسم

• 
• 

معرفی کتاب بانک عثمانی، اثر آلکساندر توپچیان (1)

پیش از معـرفی کتاب باید نکاتی را به عرض برسانم. نخست درباره ادبیات ارمنی است. امروز 25 آوریل ‏مصادف با یکصد و سی و یکمین سالروز درگذشت هاکوپ ملیک هاکوپیان، با نام ادبـی رافی، از بزرگ ترین ‏نویسنـدگان ارمنی، است. رافی در 5 سپتامبر 1835م در روستای پایا جوک، از توابع شهر سلماس در آذربایجان به ‏دنیا آمـد و در 25 آوریـل 1888م درگذشت. این برای ما ایرانیان نیز مایه سربلندی است که رافی که او را به عنوان ‏پدر رمـان تاریخی ارمنی می شناسند در ایران زاده شد. سخن امروز ما نیز در باره رمان تاریخی است. متأسفانه، ‏ادبیات ارمنی چنان که شایسته فرهنگ و زبان ملتی کهن است، در ایران شناخته نشده است. مترجمان ارمنی زبان ‏در یکصدساله پس از مشروطیت تلاش های چشمگیری داشته اند. در یکی از شب های ادبیات مجله بخارا به این ‏مهم پرداخته شد. ادبیات ارمنی در ایران به صورت ادبیاتی است که در سایه ادبیات مغرب زمین فراموش شده و ‏مورد توجه جدی قرار نگرفته است. ملتی کهن در همسایگی ما و گاه همراه با ما می زیستند اما ادبیات و فرهنگشان ‏تقریباً در ایران ناشناخته ماند. به یاد بیاوریم که ادبیات داستانی نوین ایران در1300 خورشیدی و با انتشار ‏مجموعه داستان های یکی بود، یکی نبود اثر زنده یاد سید محمد علی جمال زاده آغاز می شود که مصادف است با ‏‏1921میلادی. در حالیکه در همین زمان سنت رمان نویسی در ارمنستان از سال ها پیش  شکل گرفته و آثار مهمی به ‏ادبیات جهان تقدیم داشته بود. رافی نویسنده ارزشمند و مردمی ملت ارمن، رمان مشهور خود خِنت به معنای دیوانه ‏را در1881م نوشت. این رمان تاریخی شرح زندگی روزمره ارمنیان و کشتاری که از آنان صورت گرفت، در فاصله ‏سال های1877ـ 1878م یعنی جنگ میان روسیه و ترکیه عثمانی است. رافی با این رمان ارزنده که داستان ‏رنج های ارمنیان پیش از نژادکشی بزرگ در1915م است، جایگاه والا و جاودانی خود را در تاریخ ادبیات ارمنی ‏تثبیت کرد. رمان مطرح دیگر کتاب زازونیان اثر نویسنده بزرگ دیگری به نام میکائل هوهانسیان با نام ادبی ‏ناردوس است که در زبان فارسی با عنوان آمالیا ترجمه شده است. این رمان روان شناختی شاهکاری از موشکافی ‏خلاق در روح انسان ها و نهایت هنرمندی ناردوس در شناخت انسان را نشان می دهد و این اثر او را جداً با کارهای ‏داستایفسکی قابل مقایسه می سازد. رمان زازونیان در1890 نوشته شده و این نشان می دهد که سنت رمان ‏نویسی ارمنیان در دهه80 قرن نوزدهم به اوج خود رسیده بود. فراموش نکنیم که نخستین رمان مطرح زبان فارسی ‏یعنی بوف کور اثر جاودانی زنده یاد صادق هدایت در1936 و در نسخه های معدود به صورت پلی کپی در بمبئی ‏تکثیر شد. یادآوری این تاریخ ها از آن جهت حائز اهمیت است تا بدانیم با سنت رمان نویسی جا افتاده و عمیقی ‏روبه رو هستیم و توجه بیشتری نسبت به ادبیات ارمنی داشته باشیم.‏

