اشاره

زندگینامه

دکتر عبدالحسین فرزاد

دکتر عبدالحسین فرزاد، زادۀ سیستان است. او به سال 1329 بر جزیره ای کوچک در دریاچۀ هامون زاده شد. دوران ابتدایی و متوسطه را در شهرهای خاش، ایرانشهر و زاهدان گذرانید. آنگاه راهی تهران شد و در دانشگاه تربیت معلم تهران (دانشسرای عالی سابق) دورۀ لیسانس را در رشتۀ ادبیات فارسی و دورۀ فوق لیسانس را در دانشگاه شهید بهشتی و دکترای ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران تمام کرد.

وی در سال 1351 با دکتر منیرۀ احمدسلطانی ازدواج کرد، که او نیز اکنون یکی از استادان پژوهنده، مترجم و مؤلف آثاری ارزنده در حوزۀ ادبیات و مردم شناسی است.

دکتر فرزاد از سال 1355 در فرهنگستان زبان ایران، به عنوان پژوهشگر ادبیات، به کار مشغول شد. همزمان با انقلاب ایران، فرهنگستان منحل گردید و  با ده مؤسسه دیگر ادغام شد، مؤسساتی مانند بنیاد فرهنگ ایران، انجمن حکمت و فلسفه، بنیاد شاهنامه، فرهنگستان ادب و هنر، پژوهشگاه جامعه شناسی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را تشکیل دادند. وی هم اینک عضو هیأت علمی این پژوهشگاه است.

حوزه فعالیت های فرهنگی و پژوهشی

دکتر فرزاد به جهت آشنایی با زبان عربی به طور کامل (و اندکی انگلیسی)، فعالیت گسترده ای در ادبیات دارد. تخصص اصلی او که در دانشگاه ها نیز به عنوان درس اصلی تدریس می کند، نقد ادبی است. تخصص مهم دیگر فرزاد که می توان او را در این بخش منحصر به فرد دانست، اطلاعات عمیق و گسترده او در زمینه ادبیات عرب به ویژه ادبیات معاصر عرب است. در این زمینه نام  فرزاد، همیشه با نام فلسطین تداعی می شود. زیرا او بیش از هر کسی در ایران در شناساندن مظلومیت مردم فلسطین، از طریق شعر و ادبیات، به ایرانیان حق طلب، کوشیده است. همچنین شعر پویا و اندیشمند عرب را به ایرانیان معرفی کرده است. برخی مطبوعات مصر، سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس او را به عنوان یکی از افراد برجسته ای می دانند که برای شعر و ادبیات معاصر عرب در ایران مخاطبان زیادی، به وجود آورده است. آشنایی فرزاد با ادبیات معاصر ایران و جهان باعث شده است تا با درکی ژرف و با مقایسه با شعر معاصر ایران موقعیت و جایگاه جهانی شعر ایران و عرب را، به مخاطبانش به طور دقیق القا کند. او در نوشته ها و مصاحبه هایش گفته است که به جز ادبیات متعهد و پویا چیز دیگری را به رسمیت نمی شناسد. آخرین کتاب او با نام رؤیا و کابوس (شعر پویای معاصر عرب)، دلیلی روشن بر این مدعاست.

آثار و تألیفات:

از دکتر عبدالحسین فرزاد تا کنون بیست و یک کتاب به چاپ رسیده است، که سیزده کتاب از این تعداد تألیف و بقیه ترجمه از عربی و یا انگلیسی به فارسی است. بیشتر این آثار در حوزۀ ادبیات و نقد شعر است.

تا کنون مقالات و مصاحبه های فراوانی از وی در مطبوعات ایران و کشورهای عربی به چاپ رسیده است که بیشتر آنها در حوزه ادبیات ایران، عرب و جهان است و در نوع خود بدیع و بسیار مفید است.

فهرست کامل آثار و مقالات ایشان تا آبان ماه 1381 (2002) بدین قرار است:

کتاب های چاپ شده:

1ــــ درباره نقد ادبی. نشر قطره،1376 . چاپ دوم1378 . چاپ سوم1379 .

