فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 70

اشاره

با کوچ اجباری ارمنیان میراث هنری ارمنی نیز به مکان جدید منتقل شد. هنرمندان ارمنی در جلفای نو با بهره گیری از میراث ‏هنری سرزمین آبا و اجدادی خود و تأثیرپذیری از هنر ایرانی دست به خلق آثار هنری گوناگون از جمله بنای کلیساها و عمارت های مجلل ‏زدند. ارمنیان، که در جلفای نخجوان دیری به نام سورپ آمِناپرکیچ^[1] به معنای دیر ناجی مقدس همگان داشتند، در ‏‏1606م در جلفای اصفهان نیز دیری به همین نام بنا کردند و کلیسای کوچکی در آن ساختند که مدت پنجاه سال برجای بود. ساخت بنای کنونی کلیسای وانک، که به نام هوسِپ آرِماتاتسی نامیده می شود، در   1655م  آغاز شد و در 1664م به پایان رسید.‏

به دلیل اهمیتی که این دیر از نظر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای ارمنیان داشته با گذشت زمان تغییراتی در ‏معماری اولیۀ آن ایجاد شده است. چاپخانه، کتابخانه، مرکز اسناد، برج ساعت، موزه و بنای یادبود نژادکشی ارمنیان بخش هایی هستند ‏که به مرور زمان به بنای اصلی اضافه شده اند.‏

دیر آمناپرکیچ مقدس طی مدت زمان کوتاهی تبدیل به مرکز دینی جامعۀ ارمنیان ایران و هندوستان شد و در حال حاضر، محل ‏اقامت خلیفۀ ارمنیان و مرکز خلیفه گری ارامنۀ اصفهان و جنوب ایران است.‏

مجموعۀ این دیر شامل کلیسای اصلی و صحن آن، ناقوس خانه، کتابخانه، موزه، برج ساعت، اتاق های مخصوص اقامت خلیفه و ‏همچنین، تالارهای اجتماعات و چاپخانه است که در مجموع این بناها در مجموع دارای مساحتی بالغ بر 8731 متر مربع است.‏

دیر آمِناپرکیچ مقدس، که به کلیسای وانک معروف است، در گذشته مرکز تربیت و آموزش روحانیان و خلیفه و درواقع حوزۀ علمیۀ مسیحی  ‏بوده است. این دیر شاهد رخداد های تاریخی بسیار بوده که در کتاب تاریخ جلفای ‏اصفهان^[2] به طور مشروح از آنها یاد شده است. برخی از راهبانی که در این دیر پرورش یافته اند به عالی ترین مقام مذهبی، یعنی جاثلیقی (کاتولیکوسی) کل ارمنیان، برگزیده شدند و این دیر به راستی مرکز هدایت معنوی ارمنیان ساکن شبه قارۀ هند، جاوه و دیگر نقاط ارمنی نشین جهان ‏بوده است. اینک نیز بزرگ ترین موزۀ اصفهان در این دیر واقع شده وکتابخانۀ آن با جمع آوری اسناد و مدارک تاریخی، که طی چهارصد سال گذشته صورت گرفته، از مهم ترین مراکز ارمنی شناسی محسوب می شود.‏

آرامگاه های شماری از بزرگان ارمنی و دیگر مسیحیان ساکن اصفهان نیز در صحن و رواق این کلیسا قرار دارد که در صفحات آتی فهرستی از برخی از سنگ قبرهای ثبت شده ارائه می کنیم.   ‏

کلیسای وانک مرکز خلیفه گری اصفهان و کانون ارتباط ارمنیان اصفهان و جنوب ایران با  دیگر نقاط جهان است.

سال جاری مصادف است با سیصد و پنجاهمین سال احداث کلیسای وانک، به همین مناسبت مراسم دینی باشکوه و همایش هایی در محل کلیسای وانک و باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات اصفهان برگزار شد. ‏

^[1]1. ‎‎Surp Amenaperkich Vank

^[2]. ‏هاروتون درهوهانیان، تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه لئون میناسیان و محمد علی موسوی فریدنی (اصفهان: زنده رود با مشارکت نقش خورشید، 1379‏).