نکته دوم درباره رمان تاریخی است. خوانندگانی که معمولاً از خواندن مستقیم تاریخ گریزانند به خواندن ‏رمان های تاریخی روی می آورند. رمان تاریخی آمیزه  ای از واقعیت تاریخی و تخیل است. تردیدی نیست که ‏نویسنده ای که رمان تاریخی می نویسد همچون تاریخ نویس، دیدگاه ویژه خود را در روایت تاریخی دارد و تنها ‏یک یا دو رویه از منشور چند پهلوی واقعیت تاریخی را به خواننده می نمایاند. در رمان تاریخی، تخیل نیز جایگاه ‏ویژه ای دارد. ارمنیان از نخستین ملت هایی هستند که در راه دستیابی به آزادی و عدالت اجتماعی تمام راه های ‏مبارزاتی شناخته شده را تجربه کرده اند و این نکته ایست که به ویژه باید مورد توجه قرار گیرد. شرکت فعال ‏ارمنیان و جانفشانی های آنان در دوران انقلاب مشروطیت نشان می دهد که ارمنیان به مقوله آزادی و عدالت ‏اجتماعی توجه بسیار دارند و ملت های دوست خود را در این میان هرگز از یاد نمی برند. با این مقدمه می توان به ‏رمان بانک عثمانی پرداخت.‏

• 

  آلکساندر توپچیان و همسرش، آناهید توپچیان

• 

  جلد کتاب بانک عثمانی، نسخۀ فرانسوی

• 

  تصویر روی جلد کتاب بانک عثمانی

رمـان بانک عثـمانی بر پایه سنـت رمـان نویسی ارمنـی، که چنانکه گفـته شد در قرن نوزدهم به اوج خـود رسیده بود، ‏شکل گـرفته است. با این تفـاوت که رمـانی کاملاً نو و برخـوردار از تکنـیک های رمـان نویسی مـدرن است. آلکساندر ‏توپچـیان، نویسنده اثر، از چـهره های سرشناس ادبـی ارمنستان است که در سرزمیـن خود و در اروپا کاملاً شناخته شـده ‏است. آثار ادبی توپچیان به بسیاری از زبان ها مانند انگلیـسی، فرانسه، آلمانی، روسـی و رومانیایی ترجمه شده است. ‏توپچیان در خانواده ای سرشناس و فرهنگ دوست رشد یافته و از چـهره های برجسته ادبیـات ارمنـی به شمار ‏مـی آید. پدر او از بنیان گذاران انجمن نویسندگان و هنرمندان ارمنستان بود و خود او از اعضای قدیمی این انجمن ‏به شمار می آید. آلکساندر توپچیان در 1939م در ایروان به دنیا آمد و در تمام زمینه های ادبی از نقد، داستان ‏کوتاه و رمان آثار مهمی به وجود آورده است.

داستان به وجود آمدن رمان بانک عثمانی، که نویسنده خود در اکتبر ‏‏2016م و در شهر ایروان برای اینجانب تعریف کرد، بسیار جالب است: آخرین رمانی که واهه کاچا نویسنده فقید و ‏مشهور فرانسوی ارمنی تبار نوشت، رمان خنجری در این باغ بود. این رمان داستان نژادکشی ارمنیان است. رمان با ‏شرح وقایع زندگی یک خانواده ارمنی که در پایان قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم در شهر قسطنطنیه، پایتخت ‏امپراتـوری عثمـانی زندگی مـی کند، پیـش مـی رود و در این رونـد، زندگـی ملتـی که از چند قرن پیش سرزمین اجدادی ‏اش اشغال شده و تحت ستم است، به طرزی دقیق و هنرمندانه تصویر شده است. کاچا رمان خنجری در این باغ را ‏پس از مطالعه دقیق اسناد و مدارک غیرقابل انکار به جای مانده از نژادکشی 1915م و خاطرات جـان به در بردگان ‏واقعـه نوشته است. توپچـیان مترجـم آثار واهه کاچا از زبان فرانسوی به زبان ارمنـی است و رمـان مـشهور خنـجری در این ‏باغ را نیـز به ارمنی ترجمه کرده است. در فصلی از رمان خنجـری در این ‏باغ به واقعه اشغال بانک عثمانی نیز ‏پرداخته می شود. توپچیان پس از خواندن این رمان در می یابد که گوشه های پنهان این واقعه در رمان نیامده ‏است و موضوع را با واهه کاچا در میان می گذارد و واهه به او می گوید: « می دانم! تو بردار و گوشه های پنهان را ‏بنویس!» و بدین ترتیب، آلکساندر توپچیان به نگارش رمان بانک عثمانی دست می زند. چهره های تاریخی در این ‏رمان با اسامی مستعار به خواننده معرفی می شوند.‏