2ــــ منوچهری (نقد و پژوهش). نشر آتیه.1376.

3ــــ قرائت و درک مفاهیم متون عرفانی. انتشارات دانشگاه پیام نور.1376 .

4ــــ ترجمه از عربی به فارسی و فارسی به عربی (1). انتشارات دانشگاه پیام نور.1375.

5ــــ ترجمه از عربی به فارسی. انتشارات پیام نور.1374.

6ــــ تاریخ فرهنگ و ادب عربی به عربی. انتشارات دانشگاه پیام نور.1374.

7ــــ تاریخ ادبیات عرب، انتشارات سخت (علمی).1374 . چاپ دوم1377 . چاپ سوم1379 .

8ــــ گزینه اخلاق ناصری،  نشر قطره،1373 ، چاپ دوم1375 .

9ــــ المنهج (نثر و شعر عربی). با همکاری دکتر جعفر شعار. انتشارات سخن.1372. چاپ دوم1375. چاپ سوم1381 .

10ــــ المنهج فی الشعر. با همکاری دکتر جعفر شعار. انتشارات علمی پامنار.1371.

11ــــ در بند کردن رنگین کمان (گزیده و ترجمۀ اشعار غاده` السمان) نشر نقره.1368.چاپ دوم1378 .

12ــــ آوای غژک (مجموعه شعر) انتشارات ارغنون.

13ــــ شعر، زن و انقلا ب (نوشته نزار قبانی). انتشارات امیرکبیر.1364 .

14ــــ قاموس (فرهنگ فارسی به فارسی) با همکاری گروهی از اساتید. دفتر نخست: آــــ آپوفیس.  نشر بنیاد قرآن.1364.

15ــــ المعجم المفهرس لا لفاظ الاحادیث عن الکتب الاربعه` (با گروهی از پژوهشگران) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.الجزئ الاول: آ. اقف1370 . الجزئ الثانی: ائکد ــــ ایه1373 .الجزئ الثالث:البائ1374 . الجزئ الرابع:1379 .

16ــــ فلسطین و شعر معاصر عرب (ترجمه، با همکاری شهرۀ باقری) نشرچشمه.1376.

17ــــ غمنامه ای برای یاسمن ها. اشعار غاده` السمان. نشر چشمه.1377 .

18ــــ ترجمه از عربی به فارسی و فارسی به عربی (2). انتشارات دانشگاه پیام نور.1377 .

19ــــ تاریخ ادبیات جهان. شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران.1379 .

20ــــ رؤیا و کابوس (شعر پویای معاصر عرب) انتشارات مروارید.1380.

21ــــ زنی عاشق در میان دوات. (گزیده اشعار غاده` السمان)1380.

مقالات چاپ شده:

1ــــ جبران خلیل جبران و سوررئالیسم عربی. اردیبهشت 1358.

2ــــ پیام آور عقل و آزادگی، ابوالعلا ی معری. مجلۀ نگین. آبان 1358.

3ــــ دو عصیانگر عالم سوز (خیام و ابوالعلا) مجله نگین. آذر 1358.

4ــــ گفتاری در باب هنر. مجله رشد ادب فارسی. زمستان 1369.

5ــــ عناصر سازنده اثر ادبی. مجله رشد ادب فارسی. بهار 1370.

6ــــ نقد ادبی. مجله رشد ادب فارسی. تابستان 1370.

7ــــ ملاک های نقد ادبی. مجله رشد ادب فارسی. زمستان 1370.

8ــــ زیبایی شناسی. مجله رشد ادب  فارسی. بهار 1371.

9ــــ توصیه به شاعران جوان. مجله رشد ادب فارسی. بهار 1371.

10ــــ نگاه شاعرانه. مجله رشد ادب فارسی. زمستان 1370.

11ــــ سادگی. مجله رشد ادب فارسی. بهار 1371.

12ــــ چیزی درون سینه ام. اثر احسان عبدالقدوس رمان نویس مصری. مجله دریچه. بهمن و اسفند 1370.

