|
چهارشنبه، مورخ 27 اردیبهشت 1395ش، مراسم صد و یکمین سالگرد نژادکشی ارمنیان با عنوان «نژادکشی و افراطی گری از ارمنستان تا سوریه» به همت مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و با حضور جمع کثیری از ایرانیان فارسی زبان در سالن اجتماعات باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات تهران برگزار شد.  مراسم یادبود صد و یکمین سالگرد نژادکشی ارمنیان در این مراسم، علاوه بر جمع کثیری از اندیشمندان، مورخان، فعالان سیاسی و اجتماعی؛ آرتاشس تومانیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران؛ روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور در مجلس شورای اسلامی؛ یوناتن بت کلیا، نمایندۀ آشوریان در مجلس شورای اسلامی؛ فرهاد کلینی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان؛ آرمن موتافیان، سفیر افتخاری جمهوری استونی در ایران؛ و آقای تقوی، مسئول امور اقلیت ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز حضور داشتند. در ابـتـدای مـراســم، پـس از پخـش سـرود جـمهـوری اسـلامــی ایـران، ایساک یونانسیان، عضو هیـئت مدیـرۀ مؤسسـۀ ترجـمه و تحقیـق هـور، ضمن خوشامدگـویی بـه حـضار در سخنـانی گـفت: «سـال 2016مـیلادی برابر بـا 1395خورشیدی، مصادف است با صد و یکمیــن سالگرد کشتـارهای ارمنیان در سرزمین های باستانی و 2700 سالۀ خــود که امروز آناتولــی شرقی نامیـده می شود و ما ارمنیان و همچنین بسیاری از کشورها و نهادهای بین المللی بر طبق تعریـف مصـوب سـال 1948م، سازمان ملل متحد از آن کشتارها به عنوان نخستین نژادکشی قرن بیستم یاد می کنیم. در کنار نژادکشی فیزیکی، که منجر به نابودی دو سوم جمعیت ارمنیان شد، مباحث دیگری نیز از سوی ارمنیان و ارمنستان در دادگاه ها و مجامع بین المللی در حال پیگیری است که در هیاهوی شناسایی رسمی نژادکشی از سوی کشورها و نهادهای بین المللی کمتر به آنها پرداخته شده است. این مباحث با عنوان پیامدهای ناشی از نژادکشی یا به عبارتی نژادکشی فرهنگی بررسی می شود؛ نژادکشی ای که طی آن در سرزمین های آبا و اجدادی، تمام گنجینۀ باستانی، پیشینۀ فرهنگی و اموال و دارایی های ارمنیان به دست حکومت های بعدی ترکیه به تاراج و یغما برده شد، گنجینه ای که نه تنها متعلق به ارمنیان بود بلکه جزئی از میراث با ارزش بشری نیز به حساب می آمد». یونانسیان در ادامه با بر شمردن فهرستی از اموال و دارایی های مصادره شده از سوی حکومت عثمانی،گفت:«با یک برآورد ساده، که در 1921م در جریان کنفرانس صلح پاریس صورت گرفت، مشخص شد که در حال حاضر املاک بسیاری شامل کلیساها، مدارس، منازل مسکونی، شرکت ها وغیره، با ارزش تقریبی 326 میلیارد دلار، از ارمنیان سلب مالکیت و مصادره شده است». یونانسیان همچنین به دیگر پیامدهای حاصل از نژادکشی نظیر واگذاری اجباری کودکان یتیم شده به خانواده های ترک و کرد اشاره کرد و گفت: «در جریان نژادکشی ارمنیان، کودکان بسیاری نیز جان خود را از دست دادند و عده ای نیز که جان سالم به در بردند و نتوانستند از ترکیه فرار کنند به زور مجبور به ترک آیین خود شده و به عنوان برده و کلفت به خانواده های ترک و کرد فروخته شدند. امروزه، طبق نوشته های مورخان ترک، بیش از 37,000 خانوار از این نوع ارمنیان در ترکیه موجودند که به آنها ارمنیان پنهان یا کریپتو گفته می شود».