یکی از حرکت های مسلحانه ارمنیان که در پایان قرن نوزدهم به وقوع می پیوندد، اشغال بانک عثمانی به ‏مثابه مهم ترین مرکز اقتصادی امپراتوری است. خواست ارمنیان اجرای اصلاحاتی است که در ماده 61 پیمان ‏‏1878م برلین پیش بینی شده است. سلطان عبدالحمید دوم از زمان انعقاد پیمان تا 1896م پیوسته از اجرای ‏اصلاحات طفره رفته است. بر ارمنیان مالیات های سنگین و کمرشکن می بندند. به ویژه روستاییان از پرداخت این ‏مالیات ها به راستی ناتوان اند. سرکردگان قبایل کرد نیز که مسلح اند، با باج خواهی از روستاییان ارمنی عرصه را ‏بر آنان تنگ می کنند. ارمنیان در برابر فشارهای قبایل کرد، مسلح می شوند و در برخوردهای خونین، آنان را ‏شکست داده و وادار به عقب نشینی می کنند. سران کرد از حکومت مرکزی کمک می خواهند. حکومت، ژنرال زکی ‏پاشا را به منطقه ساسون اعزام می کند. زکی پاشا به جای پایان دادن به مناقشه، در کنار کردان قرار می گیرد و به ‏کشتار ارمنیان دست می زند. از 1894 ـ 1896م بیش از سیصد هزار ارمنی جان می بازند. در سپتامبر 1895م، ‏به فراخوان حزب سوسیال دموکرات هنچاکیان، تظاهراتی در قسطنطنیه بر پا می شود که به خاک و خون کشیده ‏می شود. کشتارهای وسیعی از سپتامبر تا دسامبر1895م، در طرابوزان، بایبورت، ارزروم، ارزنجان، بیتلیس، دیاربکر، ‏الازیغ، آرابگیر، ملطیه، سیواس و ماردین صورت می گیرد. در شانلی اورفه، شدت این کشتارها به اوج خود می رسد. ‏در آن شهر، در طول هفته نخست عید میلاد مسیح(ع)، بیش از سه هزار ارمنی، که بیشترشان زن و کودک اند، از ‏ترس به کلیسای جامع شهر پناه می برند. نژاد پرستان کلیسای جامع را به آتش می کشند و تمام پناهجویان به ‏کلیسا را زنده زنده در آتش می سوزانند. در جنگ زیتون، ارمنیان رشادت های بسیار از خود نشان داده و ‏حرکت های مسلحانه را تجربه می کنند. هرچه ارمنیان مقاومت بیشتری می کنند، حکومت عرصه را بر آنان تنگ تر می سازد. در روز چهارشنبه 26 اوت 1896م، حادثه ای استثنایی و غیرمنتظره به وقوع می پیوندد. عده ای جوان ‏مسلح به بانک عثمانی، مهم ترین بانک امپراتوری، حمله کرده و پس از کشتن نگهبانان بانک به ساختمان عظیم ‏آن نفوذ کرده و بانک را در اختیار خود می گیرند. در آن لحظه، همه فکر می کنند که موضوع سرقتی مسلحانه در ‏میان است اما پیچیدگی این حرکت در محتوای آن است که رفته رفته مشخص می شود و با نمونه های مشابه خود ‏کاملاً تفاوت دارد. یعنی موضوع این حادثه به هیچ وجه سرقت مسلحانه نیست و جوانانی که به این حرکت دست ‏زده اند به دنبال پول و طلا و جواهرات موجود در بانک نیستند. بر عکس، اعتقادات آنان ضد سرمایه داری است و ‏بانک عثمانی را « معبد سرمایه» و گردانندگان آن را «کاهنان معبد سرمایه» می نامند. این انقلابیان از جان ‏گذشته می خواهند با اشغال بانک، پیامی را به کشورهای قدرتمند بدهند تا امپراتوری را وادار به اجرای ماده 61 ‏پیمان 1878م برلین مبنی بر اصلاحات در امور ارمنیان کنند زیرا از 1894ـ 1896م، امپراتوری با تحمیل جنگ های خانمان برانداز و نابرابری بر ارمنیان، بیش از سیصد هزار نفر از آنان را از میان برده است. چنین رقمی برای ‏ملتی کم جمعیت به راستی فاجعه بار است. هدف حرکت مسلحانه ای که در 26 اوت 1896م صورت می گیرد، ‏بازداشتن رژیم ترکیه عثمانی از کشتار بیشتر ارمنیان است. در مورد اینکه انقلابیان ارمنی تا چه اندازه در رسیدن به هدف ‏خود موفق بودند تاریخ قضاوت کرده و خواهدکرد ولی آنچه مسلم است در صداقت آنان تردیدی نبوده و حتی ‏دشمنانشان بر درستکاری و