13ــــ شعر معاصر عرب (با مروری بر گذشته). مجله ادبستان. تیر 1371.

14ــــ شعر فلسطین (مصاحبه). مجله ادبستان. آبان 1371.

15ــــ شعر، بیان کتمان و ضد اکنون زدگی. مجله ادبستان. آذر 1370.

16ــــ تا سرزلف سخن (در نقد شعر). مجله ادبستان. شهریور 1372.

17ــــ خواب هفتصدساله. مجله ادبستان. مهر1372.

18ــــ شاعر، گزارشگر. مجله ادبستان. آبان 1372.

19ــــ گذری از مویرگ کلمه تا ناکجا آباد شعر. مجله ادبستان. آذر 1372.

20ــــ نی لبک با مهره های پشت. مجله ادبستان. دی 1372.

21ــــ زهد عمار. مدح محمود.مجله ادبستان. بهمن 1372.

22ــــ حرکت در طیف واژه ها. مجله ادبستان. اسفند 1372.

23ــــ بیست گلدان نیلوفر. مجله ادبستان. فروردین 1373.

24ــــ در مغلطه خاک و باد. مجله ادبستان. اردیبهشت 1373.

25ــــ ادبیات زندگی معاصر، تکنولوژی. مجله ادبستان. مرداد 1373.

26ــــ لزوم بیان مسایل عرفانی در صورت قصه. نام شهیدی. طرح نو. 1374.

27ــــ درباره ادبیات. مجله ادبیات معاصر. اردیبهشت 1375.

28ــــ میان بری به نقد جدید. مجله ادبیات معاصر. خرداد 1375.

29ــــ شاعر غم های بغداد. مجله ادبیات معاصر. دی و بهمن 1375.

30ــــ مسایل عصر ما (مصاحبه با من) همشهری.11/6/1375.

31ــــ خورخه لوییس بورخس. مجله ادبیات داستانی. تابستان 1376.

32ــــ گفتگو با ازراج عمر (شاعر الجزایری) مجله کلک. اردیبهشت و خرداد 1370.

33ــــ جایزه بزرگ ادبی اروپا برای ادونیس شاعر معاصر عرب. آدینه. آبان 1366.

34ــــ ام کلثومی دیگر با شمشیر آواز. آدینه. آبان 1366.

35ــــ امام علی (ع) و شعر (ترجمه ازعربی) کیهان فرهنگی. خرداد 1365.

36ــــ آب نبات فروش دوره گرد (ترجمه ازعربی) مجله رنگین کمان. 1350.

37ــــ سرداب. ترجمه داستانی از خورخه لوییس بورخس. مجله ادبیات داستانی. زمستان 1376.

38ــــ در جستجوی فضایی برای نوشتن (به مناسبت مرگ نزار قبانی) روزنامه جامعه15/2/1377.

39ــــ با میخائیل نعیمه (آخرین فیلسوف معاصر عرب) مجله نگاه تازه. پائیز 1376.

40ــــ غمنامه ای برای یاسمن ها (مصاحبه اینجانب با غاده` السمان) مجله شباب. مهر و آبان 1376.

41ــــ چرا نقد جایگاه والا ی خود را نیافته است؟ مجله کتاب ماه. آذر 1376.

42ــــ زخم عجیب (داستان کوتاه) مجله نگاه تازه. شماره 6 و 7 . 1375.

43ــــ اخبار فرهنگی جهان عرب. مجله کلک. شماره 89 ــــ 93. 1376.

44ــــ نزار قبانی. مجله جهان کتاب. شماره 59 ــــ60 . تیر 1377.

45ــــ میان بری به  ادبیات داستانی معاصر عرب. فصلنامه ادبیات داستانی. تابستان1377.

46ــــ بررسی شعر امروز عرب. مصاحبه با مجله سروش. آبان 1377.

47ــــ  شاعرتبعیدی.(ترجمه نامه ای از نزار  قبانی  شاعر  معاصر  عرب) روزنامه خرداد15/9/ 1377.

48ــــ نزار قبانی شاعر بلندآوازه عرب. مجله نگاه تازه. بهار و تابستان 1377.