یونانسیان در مورد بی توجهی جامعۀ جهانی و بی پاسخ ماندن جنایات ترکیه گفت: «بی توجهی و بی پاسخ ماندن آن جنایات بود که سبب شد دولت مصطفی کمال آتاترک در 1937م، کشتارهای شیعیان، علویان، کردها و ارمنیان شهر درسیم را پایه ریزی کند و بعدها نیز قبرس شمالی را به تصرف خود درآورد. دولت ترکیۀ کنونی نیز، با تکیه بر همان ادعاهای واهی گذشته، امروز کشتار کردها را به اوج رسانده است. در کنار همۀ این موارد نمی توان نقش ترکیه و حمایت های آن از گروه های افراطی چون داعش در کشتار مردم بی دفاع سوریه و حمایت این کشور از تجاوزات برادر ناتنی خود، یعنی جمهوری آذربایجان را علیه مردم رنج دیده قراباغ نادیده گرفت. همۀ اینها در حالی است که ترکیه عضو ناتو و گروه میانجی گر مینسک است. ما باور داریم که محکوم کردن اولین نژادکشى قرن بیستم از سوی کشورهای متمدن امروزی و پذیرش آن از سوی ترکیه، تنها عامل بازدارندۀ تکرار جنایت های مشابه در تاریخ خواهد بود. مورد آلمان و ژاپن بهترین مصداق این ادعاست؛ زیرا مجازات این دو کشور به عنوان جنایتکاران جنگی، باعث شد تا دیگر دیوانه ای نژادپرست همچون هیتلر به صحنۀ سیاسی این کشورها باز نگردد و ما شاهد جنایات تازه ای نباشیم. اگر این مجازات ها یکسان بود و قوی و ضعیف نمی شناخت بسیاری از جنایت ها و کشتارهای بعدی صورت نمی گرفت. برای مثال، اگر بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی یا کشتار صبرا و شتیلا محکوم و عاملان آنها مجازات می شدند، شاید ما دیگر شاهد تجاوز نظامی و سیاسی ایالات متحدۀ امریکا در کره، ویتنام، پاناما، عراق و سایر کشورها نمی بودیم و بستر مطلوب برای کشتار فلسطینیان غزه برای اسرائیل هم فراهم نمی آمد. از این رو، ما ارمنیان ـ که این مصیبت را با پوست و استخوان خود لمس کرده ایم ـ اصرار داریم این جنایت ها به رسمیت شناخته شود و انتظار داریم که نسل جوان امروز ترکیه با تاریخ خود روبه رو شود تا دیگر شاهد حضور جلادانی چون طلعت، انور و جمال پاشاها نباشیم». یونانسیان با اشاره به سخنان آیهان آکتار، روشنفکر ترک، در خصوص عذرخواهی ترکیه و روبه رو شدن با تاریخ گفت: «به قول آیهان آکتار، مورخ ترک و استاد دانشگاه بیلگی استانبول، روبه رو شدن با تاریخ و عذرخواهی کردن مانند آن چیزی است که ویلی برانت، صدر اعظم آلمان غربی، در1970م، انجام داد. وی در مقابل بنای یادبود هولوکاست زانو زد و عذرخواهی کرد. این است عذرخواهی کردن نه آن چیزی که آقای اردوغان انجام می دهد او روز 24 آوریل را روز دردهای مشترک دو ملت ارمنی و ترک می نامد در حالیکه در همان روز به جای اینکه مانند ارمنیان یاد و خاطرۀ قربانیان به اصطلاح کشته شدۀ عثمانی را گرامی بدارد، مراسم مضحک پیروزی در نبرد گالیپولی را جشن می گیرد، نبردی که اتفاقاً قهرمانش نیز یک ارمنی به نام سرکیس توروسیان بود که بعدها او و تمام خانواده اش نیز به دست حکومت عثمانی کشته شدند». یونانسیان در انتها گفت: «ما ارمنیان معتقدیم، نخستین گام جهت زدودن این خاطرات بد و حرکت به سوی آینده ای بهتر، چنین اقدامی را از سوی سران امروزی ترکیه می طلبد». آرتاشس تومانیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران، دومین سخنران مراسم بود که پشت تریبون قرار گرفت و در سخنانی کوتاه گفت: «از آنجایی که در این جمع نمایندگان محترم مجلس و قشر متفکر و روشنفکر ایرانی حضور دارند مناسب می بینم سیاست جمهوری ارمنستان در