صداقتشان صحه گذارده اند. رهبرگروه مسلح، پتروس پاریان (با نام تشکیلاتی بابکِن ‏سیونی) در نخستین لحظه های حمله جان می بازد و پس از اوگارِگین پاسدرماجیان (با نام تشکیلاتی آرمن گارو) ‏گروه را رهبری می کند. آرمن گارو از انقلابیان نامداری است که در کنفرانس صلح ورسای نیز شرکت می کند و از ‏چهره های برجسته نخستین جمهوری ارمنستان است. از پیچیدگی های حرکت 26 اوت 1896م یکی هم این است ‏که با وجود آنکه سازمان های اطلاعاتی کشورهای قدرتمند وقت، برخی چهره های انقلابی ارمنی را که در این ‏حرکت نقشی عمده بازی کرده اند، تقریباً شناسایی  و پیگیری می کنند، نمی توانند به کنه ماجرا پی برند. ‏برخی قرائن نشان می دهد که به دلیل سری بودن این حرکت مسلحانه، آنها تنها پی برده اند که حادثه ای در ‏جریان است اما روسیه، انگستان و فرانسه، که قضیه را دنبال می کنند، هیچ کدام هم پیمان ترکیه عثمانی نیسند تا ‏در این مورد به دشمن قدیمی خود هشدار دهند. به دلیل کاملاً سری بودن این حرکت، آنها نمی توانند در جریان ‏جزئیات حادثه قرار گیرند اما با شم سیاسی ـ امنیتی خود کلیت حادثه ای را بدون حدس زدن چگونگی، جزئیات و ‏زمان دقیق آن پیش بینی می کنند. روسیه با وجود آنکه در دستیابی به استقلال و بیرون بردن بلغارها از زیر ‏سلطه عثمانیان کمک کرده و با این حرکت وجهه ای برای خود در اروپای شرقی کسب کرده است، در مورد ارمنیان ‏حاضر به انجام هیچ اقدامی نیست زیرا بخشی از خاک ارمنستان را در اشغال خود دارد و استقلال ارمنیان را به نفع ‏خود نمی داند. انگلستان و فرانسه که دوست و در عین حال رقیب روسیه اند، علاقه ای به انجام اقداماتی به نفع ‏ارمنیان ندارند و هر حرکتی در جهت منافع ارمنیان را به سود روسیه ارزیابی می کنند و بدین ترتیب، پشت ارمنیان ‏کاملاً خالی است و هیچ قدرت خارجی ای از آنان حمایتی نمی کند. به این ترتیب، گروهی انقلابی و مسلح ‏تصمیم می گیرند که ضربتی به امپراتوری بزنند تا هم به اروپاییان پیام دهند که به امپراتور عثمانی فشار آورند و هم ‏مانند همه حرکت های مسلحانه، نادرستی افسانه شکست ناپذیری رژیم را به اثبات رسانده و آن را به ارمنیان هم ‏نشان دهند. ماجرای پیچیده اشغال بانک عثمانی با چند حادثه موازی دیگر همراه می شود. آلکساندر توپچیان ‏برای نگارش رمان خود از تکنیک روایت موازی بهره برده و همین تکنیک اثر را هیجان انگیز و خواندنی می سازد. ‏پیچیدگی اثر در همین حادثه های موازی است که توپچیان، نویسنده برجسته ارمنی با هنرمندی و با نگارشی ‏تکنیکی آنها را شرح می دهد. واقعیت و تخیل در رمان بانک عثمانی چنان به هم می پیچند که گاه واقعیت ‏تاریخی، تخیل و زمانی تخیل، واقعیت جلوه می کند. یکی از ارزش های انکار ناپذیر رمان بانک عثمانی، بی طرفی ‏نویسنده در پیشبرد حوادث است. خواننده در پایان رو در روی بسیاری از پرسش ها قرار می گیرد. توپچیان به هیچ یک از این پرسش ها با صراحت و قاطعیت پاسخ نداده و آن را به خواننده واگذار کرده است. نحوه موضع گیری در ‏برابر اثر و نحوه پاسخ دادن به پرسش های مطرح شده، از خواننده ای به خواننده دیگر می تواند متفاوت باشد و این ‏هنر نویسنده است که رمانی جانب دارانه ننوشته است. تنها نتیجه مشترکی که شاید خوانندگان به آن برسند، ‏مستقل بودن انقلابیان و عدم وابستگی آنان به قدرت های بزرگ وقت است و دیگر آنکه در صداقت اعضای گروه ‏نمی توان تردید کرد، حقیقتی مسلم و تاریخی. چنانکه گفته شد، نویسنده، خواننده را در نتیجه گیری شرکت داده ‏است، کاری که رمان نویسان مدرن می کنند.‏

رمان بانک عثمانی، اثر آلکساندر توپچیان به زبان فارسی(2)

ترجمه آرا اوانسیان

تقریباً در تمام ‏دوران حیات جمهوری ارمنستان شوروی پرداختن به مجموعـه  رویدادهای مهم اواخر قـرن نوزدهم و اوایل قـرن بیستم میـلادی در تاریخ ملـت ارمنی مقولاتی ممنوع بودند؛ برای مثال، تسخیر بانک عثمانی در ‏استانبول و حوادث متعاقب آن، یعنی کشتار هزاران ارمنی در آن شهر، به دلایلی روشن در آثار نویسندگان ‏ارمنستان شوروی انعکاس نیافت. پس از استقلال نیز، گویا عجله‌ای برای شکستن این سکوت تحمیلی نبود. ‏

تنها، آلکساندر توپچیان بود که سر انجام در 2008م با انتشار رمان بانک عثمانی به یکی از صفحات مهم ‏تاریخمان توجه نشان داد. مطبوعات ارمنستان و دیاسپورا آن را عالی ارزیابی‌ و به ویژه، به ‏این نکته اشاره کردند که این رمان در عرصه ادبیات تاریخی ارمنی حرف نویی دارد. یک سال از چاپ کتاب ‏نگذشته بود که در 2009م انتشارات آرتزیو(3)در بیروت آن را با رسم‌الخط سنتی ارمنی منتشر ‏کرد. هم‌زمان، طی ژانویه تا مارس2010م به صورت مسلسل در روزنامهیرگیر(4)به چاپ ‏رسید. اندکی بعد، در همان سال (2010م) به زبان های رومانیایی و سپس، فرانسوی و روسی ترجمه شد. مورد ‏چهارمی نیز که به این مجموعه اضافه شد ترجمه فارسی آن است که به تازگی در تهران منتشر ‏شده است. ‏

آلکساندر توپچیان در گفت وگو با تارنمای خبری یرگیر گفته که در پاییز 2016م در ایروان با دکتر قوام ‏الدین رضوی زاده، مترجم کتاب به زبان فارسی، آشنا شده است. انگیزه این آشنایی رمان حجیم خنجری در این باغ(5) ‏ با موضوع نژادکشی ‏ارمنیان اثر واهه کاچا(6) بود. دکتر رضوی زاده این رمان را به فارسی ترجمه کرده و مایل بود تا نسخه امضا شده‌ای ‏از آن را به همتای ارمنی خود هدیه دهد که او نیز ترجمه ارمنی این کتاب را در 1999م در ایروان ‏منتشر کرده است.‏

دکتر رضوی زاده با واقعه بانک عثمانی آشنا بود زیرا واهه کاچا نیز در بخشی مفصل از رمان خود به ‏شرح آن پرداخته است. از این رو، با اطلاع از اینکه رمانی حجیم درباره این رویداد نوشته شده خواستار ترجمه های فرانسوی و روسی آن شد. وی نه تنها از فرانسه بلکه از زبان روسی نیز ترجمه ‏می کند و تا کنون برخی از آثار کلاسیک روسی را به فارسی برگردانده است.‏

به گفته توپچیان دکتر رضوی زاده چند روز پس از بازگشت به تهران از طریق نامهالکترونیکی اجازه ‏ترجمه فارسی کتاب را از مؤلف درخواست کرد و اکنون، چهارمین ترجمه آن در دسترس است. ‏در ضمن، مؤلف کتاب گفت که دو ترجمه جدید نیز در راه است که یکی از آنها به احتمال فراوان تا ‏اول تابستان منتشر خواهد شد. به این ترتیب، بانک عثمانی در بین آثاری که پس از استقلال ارمنستان ‏نگاشته شده بیشترین ترجمه و پخش را داشته است.‏ امسال، مصادف با هشتادمین سالگرد تولد توپچیان و شصتمین سال فعالیت ادبی اوست. وی ترجمه فارسی ‏کتاب خود را بهترین هدیه در تمام سالگردهای تولد خود می داند.‏

• 

  آلکساندر توپچیان

• 

  آلکساندر توپچیان

 کتاب از لحاظ ترجمه خوش اقبال بود(7)

گفت و گوی آرمینه سارگسیان با آلکساندر توپچیان، نویسنده کتاب بانک عثمانی

ترجمه آرا اوانسیان          

به تازگـی رمان بانک عثمانی، اثر آلکساندر توپچـیان، نویسنده، ادیـب و مترجم ارمنـی، به فارسی ترجمه شـده است. ‏امـسال، هشتادمین سالگـرد تـولد ایـن فرهیخته سرشناس است. به همین مناسبت، گفت و گوی کوتاهی با ایشان ترتیب داده ایم.‏

— استقـبال غیرمنتظـره از رمـان خود در کشور همسایه (ایران) را چگونه توجیه می‌کنید؟

■ فکر نمی‌کنم که توجه روشنفکران ـ در این مورد فرهیختگان حوزه ادبی ـ ایران به فرهنگ ما غیر ‏منتظره باشد. البته، فکر نمی‌کنم که شمار آثار ترجمه شده نویسندگان ارمنی به فارسی زیاد باشد. با وجود ‏این، پس از استقلال ارمنستان شماری از کتاب ها و گزیده هایی از اشعار در تهران ترجمه شد و گویا، استقبال خوبی ‏نیز از آنها صورت گرفته. البته، اینها جنبه خودجوش داشته‌ که موضوع دیگری است. احتمالاً، باید به ‏صورت سازمان‌یافته‌تر در این زمینه فعالیت کنیم زیرا در آنجا روشنفکران بسیاری وجود دارند و ‏حضور فرهنگی ما در آن کشور دوست برایمان بسیار مهم است.

— ‏‎اگر اشتباه نکنم، ترجمه فارسی بانک عثمانی چهارمین ترجمه آن است؟

■ این رمان از لحاظ ترجمه واقعاً خوش اقبال بوده. نخست، در 2010م در بخارست انتشار یافت. سپس، در ‏‏2011م در پاریس و در 2012م، در مسکو ترجمه و منتشر شد. همچنین، درست یک سال پس از چاپ نخست ‏آن در 2008م در ایروان، انتشارات آرتزیو‏ در بیروت آن را با رسم‌الخط سنتی زبان ‏ارمنی در هزار نسخه منتشر کرد که در زمانه ما شمارگان آبرومندی است. ‏

— آیا احتمال ترجمه‌های جدیدی از آن هست؟ اگر چنین است به چه زبان‌هایی ؟

■ بله، انتظار می‌رود. حتی، در دست ترجمه هستند. احتمالاً، دو ترجمه دیگر در حال حاضر باید به پایان ‏رسیده باشد که یکی از آنها به احتمال زیاد تا پایان سال منتشر خواهد شد ولی اجازه بدهید نگویم به چه ‏زبان و در کجا. ببخشید من کمی خرافاتی هستم !‏

— لطفاً، خلاصه‌ای ازتاریخچه ترجمه فارسی را شرح دهید. مترجم آن کیست؟ شخصاً با او آشنایی ‏دارید؟ و جزئیات دیگر در این باره.

■ مترجم کتاب دکتر قوام الدین رضوی زاده است، شخصیتی اصیل و فرهیخته‌ای شریف که در پاییز سال ‏‏2016 م، هنگامی که همراه همسر خود به ایروان آمد، برای دیدار با من اظهار تمایل کرد و افتخار آشنایی ‏با ایشان را یافتم. ایشان نسخه امضا شده‌ای از کتاب خنجری در این باغ ‏ اثر واهه کاچا ‏ را که خود به فارسی ‏ترجمه کرده بود برایم آورده بود. چنان که اطلاع دارید بنده این کتاب را به ارمنی ترجمه و در 1999م منتشرکرده ‏بودم. ایشان درباره رمان بانک عثمانی سؤال هایی پرسیدند و برای داشتن ترجمه‌های ‏فرانسوی و روسی آن تمایل نشان دادند. ایشان از این دو زبان ترجمه می‌کنند و در ضمن، آثار تورگنیف و دیگر ‏نویسندگان کلاسیک روس را به فارسی برگردانده‌اند. اندکی بعد، از طریق شبکه اینترنت اظهار تمایل کردند که آن را به فارسی برگردانند. ‏

— چنانچه درست متوجه شده باشم ایشان رمان شما را از زبان ارمنی ترجمه نکرده اند.‏

■ بله، درست متوجه شدید. ایشان کتاب را از زبان‌های فرانسوی و روسی ترجمه کرده‌اند و باید، خاطرنشان ‏کنم که ترجمه روسی رمان بنده کاملاً برابر با نسخه اصلی آن است زیرا آن را آناهید توپچیان ترجمه کرده، البته با نظارت من و برای حفظ محتوای هنری آن بدون دخالت هیچ ویراستاری، در مسکو چاپ ‏شده؛ یعنی، جنبه‌های کیفی ترجمه روسی با اصل اثر برابر است. از بعضی لحاظ، ارزش‌های کیفی بیشتری از متن اصلی آن دارد زیرا در حین کار اصلاحاتی مهم و و اختصارات و اضافاتی در آن صورت گرفت.‏

— امسال، مصادف با هشتادمین سال تولد شماست. فرصت را مغتنم می شمارم و می‌خواهم سؤال ‏کنم که امسال به پیشواز چه کارهای جدیدی می‌روید؟

■ مجموعه بزرگی از داستان‌های کوتاهم را آماده چاپ می‌کنم که بخشی از آنها در سال‌های گذشته در ‏نشریه ایراتس ‏ چاپ شده. ترجمه مجموعه ای از داستان های کوتاه ژرژ رودنباخ(8) (1855 ـ 1898م) ، نویسنده و شاعر بزرگ ‏بلژیکی، را منتشر می کنم و به احتمال نزدیک به یقین نگارش رمانی سیاسی و افشاگرانه حجیمی را ‏که به تازگی شروع کرده ام ادامه می دهم و امیدوارم در یکی دو ماه آن را به پایان برسانم. همین، فکر می‌کنم برای استقبال ‏شایان از چنین سالگرد تولدی کافی باشد و البته، کاملاً منطقی است که ترجمه فارسی ‏رمانم را نیز، که بهانه‌ای برای این گفت و گو شد، به این فهرست اضافه کنم.‏‎

پی‌نوشت‌ها:  ‎

1-مطالب ایراد شده توسط دکتر قوام الدین رضوی زاده در محل غرفه ارمنستان، سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، 5 اردیبهشت 1398ش.

2-www.yerkir .am

3-Artziv‎، در زبان ارمنی به معنی عقاب است.

4-yergir

5- Un poignard dans ce jardin  (1983)‎

6- Vahe Katcha‏ ‏‎، رمان نویس فرانسوی ارمنی تبار ‏

7- آرمینه سارگسیان، «کتاب از لحاظ ترجمه خوش اقبال بود»، ایراتس (ایروان، 29مارس 2019/ فروردین 1398‏) (irates. www. am)

8- Georges Rodenbach

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 87

سال بیست و سوم | بهار 1398 | 184 صفحه
در این شماره می خوانید: