وودرو ویلسون رهبری سیاسی ایالات متحدۀ امریکا را در برهۀ قهرآمیزی از زمان بر عهده داشت (از 1913 ـ ‏‏1921م)، زمانی که در بحبوحۀ جنگ اول جهانی تغییر سیاست  های کلی و سقوط امپراتوری  ها و پیدایش و ‏شکل  گیری کشورهای جدید جهان را به سوی نگرشی نو و فهم و همیاری متقابل پیش می  برد. بی  شک ‏تحصیلات عالیه و نقش دکترای حقوق رئیس  جمهور ایالات متحده در راستای پرورش و بالا بردن درک سیاسی ‏ملت  ها برای حق تعیین سرنوشت کشور خویش، که در نتیجه منجر به شکل  گیری جامعۀ ملل و ‏سپس تشکیل سازمان ملل متحد شد، غیر قابل  انکار است.‏

وودرو ویلسون

حدود نه دهه پیش، در 8 ژوئیه 1918م، رئیـس  جمــهور وقــت ایـالات متحدۀ امریکا، وودرو ویلسون، در ‏نشستی مشترک با کنگره بیانیۀ پیشنهادی خود را اعلام کرد که در تاریخ سیاسی به « بیانیۀ 14 ماده  ای ‏وودرو ویلسون»[2] معروف است و نام رسمی آن به این شرح است: « بیانیۀ خطاب به کنگره، شرح اهداف ‏جنگ و شرایط صلح ایالات متحده»‏.‏‎[3] این بیانیه،[4] که تا به امروز جزو اسناد مهم سیاست خارجی ایالات ‏متحدۀ امریکا محسوب می  شود، دیدگاه  ها و مسئولیت  های بلادرنگ پس از جنگ را برای دولتمردان بلندپایه ‏و سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا اعلام می  کند.‏

مادۀ 12 این بیانیه  مستقیماً بر آیندۀ ارمنیان و تشکیل جمهوری ارمنستان اشاره دارد و صراحتاً، بر حق ‏زندگی آزاد و حق تعیین سرنوشت اقوام ساکن غیر ترک در امپراتوری عثمانی و به ویژه، ارمنیان تأکید می  کند. مادۀ 12 چنین اعلام می  دارد: «الزام ایجاد حکومت ایمن برای قسمت  های ترک امپراتوری عثمانی ‏فعلی و ایجاد امنیت جانی و همچنین، زمینه  های پیشرفت و توسعۀ خودمختار و مستقل برای سایر اقوام ‏غیرترک تحت سلطۀ امپراتوری عثمانی و آزادی تردد در تنگۀ داردانل و رفت و آمد کشتی  های تجاری برای ‏همۀ کشورهای جهان با قید تضمین  های بین  المللی» ‏.[5]

گرچه در بیانیۀ ویلسون به کشور خاصی اشاره نشده بدون شک برخی از نکات رئیس  ‏جمهور ایالات متحده به ارمنستان نیز مربوط می  شود. وودرو ویلسون در 4، 5 و 7 ژوئیه 1918م ‏با مشاور خود، سرهنگ ادوارد هاوز،[6] بر روی این اعلامیه کار کرده است که گواهی این موضوع ثبت آن در ‏دفتر خاطرات مشاور ویلسون است.‏

سرهنگ هاوز، در 7 ژوئیه 1918م، در دفتر خاطراتش می  نویسد: « هنگامی که مادۀ مربوط به ترکیه مکتوب ‏شد رئیس  جمهور فکر کردند که تمامی بخش  ها باید مشخصاً و به طور قطعی تعیین شود. ارمنستان، بین  ‏النهرین، سوریه و دیگر مناطق باید با اسامی خود اشاره شوند اما من موافق نبودم و بر این باور بودم که ‏آنچه نوشته شده است برای نشان دادن آن کفایت می  کند و در نهایت، همه چیز همان  گونه که قبلاً تدوین ‏شده بود، بدون تغییر باقی ماند»‏‏.[7]

در تأیید و تکمیل ادعای فوق باید به تحلیل رسمی این بیانیه[8] ‏ در30  اکتبر 1918م اشاره کرد که با ‏حضور مقامات بلندپایۀ ایالات متحده در جلسۀ صلح پاریس رئیس  جمهور ایالات متحده با نگاهی بر بیانیۀ ‏خود و تمرکز بر مادۀ 12دیدگاه  های خود دربارۀ آیندۀ ترکیه و موضع  گیری اولیه دربارۀ ارمنستان را بدین ‏ترتیب اعلام می  کند: « باید بندرگاهی در ساحل دریای مدیترانه برای ارمنستان در نظر گرفته و نیروهای ‏پشتیبان آن مشخص شود. با وجود اینکه فرانسه می  تواند این نقش را برای ارمنیان ایفا کند ارمنیان ‏بریتانیای کبیر را در اولویت قرار داده  اند»‏.‏[9]

با تحلیل توصیۀ رئیس  جمهور، سرهنگ هاوز، که خود عضو رسمی و رئیس هیئت بلندپایۀ رسمی ‏ایالات متحدۀ امریکا در جلسۀ صلح پاریس بود،  می  نویسد: «هدف رئیس  جمهور امریکا در خاور نزدیک این ‏بود که نظارت بین  المللی قسطنطنیه برقرار شود و آناتولی به ترک  ها داده و ارمنستانی مستقل ایجاد شود».‏‏[10]

با هدف رهانیدن ارمنیان از سلطۀ ترک  ها رئیس  جمهور ویلسون در نامۀ 26 دسامبر 1918م خطاب به ‏پاپ اعظم بندیکوس پانزدهم تأکید کرد: «به شما اطمینان می  دهم و نه تنها از طرف خود بلکه از طرف ‏تمامی مردم ایالات متحده امریکا صحبت می  کنم که کشتار و زجر هیچ ملتی به اندازۀ کشتار ارمنیان عمق ‏روح مردم امریکا را به این حد به درد نیاورده است. مطمئناً، از خواسته  های اولیۀ من خواهد بود که در حد ‏توانایی خود برای در امان نگه داشتن آن ملت ستم دیده و زجرکشیده و آزادی کامل آنان از یوغ بی  عدالتی و احقاق حقوق آنان تلاش کنم»‏.‏[11]

رئیس  جمهور ایالات متحده در خطابه  ای دیگر، در 23 سپتامبر 1919م، به طور قطعی اعلام داشت: ‏‏«ارمنستان از آن دسته کشورهایی است که باید تحت پوشش جامعۀ ملل قرار گیرد. ترکیه را باید از حکومت ‏بر آن منع کرد. ملت  های مسیحی نه تنها باید اجازۀ کمک به ارمنستان را داشته باشند بلکه باید از اجازۀ حمایت ‏از آن نیز برخوردار باشند».‏[12] در همان خطابه، رئیس  جمهور ویلسون با شهادت دادن به کشتار ارمنیان در ترکیه ‏به وضوح دولت ترکیه را متهم ساخت: «دولت ترکیه باید اعتراف کند که هیچ اقدامی برای جلوگیری از ‏این کشتار وحشتناک، که آن کشور را به گورستان تبدیل کرده، انجام نداده است».‏‏[13]

لازم به ذکر است که ترکیه اصول وودرو ویلسون را کاملاً به منزلۀ اساس مذاکرات صلح می  پذیرد. ‏دولت عثمانی در نامۀ رسمی آتش  بس 14 اکتبر 1918م صراحتاً اعلام کرده است: «دولت امپراتوری ‏عثمانی بیانیه  ای را که در 8 ژوئیه 1918م از طرف رئیس  جمهور ایالات متحدۀ امریکا به کنگره اعلام شده ‏است به منزلۀ پایۀ مذاکرات صلح می  پذیرد».[14] ‏ منحصراً، با در نظر داشتن این الزام، ایالات متحدۀ ‏امریکا به منظور پایان بخشیدن عملیات نظامی علیه ترکیه در 30 اکتبر 1918م، در امضای پیمان آتش  بس ‏مودروس، بین دولت ترکیه و نیروهای متفقین، نقش میانجی را ایفا کرد.‏ [15]