49ــــ زمین بر ما تنگ گرفته است. (دو شعر از محمود درویش) روزنامه خرداد24/10/ 1377.

50ــــ به خاطر که بازگردم. (شعری از بلندالحیدری) روزنامه خرداد30 /9/ 1377.

51ــــ 88 روز پشت خاکریزهای بیروت (یادبود معین بسیسو شاعر مقاومت فلسطین) روزنامه خرداد15/11/1377.

52ــــ هنر وابسته ابزار حکومت خودکامگان. مجله آزما. فروردین 1378.

53ــــ ناگهان شاعری بزرگ (نقد شاعر قاصدک ها) مجله شعر بهار. 1378.

54ــــ از غزل تا خشم حماسه (درباره مرگ نزار قبانی) پژوهشنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهیدبهشتی. شماره24. 1377.

55ــــ واژه هایی که نمی میرند (در مرگ البیاتی) روزنامه خرداد.16/4/ 1378.

56ــــ عبید زاکانی و جامعه سفله سالار. روزنامه خرداد.26/5/ 1378.

57ــــ هیچ عنصری چون فلسطین شعر عرب را تکان نداده است. (مصاحبه) روزنامه آزاد.15/7/ 1378.

58ــــ صد سال شعر ارمنی (نقد کتاب) فصلنامه پیمان. پاییز و  زمستان 1379.

59ــــ خیام و ابوالعلاء. مجله کتاب ماه (ادبیات وفلسفه) شماره31. اردیبهشت1379.

60ــــ پیرامون متون نثر صفویه. کتاب ماه (ادبیات و فلسفه) شماره 34.

61ــــ شعر معاصر عرب شعر تبعید  و جلای وطن. آفتاب یزد.29/6/ 1379.

62ــــ (کاش آن کودک فلسطینی می توانست آدم برفی درست کند) روزنامه دوران امروز.9/11/ 1379.

63ــــ تقویمی برای فلک2001. نقد، تحلیل و ترجمۀ منظومه بلند آدونیس شاعر معاصر عرب. مجله دنیای سخن. شماره92. بهمن 1379.

64ــــ اخبار فرهنگی جهان عرب. مجله بخارا. شماره15. آذر و دی 1379.

65ــــ جایگاه طنز در زبان و فرهنگ ایرانی (معرفی و نقد کتاب) دوران امروز. شماره97.22 /12/ 1379.

66ــــ شاملوهای ایرانی باز با جهان سخن خواهند گفت. مجله دنیای سخن. اسفند1379. فروردین 1380.

67ــــ شعر غاده` السمان. مجله زنان. اسفند 79. شماره105.

68ــــ اخبار فرهنگی جهان عرب. مجله بخارا. خرداد و تیر 1380.

69ــــ ترانه های شکست. ادبیات عرب در گفتگو با دکتر عبدالحسین فرزاد. ضمیمه همشهری21/6/1380.

70ــــ گفتگو با روزنامه ایران.21 /6/1380.

71ــــ پویایی در شعر عرب. مجله گاهنامه رود. آبان 1380.

72ــــ فقدان اندیشۀ جهانی. روزنامه بنیان. سال اول. شماره5 .28/11/1380.

73ــــ درد زایش دموکراسی در شعرمعاصر عرب. همشهری ماه. شماره12. اسفند1380.

74ــــ رئالیسم حماسی(تصویر فلسطین در سی و هشت سال شاعری محمود درویش). مجله شوکران. شماره اول. سال اول 1381.

75ــــ اومانیسم ایرانی. مجله شوکران. شماره 2. 1381.

76ــــ سیری در کتاب (تاریخ جلفای اصفهان). فصلنامه پیمان. شماره20. تابستان 1381.

مقالات به زبان عربی:

1ــــ فی الادب العرفانی. مجله الاخاء. شماره508 .1357.

2ــــ منشاء العرفان الاسلامی. مجله الفکر الاسلامی. 1357.

3ــــ غاده` السمان بالفارسیه`. مجله` الشرق  (دمشق) 16 / مه / 1991.

4ــــ حول شعر غاده` السمان. المحرّر. 2000 بیروت.

5ــــ الواقعیه` الملحمیه` (صوره` فلسطین فی 38 سنه`..). مجله` آفاق الحضاره` الا سلا میه`. العدد العاشر. ایلول 2002

ــــ آوای غژک (دفتر شعر)

ــــ سروده: عبدالحسین فرزاد

ــــ نشر ارغنوان ــــ 1372

ــــ تیراژ 3000 نسخه

زن در ادبیات فارسی، دوره های پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. در عصر غزنوی معشوقی زمینی است که قابل خرید و فروش است و حتی نازش چندان خریدار ندارد. فرخی سیستانی به جهت ناز کردن معشوق، از او قهر می کند:

آشتی کردم با دوست پس از جنگ دراز

          هم بدین شرط که دیگر نکند با من ناز

در قرن هفتم و هشتم، زن به معشوقی اثیری مبدل می شود که قابل دستیابی نیست و حتی در اشعار عرفانی، نمادی از معشوق ازلی و پروردگار می گردد و عاشق در این روزگار به پایین می‌آید. در قرن های بعد وضع به همین منوال است و تا دوران معاصر ادامه دارد. در این مدت زن بی آنکه، درون، ذهن و فضیلت او مدّ نظر باشد، تنها عناصر جسمی اش، اعتبار دارد و خال، خط، زلف، میان و ساق و … همه و همه بدون اندیشه زن، در ادبیات معتبر است، یعنی هویتی صد در صد مردانه و مرد سالار با ویژگی های زن بارگی، از این هنرمندان ریز و درشت هیچ کدام از زن، نپرسید که نظر خودش چیست و در ذهن زن چه می گذرد. در واقع، زن هرگز در ادبیات فارسی وجود نداشته است و آنچه به نام زن، همواره از او سخن گفته اند، موجودی موهوم و بر ساخته ذهن مردان بوده است، ذهنی تا حدی بیمارگونه، انحصار طلب و خشن.

زن خوب و فرمانبر پارسا                                 
       کند مرد درویش را پادشا

پس از دیدگاه آنان زن باید زیبا (خوب) و مطیع و عفیف باشد، در حالی که  خود این شاعر در آثارش به شاهد بازی خود نیز اعتراف ها دارد.

اما در دوران معاصر، خوشبختانه، با ظهور شاعرانی چون فروغ فرخزاد، نیما یوشیج و به ویژه احمد شاملو، زن هویت مردانه اش را از دست می دهد و تا  حدی هویت انسانی خودش را می یابد. در شعر شاملو دیگر اعتبار زن، زلف، خط، خال، ساق و ساعد سیمین نیست و وی، زن را در فراسوی مرزهای جسم اش دوست دارد.

***

مجموعه شعری “آوای غژک” سروده دکتر عبدالحسین فرزاد، شاعر، مترجم، پژوهشگر، نقاد و استاد دانشگاه است. ظاهراً  “غژک” یا «قیچک» نام  سازی زهی و بومی در بلوچستان است.

من به جهت آنکه سال ها به تدریس ادبیات در دبیرستان ها مشغول بوده ام، بسیاری از آثار ادبی معاصر را می خوانم، از جمله ترجمه های اشعار غاده` السّمّان، شاعرۀ معاصر عرب را بسیار دوست دارم، زیرا تا حدی به فروغ شباهت دارد. این شاعر عرب را من از خلال ترجمه های دکتر فرزاد شناخته ام،  اما تقریباً هیچ شعری از خود فرزاد نخوانده بودم تا اینکه در نمایشگاه کتاب  سال81، مجموعه “آوای غژک” را از ایشان گرفتم و خواندم. پس از مروری گذرا، تازه دریافتم که چرا، دکتر فرزاد، اشعار غاده` السمان را با شور و علاقه به فارسی ترجمه کرده است.

این دفتر شعر (آوای غژک) به سه محور عاطفی «زن، عشق، حماسه» استوار است. یعنی شاعر، نخست با زن کامل می شود و از مرد بودن و مذکر بودن به انسان تبدیل می شود، زیرا انسان جنسیت ندارد، و آن گاه به مدد عشق، حماسه می‌آفریند و با پلیدی ها و پلشتی ها، می ستیزد. او بدون زن، خودش را به عنوان انسان به رسمیت نمی شناسد.

فرزاد، چنان که در پی نوشت کتابش ذکر می کند، در وسط دریاچه هامون سیستان بر جزیره ای کوچک، به دنیا آمده است. تقدس دریاچه هامون و حماسی بودن سرزمین سیستان و آزادگی مردم آن سامان همراه با رنج، فقر و محرومیت های دوران معاصر، در تلقی شاعر از بن مایه های ملی، برای ساختن حال و آینده تأثیری شگرف داشته است:

در آن پگاه شیرین،

که مرغابیان «هامون»

از خواب نیزارهای سبز،

سر از بال برمی گرفتند

و ماهیان خسته،

خمار مهمانی مهتاب را

به جرعه ای نور، می شکستند

من در بستری از نگاه پرتلواسه

زاده شدم،

پدرم، ازنیمه شب به شکار پرنده خوشبختی

رفته بود

و هنوز در لابلای گیسوان درهم هامون،

آب را ورق می زد

مادرم به دو زانوی شکوه نشسته بود

و با درد به فاجعه لقاح هستی و نیستی

می اندیشید

و دایگان از گرفتن نوزادی عاجز بودند،

که با طلوعش همه دریاها خشکید

و همه ستاره ها

به کهکشانی دیگر

راه کج کردند.

تنها یک دریاچه

«هامون»

سرشار بود

و تنها یک آسمان،

که به هامون مؤمن بود

ستاره داشت

و «زردشت» پیر من آنجا بود.

من با چشمانی باز

با رمز تو، رویین تن شدم…

پدرم از شکار شبانه بازگشت

وقتی که آفتاب را بر بند قنداقه ام

دوخته بودند

و عصاره شیدایی در پستان مادرم

جاری بود

و دایگان، کام مرا با عشق باز کرده بودند.(صفحه7 )

همان گونه که در این شعر پیداست، شاعر در جزیره ای کوچک در دل دریاچه هامون سیستان متولد شده است. تصویرگری شاعر و استفاده از عناصر خیال به گونه ای است که دریاچه  هامون  به  همراه مرغابیان  و ماهیان خسته پیش چشم نمایان می شود. هنگام تولد او حوادث شگفت انگیزی رخ می نماید: «تنها یک آسمان که به هامون مؤمن بود، ستاره داشت».

دیدگاه حماسی شاعر در این قسمت «من با چشمانی باز، با رمز تو رویین تن شدم» مشخص است که تلمیحی به داستان اسفندیار دارد که در دریاچه هامون رویین تن شده بود و هنگام فرو رفتن در آب چشمان بسته اش او را فناپذیر می سازد. اما شاعر ما با چشمانی باز رویین تن شده است، یعنی با آگاهی و دانش، به طوری که اگر چشمانش بسته شود و خرد و آگاهی خود را گم کند، فناپذیر گردد.

پس فرزاد شاعری خردگرا  است.

روشن است که شاعران و نویسندگان متعهد، خردگرایی را شیوه کار خود قرار می دهند تا مردم را از هر گونه جبرگرایی و تسلیم در برابر سرنوشت های تحمیلی، مقاوم سازند. در بند آخر این شعر می بینیم که عصاره شیدایی در پستان مادر (زن) جاری است و زن از همان بدو تولد مسئولیت شیدایی کودک را بر عهده دارد و می  تواند کام او را با عشق باز کند.

برای هر انسانی لازم است از همان آغاز تولد عصاره شیدایی را به او بچشانند و او در فضایی رشد کند که آکنده از عشق باشد تا در چنین محیطی به تدریج با مفهوم واقعی عشق آشنا شود و خود آن را دریابد. زیرا محیط و فضایی که فرد در آن رشد پیدا کرده به او کمک خواهد کرد که در آینده تصویر درستی را از مفهوم عشق برای خود ترسیم کند، چه بسا انسان هایی که از این  فضا دور بوده اند و هرگز نتوانسته اند مفهوم واقعی آن را درک کنند و حتی خودخواهی ها، تعصب ها و … را با آن اشتباه گرفته اند و جایگزین آن کرده اند:

زن دور است

افسوس!

نمی توان کامل شد

جانور نفس می کشد،

کدبانوی خانه

در خواب است

مرد

در نقص خویش می میرد

کودکی به مرگ

سلامی گرم می دهد

من زن را

مرد بدون زن تبدیل به جانوری می شود که فقط نفس می کشد و «اکسیژن را می آلاید» و نمی تواند کامل شود و همیشه از این نقص خود زجر می کشد و از مرحله کودکی بدون اینکه در مسیر کمال قرار گیرد، به استقبال می رود. مردی که سراسر زندگی اش را بدون تعامل تکاملی با زن بگذراند چون کودکی است که او را در همان کودکی از گهواره به خانه سالمندان (خسته خانه) منتقل می کنند.

زیرا چون زن را نزیسته است پس خویش را نیز نزیسته است، یعنی اینکه مرد را هم نزیسته است و همان جانوری بوده که تنها نفس کشیده و در نقص خود مرده است، زیرا هنگامی به کسی مرد گفته می شود که در برابر خودش زن را به رسمیت شناخته باشد و او را به عنوان عامل کمال خویش مهم ترین اصل زندگی اش قرار دهد. بنابراین بدون در آمیختن با زن و شناخت و درک او، شناخت جهان و طبیعت برایش ناقص و چه بسا غیر ممکن باشد.

فرزاد دیدگاه خاصی نسبت به زنان دارد که با مطالعه اشعار او می‌توان آن را به وضوح دریافت. متأسفانه در جامعه ما تعداد کسانی که این گونه می اندیشند،  انگشت شماراند.

در این میانه ام هوسی است،

که از سنگ معشوقی بتراشم

و در سینه گاهش،

قلبی تعبیه کنم

که  با چشمانم در ضربان باشد (صفحه6 )

به نظر می رسد که عشق به عنوان جوهر اصلی زندگی در نظر گرفته شده است، به طوری که می توان از سنگ معشوقی ساخت و او را با عشق به ادراک رسانید. رابطه صحیح، آن است که نگرش، نظر و ادراک قلبی دو طرف، کامل باشد و به توضیح و توجیه، نیازی احساس نشود (عدم سوءتفاهم).

ابعاد حماسی در این مجموعه، به گونه ای است که چنان که گفته شد، از بن مایه های فرهنگ و ادبیات ملی برای شناخت بهتر اکنون و آینده، مدد می جوید. به بیان روشن تر، فرزاد شاعری سیاسی است که در مبارزه با امپریالیسم، از فرهنگ بومی اش جدا نمی شود، در شعر ذیل مسأله نفت و دست اندازی بیگانگان را به کشورش مطرح می کند:

خون سیاه مزرعه

از رگ بریده رویاهای نیاکانم بود

که در خاک، گنج ناباورانه من شد،

و دیوان به افسوس خویش

پیش از من

در گنج نامه ها

راز را خوانده بودند.

ترا در کف دستانم کاشتم

ترا که نادرترین صنوبر این خانه بودی

ترا کاشتم و

ریشه در رگ و پی ام دواندی

بدانسان که من خود صنوبر عاشق شدم…

مرغان اساطیر

هر صبح و شام

بر شاخسار خجسته من

هزار راه می زنند

از شیراز تا حجاز

و برگ های من

همچنان

به شکل حماسه می روید

و بوی کندر و اسپند می دهد (صفحه16)

خون سیاه مزرعه و گنج ناباورانه، نفت است که بیگانگان راز این گنج را از پیش خوانده اند و صنوبر نماد وطن است که شاعر آن را در کف دستانش پرورانده است و با موسیقی و سرود ایرانی دستگاه شیراز و حجاز در آن حماسه می روید.