قبال نژادکشی ارمنیان را تشریح کنم. در سال های دور، مسئلۀ نژادکشی ارمنیان جزئی از سیاست های خارجی جمهوری ارمنستان محسوب نمی شد اما پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری ارمنستان این مسئله جزو اولویت های سیاست خارجی ما قرار گرفت و ما این مسئله را از دو جنبۀ سیاسی و اخلاقی پیگیری می کنیم. هرچند امروز مسائل انسانی و اخلاقی جزو اولویت های نخست کشورهای جهان و مجامع بین المللی قرار نمی گیرد اما چون واقعیت ها در مسائل انسانی و اخلاقی نهفته است نمی توان آنها را نادیده انگاشت. از این رو، ما این دو جنبه را در برخورد با مسئلۀ نژادکشی ارمنیان در یک مجموعه بررسی و دنبال می کنیم. ما در خصوص شناسایی نژادکشی ارمنیان از سوی کشورها، هیچ گاه ملت ها و دولت ها را به دو دستۀ دوست و غیر دوست طبقه بندی نمی کنیم و اگر بخواهم با شما صادق باشم نمی توانم بگویم چون جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی نژادکشی ارمنیان را نپذیرفته است پس جزو دستۀ غیر دوست قرار دارد بلکه بر عکس ما روابطی بسیار عمیق و دوستانه با جمهوری اسلامی ایران داریم. هرچند خواستۀ قلبی ما این است که چنانچه مصلحت باشد، ایران نیز این واقعه را به رسمیت بشناسد و جامعۀ ایران با واقعیت ها آشنا شود و با ارمنیان هم دردی کند». آرتاشس تومانیان در خصوص رویارویی ارمنیان با مردم و ملت ترکیه گفت: «ما با مردم و ملت ترکیه هیچ خصومتی نداریم زیرا شاهدیم که افکار عمومی ترکیه نسبت به قبل تغییرات بسیاری داشته و امروز برخورد آنها با مسئلۀ نژادکشی ارمنیان متفاوت از گذشته است. من باور دارم که روزی جامعۀ ترکیه واکنش مناسبی به این واقعیت ها نشان خواهد داد. سیاست جمهوری ارمنستان در برخورد با مسئلۀ نژادکشی ارمنیان واضح و روشن است و ما تنها خواهان اجرای عدالت هستیم». آرتاشس تومانیان در انتها گفت: «من به عنوان نمایندۀ جمهوری ارمنستان در ایران خوشحال خواهم بود که دیدگاه و نظرات متفکران و روشنفکران ایرانی را در خصوص روش ما در تشریح و نشان دادن مسئلۀ نژادکشی ارمنیان جویا شوم زیرا من همیشه این پرسش را از خود می پرسم که آیا ما روش مناسبی جهت برخورد با این مسئله در پیش گرفته ایم یا خیر؟». وارطان وُسکانیان، رئیس کرسی ایران شناسی دانشگاه ایروان، که از سوی مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور به این مراسم دعوت شده بود، سخنران اصلی مراسم بود که در سخنانی گفت: «نژادکشی ارمنیان فاجعه ای نیست که نتیجۀ آن تنها گریبانگیر ارمنیان شده باشد بلکه در زمان خود بافت خاورمیانه را نیز تغییر داد و این روند تا به امروز نیز در جریان است. وقتی از نژادکشی ارمنیان سخن می گوییم، باید سیاست های نژادپرستانۀ حکومت عثمانی و بعدها جمهوری ترکیه را موازی با آن بررسی کنیم زیرا ماهیت امپراتوری عثمانی بر پایۀ این سیاست استوار بود، سیاستی که گریبان دیگر اقلیت های ساکن در امپراتوری عثمانی، یعنی سایر مسیحیان و همچنین شیعیان، را نیز گرفت. باید گفت که بافت جامعۀ عثمانی و بعدها ترکیۀ نوین تنها از اکثریت سنی و ترک تشکیل نشده است و تقریباً بیست درصد جامعۀ ترکیۀ امروزی پیرو دیگر مذاهب چون شیعه هستند که به علویان شهرت دارند». وُسکانیان با اشاره به قتل عام کردها، علوی ها، زازاها و ارمنیان شهر درسیم گفت: «بین سال های 1937ـ 1939م شاهد کشتار علوی ها، زازاها و کردها در کنار ارمنیان شهر درسیم ترکیه بودیم که بزرگ ترین کشتار پس از نژادکشی 1915م ارمنیان محسوب می شود. این کشتار ادامۀ همان سیاست های نژادکشانۀ امپراتوری عثمانی بود که به دست حکومت مداران ترکیۀ نوین به اجرا گذاشته شد و متأسفانه این سیاست تا به امروز نیز ادامه دارد. برای مثال، اگر به حوادث چند سال گذشتۀ سوریه و نقشی که ترکیه در حمایت از گروه های تروریستی و تکفیری در آن کشور انجام می دهد نگاه کنیم، باز همان سیاست را می بینیم: هدف قرار دادن یک گروه از اقوام، یعنی علویان سوریه». در ادامۀ سخنرانی، وارطان وُسکانیان به سیاست های جمهوری آذربایجان در منطقه اشاره کرد و گفت: «در کنار ترکیه کشور دیگری نیز وجود دارد که سیاست هایش بی شباهت به ترکیه نیست و عیناً سیاست های ترکیه را در منطقه دنبال می کند.جمهوری آذربایجان با اینکه یک کشور شیعی مذهب است اما رفتاری کاملاً متضاد در برخورد با شیعیان کشورش در پیش گرفته و رفتاری را برگزیده که ما در ترکیه و عربستان سعودی شاهد هستیم. حوادث چند ماه گذشتۀ شهر نارداران جمهوری آذربایجان که هجوم ارتش آن کشور به مراسم عزاداری عاشورا و دستگیری و کشتار روحانیان شیعه را در پی داشت مصداق بارزی از سیاست های دوگانه و گاه عجیب آن کشور است». وارطان وُسکانیان در انتها به سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال مسئله نژادکشی اشاره کرده و گفت: «جای بسی خوشحالی است که روشنفکران و ملت بزرگ ایران موضع بسیار واضح و روشنی در خصوص این وقایع دارند و بعید می دانم قشر دانشگاهی و متفکران ایرانی این فاجعه را انکار کنند. البته، تنها عدم انکار آن کافی نیست و از آنجا که سیاست های جمهوری اسلامی ایران بر پایۀ معنویات و ارزش های انسانی استوار شده و ما ارمنیان و جامعۀ ارمنستان، ایران و مردمانش را چون برادر و دوست گرامی می داریم، لذا تقاضا داریم چنانچه مقدور است، ایران نیز چون دیگر کشورها، مصالح سیاسی و اقتصادی را کنار گذاشته و بر پایۀ اخلاقیات و ارزش های والای انسانی فاجعۀ نژادکشی ارمنیان را به رسمیت بشناسد، تا دیگر شاهد چنین وقایعی نباشیم». روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور در مجلس شورای اسلامی، دیگر سخنران مراسم بود که پیام خود را در خصوص صدو یکمین سالگرد نژادکشی ارمنیان قرائت کرد، بگلریان گفت: «امروزه نقش جمهوری اسلامی ایران و جامعۀ ایرانی در قبال مسئلۀ نژادکشی ارمنیان و ماهیت رفتار نظام جمهوری اسلامی در پذیرش این واقعه بیش از پیش برای ارمنیان اهمیت پیدا کرده است. این حساسیت علت خاصی دارد که بخشی از آن طبیعتاً به دلیل وجود فلسفه و تمدن والای ایران و ایرانی است و بخش دیگر به سیاست های ابراز شدۀ جمهوری اسلامی در اسنادی چون قانون اساسی مربوط می شود. از این رو، نگاه عملی مقام های جمهوری اسلامی ایران و دولت های ادواری کشور نسبت به چگونگی طرح موضوع از نکات قابل توجه برای ارمنیان است. ما می دانیم که ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران، برخلاف دیگر کشورها، به نحوی نیست که لایحه ای در محکومیت نژادکشی ارمنیان به تصویب رساند اما چون این نژادکشی تنها مختص به ارمنیان نبوده و اقوام دیگری چون آشوریان و یونانی ها را نیز در برگرفته، لازم است توجه بیشتری به آن مبذول شود. همان طور که سال گذشته جمهوری ارمنستان نژادکشی آشوری ها را به رسمیت شناخت. اقداماتی که ترکیه در منطقه انجام می دهد با آنچه شخص اردوغان اعلام می کند بسیار متفاوت است و