|
سال‌ها پیش تصویری از یک نقشه کهن از جهان به زبان ارمنی توسط دوستی به دستم رسید. با پرس و جوی زیاد دانستم که اصل این نقشه در کلیسای جلفای اصفهان است و مترصد بودم که در اولین فرصت برای دیدن این نقشه زیبا که به نظر میرسید شبیه آثار نقشه‌نگاران قرن هفدهم میلادی است به اصفهان سفر کنم. در اردیبهشت 1384ش به دعوت دانشگاه اصفهان در کنفرانس خلیج فارس، که در شهر زیبای اصفهان تشکیل شد، به اتفاق همسرم شرکت داشتم، فرصت مناسبی بود تا به دنبال این نقشه بگردم اما متأسفانه به علت مشغله زیاد در همایش و کم بودن وقت، سعادت یاری نکرد تا به این نقشه دست یابم. تا اینکه از دوست عزیزم، آقای دکتر فرهاد تهرانی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، که در اصفهان تدریس داشت، درخواست کردم که با کلیسای وانک در جلفای نو تماس گرفته و به هرصورت ممکن تصویر کامل و واضحی از این نقشه کهن را تهیه کند. چندی بعد تصویر نقشه توسط ایشان به دستم رسید، اما آنچه میخواستم نبود. خوشبختانه، در سالهای بعد با سرکار خانم آرمینه آراکلیان، سردبیرمحترم مجله وزین پیمان، آشنا شدم و موضوع را با ایشان در میان گذاشتم، چیزی نگذشت که توسط خانم آراکلیان به آقای توما گالستانیان، مسئول روابط عمومی خلیفه‌گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران در جلفای اصفهان، معرفی شدم و ضمن چند بار مذاکره تلفنی بالاخره ایشان زحمت کشید و تصاویر خوبی از این نقشه جهاننمای زیبا برایم فرستاد. از ایشان خواستم که اطلاعات بیشتری در مورد آن تهیه کند که با کمال گشادهرویی آنچه میخواستم، از قبیل اندازه طول و عرض و مشخصات نقشه ارسال کردند. اما باز هم سؤالاتی بود که میبایست به آن پاسخ داده میشد. بنده چون متأسفانه با خط و زبان ارمنی آشنایی ندارم سال گذشته با کمک دوستان ارمنی از جمله جناب آقای دکتر آندرانیک سیمونیان استاد دانشگاه و سردبیر محترم مجله هویس بخشی از متن و عنوان نقشه را خواندیم. نهایتاً، به این نتیجه رسیدم که باید از دوسـت عزیز و ارجمنـدم جناب آقای دکتـر روبـن گالیچیان، که سال‌هاست در خصوص نقشههای کهن و تاریخی مطالعه کرده و صاحب چندین اثر ارزشمند است، کمک بگیرم. ایشان با سعهصدر و لطف همیشگی یکی از آثار خودشان در مورد نقشههای ارمنی را برای نگارنده فرستادند که اطلاعات مرا تکمیل میکرد. اینک، تصویر کامل نقشه و شرح آن برای خوانندگان مجله پیمان تقدیم می‌شود و خاطرنشان میسازد که این نقشه در ایران منحصر بفرد بوده و تعداد محدودی از آن در جهان وجود دارد. همچنین، نام مقدس خلیج فارس، مانند سایر نقشههای معتبر، به خط ارمنی (ՊԱՐՍԻՑ ԾՈՑ) درج شده است.  نقشۀ جهان به زبان ارمنی شـرح و تـوضیحـات نقـشـه جـهان‌نـما به زبان ارمنی نخـستیـن نـقشـه جـهان به خـط و زبـان ارمنـی موجـود در مـوزه خاچـاطور کِـساراتـسی واقـع در دیـر آمـِناپرگیـچ مقـدس (کلیسای وانـک) که در 1695م توسـط توماس واناندتــسی(2) در آمـستـردام چـاپ و منتشر شده است. این نقشـه توسط بـرادران شونـهبیـک(3)، گـراورسـازان مشهـور آن زمـان و بـا بهرهمنـدی از اطلاعـات به روز شـده به قطـع بزرگ 124× 152 سانتی‌متر ترسیـم و از چـهار قسمت به هم چسبیـده تشکیـل شـده است که قطعـات از بالا به پایین گسترده شده‌اند. در عکـس، محل اتصال قسمـت‌ها با خـطوط قـرمـز رنگ مشخـص شـده است.(4) لازم به ذکـر است کـه اکنون بیـش از ده نسخـه از آن در جهان موجود نیست. تنها یک نسخه از این نقشه تاریخی ارزشمند در ایران موجود است که در 1963م از کتابخانه کلیسای وانک به موزه منتقل شده و سال‌هاست درآن موزه بر روی دیوار نصب است. نسخه دیگری از این نقشه را در 1754م راهبان ارمنی مخیتاریست(5) در صومعه سنتلازاروس ونیز چاپ و منتشر کرده‌اند. این نقشه، که به صورت دو نیم‌کره شرقی و غربی شامل قاره امریکا و هلند جدید (استرالیا ) طراحی شده، با تصاویر و تزیینات بسیار زیبا در چهارگوشه آن نقاشیهای اساطیری و تاریخی به طرز جالبی همراه با نقشههای نجومی و صورفلکی در بالای نقشه و همچنین، نقشههای دو قطب کره زمین در پایین آن تنظیم شده است. لازم به ذکر است که این نقشه نخستین اثر در جهان است که نام‌ها و اسامی جغرافیایی آن به زبان ارمنی ترجمه شده و به خط و زبان ارمنی ترسیم و چاپ شده است. نسخه دیگری از این نقشه در ماتناداران(6) ایروان ارمنستان موجود است.(7) همچنین، نقشه دیگری از قاره آسیا به زبان ارمنی، که در 1787م تهیه شده، در این موزه موجود است که در آینده معرفی خواهد شد. پی‌نوشت‌ها:
|
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 95سال بیست و پنج | بهار 1400 | 236 صفحه
|