و در آخر خود تبدیل به صنوبر عاشق یعنی وطن می شود. به خاطر هجوم بیگانگان در بودن گنج های آن، شاعر از بیم نابودی وطن، خود را به وطن تبدیل می کند و خودش، ایران می شود.

وقتی به کشف ستاره  ایستادم.

شاهدان به معنای کرمکی شب تاب

نشسته بودند (صفحه5)

یعنی شاعران همواره از زمان جلوتر حرکت می کنند و در آن هنگام که بقیه مردم به درخشش کرم شب تاب دل خوش کرده بودند، او به دنبال کشف ستاره بوده است.

دستان گُر گرفته مرا

به آرامش مرهم پوستت

مهمان کن

که از تدفین کودکان سوخته

و زنان شعله ور

می آیم ….

و بر جنازه سربازان بی سر

خشم را گریسته ام

…..

که هر انگشتم

سرنوشت عروسی است

که در حجله بی دامادی

سوخته است (صفحه14)

سال سرودن این شعر (1366) همزمان با جنگ تحمیلی ایران و عراق است و این شعر بیانگر آن است که شاعر همواره درد و رنج جامعه را لمس می کند. دردی که دغدغۀ انسان هاست و خود از آن غافلند و با هیچ خود را سرگرم کرده اند. در این میانه فقط معشوق می تواند دستان شعله ور او را آرام کند. دستانی که هر انگشتش بیانگر سرنوشت عروسی است که  درحجله بی دامادی سوخته است (آرزوهای برباد رفته)

شیوه فرزاد، حتی در تعامل با معشوقش نیز حماسی است، این حماسه اگر چه از ایران باستان سرچشمه می گیرد، اما حماسه خردگرایی و پهلوانی اندیشه است. سلاح، خود، گرز و سپر پهلوان، اندیشه و آگاهی اوست:

در پشت خیابان کوژ

مردانی راست قامت

ایستاده اند.

گاوان سیاه شب

ماغ می کشند

و زنانی چابکدست

از پستان شب

سپیده می دوشند

باش تا بر سفره چاشت کودکان،

قرص پنیر خورشید،

بدمد

با ریحان و عسل. (صفحه44)

شاعر، از زن، درک درستی دارد و رنج تاریخی او را احساس می کند، بنا براین به زن می گوید، من مرد هستم (و نه نَر)، زیرا بعد از نر بودن، بُعد جانوری است و مرد، در مقابل زن است و این دو به تکامل می رسند:

من به زنی دل بستم،

که از خاکستر خونین خاطره ام

روییده بود

زنی که با هر نفس

هزار بار

در زیر پوست خویش

در هم شکسته بود…

و به مردی دل می بست

که در قحط سال کلمه

با سخاوت گفتار

بر درگاه ایستاده بود

مردی که سال ها

بر شانه های سترگش

پیمانی را می کشید

و اکنون

راه تمام بود

آه ای زنِ پرداخته با التماس اشک

ای زنِ زن!

امانت خویش بستان،

که وقت، سخت تنگ است:

من مَردم. (صفحه 50 ــــ51)

سبک بیان شعری فرزاد، در مکتب احمد شاملو، سیر  می کند. زبانی استوار، محکم، با عناصر کلاسیک دارد. در زبان وی، همچون شاملو، سهل انگاری وجود ندارد، و چون ذهنیت شاعر، ذهنیتی حماسی است، زبان او نیز حماسی گردیده است، زبانی محکم که گویی واژه ها مانند آهن گداخته بر سندان ورق پتک می خورند. شاملو، اخوان ثالث و گاهی شاعر خوب معاصر، احمد رضا احمدی، نیز چنین زبانی دارند.

در پایان می توانم بگویم که دکتر فرزاد، ادامه شاملو است. شاعری متعهد، که آگاهانه خود را درگیر معضلات اجتماعی و سیاسی می کند و در برابر پلشتی ها، هیچ نرمشی از خود نشان نمی دهد:

مردی به کناره بام آمد

نیم سکه ماه را

ندید

دست در تشت خون خویش فروشست

و قلب نیمه ماه را

سرخ

در مشت فشرد. (صفحه 39)