این خود نشان دهندۀ این واقعیت است که بار تاریخی گذشته و بار اندیشه های پان ترکیسم چنان ریشه ای بر سیاست های ترکیه دوانیده که جنبۀ هویتی به خود گرفته است». بگلریان در ادامه گفت: «وزن ژئوپلیتیکی ایران امروز با چهل سال پیش بسیار متفاوت است و این حاصل دیدگاه های ایدئولوژیک، ارزشی و اخلاقی سازندۀ مقامات نظام است که توانسته اقوام ایرانی را زیر یک پرچم گرد آورد و یکپارچگی خود را حفظ کند در حالی که ترکیه از چنین وزنی برخوردار نیست و نه تنها از لحاظ اخلاقی هیچ پیشرفتی نداشته بلکه ارزش های خود را با درو کردن ارزش های انسانی دیگر ملت ها گره زده است». روبرت بگلریان در خصوص شناسایی نژادکشی ارمنیان از سوی جمهوری اسلامی ایران گفت: «ارمنیان ارزش بسیاری برای ایران به عنوان یک همسایۀ قدرتمند قائل هستند و مصلحت های سیاسی ـ اقتصادی موجود را نیز خوب درک می کنند اما نباید فراموش کنیم که دوستان و همسایگان نیز می توانند از سیاست های یکدیگر انتقاد کنند. امروز شاهد جنگ های نیابتی با حضور داعش و حمایت های ترکیه هستیم شاید در آینده نیز شاهد نژادکشی های نیابتی باشیم که متأسفانه آثار آن قابل رؤیت است. از این رو، فکر می کنم جمهوری اسلامی ایران با تمام رویکرد سازنده و محبتی که نسبت به جامعۀ ارمنیان ایران و همچنین همسایۀ خود، ارمنستان، دارد باید در برخورد با مسئلۀ نژادکشی ارمنیان رویکردهای عملی بیشتری از خود نشان دهد». فرهاد کلینی، سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان، آخرین سخنران مراسم صدو یکمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، در سخنانی گفت: «براساس اعتقادات معنوی ای که کشور ما دارد، نمی تواند نسبت به هرگونه ظلم و ستم، جدا از نژاد و رنگ، بی تفاوت باشد. این مسئله ای فراسرزمینی و فراملی است که از بطن تمدن ایرانی سرچشمه می گیرد. بی دلیل نیست که امروز ارمنستان یکی از بهترین همسایگان ایران به شمار می رود و بی دلیل نیست که ایران نیز بهترین همسایۀ جمهوری ارمنستان محسوب می شود. این در حالی است که دیگر همسایۀ ارمنستان، یعنی گرجستان، با وجود داشتن مذهب مشترک، نگاهی را که ما به ارمنستان داریم، ندارد. ایران اسلامی همواره سعی کرده و می کند تا از ادبیاتی استفاده کند که منجر به تشدید خشونت نشود و به صورت بازدارنده در مقابل هرگونه نژادکشی و قتل عام عمل کند. این موضع جمهوری اسلامی ایران را نه تنها در مورد موضوع ارمنیان بلکه در پدیده های دیگر نیز می توان مشاهده کرد؛ برای مثال، هنگامی که در جنگ تحمیلی رژیم صدام از سلاح های شیمیایی و کشتار جمعی استفاده کرد ما به خود اجازه ندادیم به مقابلۀ به مثل بپردازیم و این همان چیزی است که جزئی از اصول و اعتقادات ما را شکل می دهد. به اعتقاد بنده، امروز همۀ ما باید در تلاش باشیم تا به سمتی حرکت کنیم که ثبات منطقه را در پی داشته باشد. کشورهایی که فکر می کنند با سیاست دست اندازی در منطقه می توانند شرایط خود را بهبود بخشند سخت در اشتباهند و به عبارتی دچار نوعی ژئوپلیتیک ناپایدار شده اند».  گروه کُر زوارتنوتس، به رهبری استاد ادیک تمرازیان در انتهای مراسم گروه کُر زوارتنوتس، به رهبری استاد ادیک تمرازیان، به اجرای برنامه پرداخت که شامل پنج قطعۀ ایرانی و ارمنی بود. همچنین، در این مراسم دو فیلم مستند در خصوص نژادکشی ارمنیان به نمایش در آمد.
|
فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 75
|