منابع:

Addresses Delivered on Western Tour, at Tabernacle, Salt Lake City, Utah, 23  1919, p.‎‎358 – 359, In Woodror Wilson, War and Peace, Presidential Mes  sages, Addresses, and Public Papers (1917-1924)‎. ed. R. S. Baker & W. E.  Dodd . NY: [s.n], 1927, vol. II

Brockway, T.  Basic Documents in the United States Foreign Policy. NJ:  [s.n],1968.‎

Commentary on Fourteen Points, Colonel House to the President [cablegram], In C. Seymour. The Intimate Papers of Colonel House.‎ Boston-New York: s.n,1928, vol. IV.‎

Official American Commentary on the Fourteen Points, In C. Seymour. The Inti-mate Papers of Colonel House.‎ Boston-New York: s.n, 1928, vol. IV.‎

Quoted in M. J. Somakian. Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895 – 1920‎. London: [s.n], 1995

Scott, J. B. Official Statements of War and Peace Proposals, December 1916  to November ‎1918. Washington: [s.n], 1921.‎

The Diary of Colonel House (7 Jan 1918), In C. Seymour. The Intimate Papers of Colonel House.‎ Boston-New York: [s.n], 1928, vol. III.‎ ‎The Time. 2  Nov. 1918.‎

Wilson, Woodrow. Address to Congress, Stating War Aims and Peace Terms  (Delivered in Joint Session, 8 January 1918), In The Messages and Papers  of Woodrow Wilson. NY: s.n, 1924, vol. I.‎

پی نوشت ها:

1ـ رئیس مرکز علوم اجتماعی مودوس ویوندی (Modus Vivendi) و سفیر سابق ارمنستان در کانادا (2000 ـ2006م).

Points of Woodrow Wilson‎2

Address to Congress, Stating the War Aims and Peace Terms of the United States3ـ

1. Brockway, Basic Documents in the United States Foreign Policy (NJ: s.n,1968), p. 71-744ـ ‎

President Woodrow Wilson, Address to Congress, Stating War Aims and Peace Terms ‎(Delivered in Joint Session, 8 January 5ـ

1918), p. 470, In The Messages and Papers of Woodrow Wilson, [NY: s.n, 1924], vol. I, p. 464 – 472.‎

Edward House6ـ

The Diary of Colonel House(7 Jan 1918), p. 332, In C. Seymour, The Intimate Papers of Colonel House,‎ [Boston-New York:7ـ

s.n, 1928], vol. III.‎

Official American Commentary on the Fourteen Points8ـ

Official American Commentary on the Fourteen Points, p. 199 – 200, In Seymour, ibid, vol. IV9ـ

Commentary on Fourteen Points, Colonel House to the President [cablegram], p. 157, In ibid10ـ

Quoted in: M. J. Somakian, Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895-1920‎ (London: s.n, 1995), p. 25611ـ

Wilson, ibid12ـ

Addresses Delivered on Western Tour, at Tabernacle, Salt Lake City, Utah, 23 Sep 1919, p.‎‎358 – 359, In idem, War and 13ـ

Peace, Presidential Messages, Addresses, and Public Papers (1917-1924)‎, ed. R.S. Baker & W. E. Dodd (NY: s.n, 1927), vol.

II, p. 346 – 365.

1. B. Scott, Official Statements of War and Peace Proposals, December 1916 to November ‎1918(Washington: s.n, 1921)14ـ
2. 419.‎

The Time (2 Nov. 1918), p. 715ـ

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 68
سال هجدهم | تابستان 1393 | 308 صفحه
در این شماره می خوانید: